وقتی از محصول چاپی سخن می‌گوییم همیشه اولین چیزی که به ذهن سفارش‌دهنده و طراح خطور می‌کند کیفیت محصول چاپی است و از همه مهم‌تر پایین‌آوردن هزینه‌های آن. در این پژوهش سعی شده اطلاعاتی درخصوص آماده سازی فایل چاپی در اختیار مخاطبان قرار داده شود.
در این راستا اطلاعاتی درباره نوع فایل چاپی که رستر و یا وکتور هستند و تفاوت این ها با همدیگر و نیز تأثیر Dpi و Lpi در فایل طراحی شده که چه‌قدر می تواند بر کیفیت کار بیافزاید و یا تأثیر منفی بگذارد، مورد بررسی قرار خواهند گرفت. در این‌بین شناخت انواع ترام ها به‌عنوان کوچک‌ترین واحد چاپی و به‌کارگیری هرکدام از شکل‌های ترام در جای مناسب خودش، شرح داده خواهد شد. اکنون «قسمت دوم و پایانی» پژوهش آماده سازی فایل چاپی را در پیش‌رو دارید.
چاقی ترام (Dot Gain)
به میزان سطح ترام بر روی بستر خروجی (نظیر فیلم، پلیت یا کاغذ) نسبت به اندازه‌ای که باید باشد، چاقی ترام گفته می‌شود. اگر هنگام نوردهی در دستگاه قید کپی به زینک نور کافی داده نشود، در این حالت در پلیت چاقی ترام به‌وجود آمده و اگر نور بیش از حد نرمال تابیده شود شاهد لاغری ترام خواهیم بود. در هر کاغذی که مرکب بیشتری را جذب می‌کند، کنترل چاقی ترام بسیار مهم است.
شکل ترام (Shape Screen)
انواع شکل‌ها می‌تواند به این قرار باشد: دایره، بیضی، مربع، لوزی، لانه‌زنبوری، فانتزی و… اما همه این‌ها برای کار چاپی مناسب نیستند. در چاپ افست معمولاً از ترام مربع استفاده می‌شود، چراکه به‌دلیل بصری این ترام واضح‌تر دیده می‌شود. اما ترام بیضی ظرافت خاصی به تصویر می‌دهد، بنابراین برای چاپ تصاویر نقاشی از ترام بیضی استفاده می‌شود. شکل‌های دیگر ترام در چاپ‌های دیگر کاربرد دارند، مثل ترام آجری و لانه‌زنبوری که در چاپ هلیو استفاده می‌شود ولی بی‌درد‌سرترین ترام، دایره است که در این ترام معمولاً دچار چاقی ترام نیستیم.
زاویه ترام (Angle Screen)
به‌خاطر تفکیک رنگ‌ها و این‌که هنگام چاپ هر چهار رنگ اصلی در کنار همدیگر قرار گیرند، به هرکدام از کانال‌های رنگی زاویه‌ای را اختصاص می‌دهند. اگر اختلاف دو زاویه ترام کمتر از ۳۰ درجه باشد، حالت پیچازی پیش می‌آید. زاویه هرکدام از رنگ‌ها به این‌ترتیب است: C=15، M=75، Y=0، K=45.
بین رنگ زرد و سایان، هنگام زاویه‌دهی کمتر از ۳۰ درجه را شاهد هستیم. رنگ زرد را در زاویه صفر یا نود قرار می‌دهند، چون رنگ زرد به‌دلیل کم‌رنگ‌بودن مسأله پیچازی را به‌وجود نمی‌آورد. البته در چاپ افست رول گاهاً زاویه‌ها را کمی تغییر می‌دهند، به این‌ترتیب: C=75، M=45، ۰=Y، K=15.
به‌دلیل این‌که رنگ مشکی در زاویه ۴۵ درجه حالت شطرنجی‌بودن‌اش مطرح است، لذا در این‌گونه موارد خطوط مستقیم به‌کاررفته، آزاردهنده خواهد بود. ولی امروزه با وجود تکنولوژی جدید به‌خصوص در Pdf ها، کنترل خروجی با دقت بالایی انجام می‌شود.
