توسعه جنگل های درختان صنوبر بنا به گفته کارشناسان منابع طبیعی و آبخیزداری مهمترین راهکار برای تامین نیازهای صنایع کاغذ و جلوگیری از قطع سایر گونه ها در کشور بوده که باید به این موضوع همت مضاعف گماشت.
به گزارش چاپ و نشر آنلاین به نقل از ایرنا – کشور ما به لحاظ اقلیم و جغرافیایی در محدوده خشک و نیمه خشک جهان قرار دارد که سهم اراضی جنگلی آن ناچیز و از جمله مناطق کم برخوردار از پوشش گونه های جنگلی جهان محسوب می شود.
مساحت جنگل های ایران حدود ۱۴ میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار برآورده شده ؛ این در حالی است که در گذشته ای نه چندان دور مساحت این عرصه های خدادادی ۱۸ میلیون هکتار بوده است .
طی چند دهه اخیر به دلایل متعددی همچون بهره برداری بی رویه، توسعه شهرها و تأسیسات شهری، صنعتی و تخریب و تجاوز سطح جنگل های کشور با کاهش جدی مواجه بوده است.
جنگل ها عمده ترین محل تأمین چوب کشور را تشکیل می دهند؛ به طوریکه در دهه های گذشته سالانه از این جنگل ها تا ۱.۵ میلیون مترمکعب چوب در قالب طرح های بهره برداری، ۶ تا هفت میلیون مترمکعب به صورت مصارف سنتی توسط روستانشینان و دامداران منطقه و ۱.۶ میلیون مترمکعب چوب در قالب قاچاق برداشت شده است.
از اواخر دهه ۸۰ میزان برداشت چوب به کمتر از یک میلیون مترمکعب در سال رسید که در چند سال اخیر نیز بهره برداری از جنگل های شمال به دلایل مسائل زیست محیطی متوقف شده است. میزان مصرف چوب و فرآورده های آن به خصوص کاغذ که یکی از شاخصه های توسعه یافتگی کشورها محسوب می شود در ایران کمتر از ۰.۲ متر مکعب است که نسبت به متوسط جهانی (۰.۳ متر مکعب) کمتر است.
روند پر شتاب توسعه ای و افق رشد اقتصادی کشور ضرورت توجه جدی به تأمین چوب و فرآوده های چوبی مورد نیاز را برای افق ۱۴۰۰ بیش از پیش دوچندان می کند. با این اوصاف اکنون واردات چوب و فرآورده های چوبی بیشتر به صورت چوب خام، خمیر کاغذ، کاغذ و مقوا، تخته فیبرها و در مقادیر کمتر روکش، نئوپان و مصنوعات چوبی است.
میزان واردات علاوه بر نیاز های موجود تحت تأثیر عوامل دیگری همچون منابع ارزی، قرنطینه و سایر عوامل بوده و آمار و ارقام سالانه آن همواره با فراز و نشیب های زیادی روبرو است.
عدم توان دولت در واردات چوب در حجم بالای مورد نیاز کشور، ظرفیت پایین عرصه های جنگلی موجود، اهمیت زیست محیطی جنگل ها مانند حفظ آب و خاک و امثال آن باعث شده تا بسیاری از صنایع کوچک همچون تخته بری ها و جعبه سازی ها به خاطر مشکلات تهیه مواد اولیه به فعالیت های فصلی و موقت روی آورند و صنایع بزرگ با ظرفیت هایی به مراتب کمتر از ظرفیت اصلی کار کنند که بسیاری در آستانه تعطیلی موقت یا دائم قرار گرفته اند.
پیشینه دیرین کاشت صنوبر در ایران
کاشت گونه های درختان غیر مثمر با رشد سریع برای تأمین مواد اولیه چوبی دارای پیشینه طولانی در کشور بوده که امروزه آن را راهکاری اصلی در مسیر توسعه زراعت چوب در خارج از عرصه های جنگلی می دانند. نشاندن نهال درختان صنوبر برای تولید و تأمین نیازهای محلی یا عرضه برای فروش در ایران قدمتی هم پای تمدن کهن این سرزمین دارد؛ به طوری که از دیرباز بیشتر درختانی از ارقام مختلف بید و صنوبر در کناره زمین های کشاورزی، دو سوی جوی ها و مسیرهای آبیاری، اطراف نهرها و رودخانه ها کاشته شده و پس از رسیدن به ابعاد مورد نظر قطع و به مصرف می رسید.
صنوبر با توجه به ویژگی های منحصربه فردی همچون سرعت رشد قابل ملاحظه، توانایی سازگاری با شرایط مختلف (تنوع گونه ای)، توان استقرار در اراضی کم بازده و حفاظت از حاشیه رودها به هنگام سیل، قابلیت کشت در سطوح کوچک و بزرگ به صورت ردیفی، تک درخت و توده ای، امکان کاشت توأم با محصولات زراعی (آگروفرستری)، سهولت تکثیر با قلمه ، توانایی جست دهی و کاربرد گسترده در طیف وسیعی از صنایع کوچک و بزرگ و دوره های کوتاه مدت بهره برداری، از مهم ترین گونه درختی پرفایده مانندتولید چوب شناخته شده است.
توسعه جنگل های صنوبر در ایران و البرز
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز به تاریخچه استفاده از صنوبر در مناطق روستایی کشور اشاره می کند و می گوید: از آنجا که جوامع نخستین روستایی برای احداث ساختمان و پناهگاه های خود به چوب درختان متکی بودند با افزایش مصرف، درصدد تولید چوب مورد نظر خود برآمدند؛ بنابراین در زمین های حاصلخیز حاشیه رودخانه ها، نهرها و همچنین اطراف خانه ها و کشتزارها اقدام به کاشت انبوه درختان کردند.
حامد فرضی ادامه داد: با گذشت قرن ها، انسان ها متوجه شدندکه برخی گونه ها برای کاربردهای مورد نیاز آنها بیشتر به کار می آید به همین منظور کاشت این گونه درختان را دربرنامه زندگی خود قرار دادند؛ چوب در صنایع مختلفی همچون ساختمان، صنایع لوله بری و روکش سازی ، صنایع در و پنجره سازی، ساخت تخته و ستون های چوبی تلفن و برق، صنایع تخته فیبرسازی، صنایع الیافی و کاغذ و مقوا سازی، مبل سازی، صنایع چوب بری، تهیه دستک و پایه سیم خاردار، صنایع خراطی ، ساخت دسته افزارها و جعبه سازی کاربرد دارد.
وی ادامه داد: چوب مورد نیاز کشور از منابع مختلفی همچون واردات ، برداشت از طریق زراعت چوب ، برداشت از باغات و همچنین برداشت از جنگل های تجاری شمال کشور تامین می شود.
فرضی به پیامد های روند فعلی تامین چوب کشور اشاره کرد و گفت: تهدید جدی نابودی جنگل های طبیعی، ایجاد انگیزه مفرط برای گسترش قاچاق چوب، تعطیلی کارخانجات صنایع چوبی و سلولزی در کشور و ورود چوب های آلوده به آفات و بیماری از مرزهای کشور به طور غیرقانونی از جمله این پیامدها به شمار می رود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز، رشد روز افزون جمعیت و ارتقاء سطح زندگی، محدودیت در بهره برداری از جنگل های طبیعی و توسعه صنایع وابسته به چوب را از جمله دلایل اهمیت زراعت چوب در کشور برشمرد.
برنامه اداره کل منابع طبیعی برای تامین چوب
فرضی به برنامه اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز در موضوع زراعت چوب اشاره کرد و افزود: این اداره کل در سال های اخیر برای دستیابی به اهدافی از جمله تامین چوب مصرفی مورد نیاز صنایع، کاهش برداشت چوب از سطح جنگل های طبیعی و همچنین کمک به کاهش قاچاق چوب از عرصه های مذکور اقدام به حمایت از زراعت چوب با گونه های سریع الرشد در قالب طرح ملی زراعت چوب کرده است.
وی اضافه کرد: این طرح با گونه های چوبده سریع الرشد همچون اکالیپتوس، گزشاهی و صنوبر در مناطق مناسب از نظر اکولوژیکی انجام خواهد شد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز گفت: بر اساس ابلاغ سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور و برش استانی طرح زراعت چوب، امسال ۱۰۰ هکتار از اراضی این استان به زراعت چوب اختصاص می یابد، برای تحقق این امر کارگروهی با همین عنوان در سطح کشور و ادارات منابع طبیعی و آبخیزداری استان ها تشکیل شده است.
وی بیان داشت: چوب مورد نیاز کشور در گذشته از طریق برداشت از جنگل های تجاری شمال ، واردات و بخش دیگری نیز در دیگر مناطق کشور تولید می شد که با اعمال ممنوعیت برداشت چوب از جنگل های شمال به مدت ۱۰ سال ، توسعه جنگل های چوب در سایر مناطق کشور مورد توجه جدی قرار گرفت.
فرضی گفت: چوب هایی که از طریق واردات تامین می شد ممکن است به برخی از آفات آلوده بوده و هزینه بالایی در واردات آن صرف می شد که مقرر شد تامین چوب از این ۲ طریق کنار گذاشته شود و فقط چوب را از طریق تولید انبوه در داخل کشور تامین کنیم.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز افزود: به همین منظور اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز اقدام به تولید ۱۰۰ هزار اصله نهال گونه رشد زودهنگام صنوبر در نهالستان بزرگ کرج که به عنوان نهالستان مادری و بزرگترین نهالستان جنگلی کشور است، کرده و آماده توزیع آن بین متقاضیان زراعت چوب است.
وی اضافه کرد: برای افرادی که متقاضی زراعت چوب هستند تسهیلاتی در نظر گرفته شده که از جمله آن واگذاری یک هزار و ۳۰۰ اصله نهال رایگان به ازای هر هکتار عرصه می باشد.
متقاضیان زراعت چوب استان البرز می‌توانند درخواست خود را به اداره شهرستان مربوطه تحویل دهند که پس از بررسی وضعیت فنی و حقوقی عرصه و تصویب طرح در کمیته فنی نهال استان ، قرارداد با آنان منعقد خواهد شد.
بازچرخانی پساب برای آبیاری گونه های جنگلی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری البرز صنوبر با اشاره به محدودیت منابع آبی گفت: استان البرز دارای اقلیمی خشک و نیمه خشک است که در جریان زراعت چوب ، اولویت استفاده از آب های نامتعارف یا بازچرخانی پساب است ؛ به همین منظور دستگاه هایی که از سیستم تصفیه فاضلاب بهره مند هستند در اولویت استفاده از طرح توسعه جنگل های صنوبر و سایر گونه های جنگلی قرار می گیرند.
وی با بیان اینکه متقاضیان زراعت چوب به سه دسته شامل دستگاه‌های دولتی، متقاضیان اراضی ملی و مستثنیات تقسیم می‌شوند، عنوان کرد: دستگاه‌های دولتی مانند سازمان زندان‌ها، بنیاد تعاون ناجا، سازمان بسیج و دستگاه‌هایی که پساب تصفیه شده و آب های نامتعارف دارند می‌توانند درخواست داده و در قالب این طرح قرار داده شوند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز مدت زمان مناسب برای رشد درخت صنوبر و استفاده از چوب آن را هفت سال دانست و بیان داشت: در طول این مدت کارشناسان مربوطه نظرات فنی را در زمان های کاشت، داشت و برداشت خواهند داشت.
بیشتر بخوانید:
نظارت بر توزیع کاغذ های دولتی