با کنار هم قرارگرفتن هر ترام، رنگ‌ها باعث ایجاد گل ترام (Printting Rosette) می‌شود و در حالت بهتر این گل بهتر و منظم است و اگر هریک از رنگ‌ها جابه‌جا شوند زیبایی گل ترام هم از بین می‌رود. تصویر زیر گل ترام در ترام AM است را نشان می‌دهد.
گل ترام و زاویه ترام (DPI= Dot per inch)
حداکثر تعداد نقاط موجود در هر واحد اینچ را که یک پرینتر، ایمیج‌ستر و یا پلیت‌ستر می‌تواند پردازش کند DPI می‌گویند و چون کامپیوترها و دستگاه‌های خروجی (مثل ایمیج‌ستر) بر اساس صفر و یک (Binary) هستند، این نقاط یا ON هستند یا OFF که یک الگو را تشکیل می‌دهند.
چون نقاط Dpi یا ON هستند یا OFF ، بنابراین رنگ‌هایی مثل خاکستری را نمی‌توانند چاپ کنند. آن‌ها محدود به سیاه و سفید هستند و برای به‌دست‌آوردن سایه‌هایی مثل خاکستری، نقاط گرد را با ابعاد مختلف مورد استفاده قرار می‌دهند و وقتی در کنار هم قرار می‌گیرند با رزولوشن بالا این توهم را برای چشم به‌وجود می‌آورند که آن قسمت به رنگ خاکستری دیده شود. به عبارت دیگر، فضای روشن‌تر در سلول هافتون دارای نقطه سیاه و فضای تاریک‌تر دارای نقاط سیاه بزرگ‌تر است.
برای به‌دست‌آوردن نقاط گرد دستگاه‌های خروجی، الگویی از نقاط مربع‌شکل به‌وجود می‌آورند و هرچه رزولوشن بالاتر باشد (Dpi بالاتر باشد) به همان اندازه نقاط گردتر به‌نظر خواهد رسید؛ این حالت تعداد خطوط در اینچ نامیده می‌شود (Lpi)، زیرا هر نقطه دارای یک محور مرکزی است و در اندازه‌های مختلف و متناسب با اندازه سایه خاکستری که در وسط قرار دارد، تغییر پیدا می‌کند و با تعداد خطوط موجود در هر واحد اینچ (Lpi) معین می‌شود.
اگر به تصاویر موجود در یک روزنامه نگاه کنید، معمولاً Lpi 85 هستند؛ لذا اگر شما از یک ذره‌بین استفاده کنید می‌توانید حدوداً ۸۵ خطوط میله‌ای گرد را در اندازه‌های مختلف در هر اینچ بشمارید. همچنین اگر بخواهیم نقاط کاملاً گرد داشته باشیم به Dpi بالا احتیاج خواهیم داشت.
ماتریس ترام
Lpi و Dpi میزان سایه‌روشن ما را در تصویر مشخص خواهد کرد. اگر Lpi ما ۲ باشد و دقت خروجی Dpi ما ۴ باشد، در این حالت سلول ترام قادر خواهد بود ۵ حالت سایه‌روشن را به شکل زیر به‌وجود آورد.
حالت‌های سایه‌روشن
اگر Lpi ما ۵ باشد و دقت خروجی ما ۲۰ باشد، در این حالت سلول ترام قادر خواهد بود ۱۷ حالت سایه‌روشن را به‌وجود آورد.
سؤال: اگر با Lpi 135 بخواهیم ۲۵۷ حالت سایه‌روشن داشته باشیم حداقل به چهDpi نیاز داریم؟
برای رسیدن به کیفیت عالی تصویر و حالت‌های سایه‌روشن نیاز بهDpi بالا داریم تا نزدیک به ۲۵۶ حالت سایه‌روشن و یا حتی بیشتر برای ما ایجاد کند. برای این‌کار شاید نیاز باشد Lpi را هم پایین در نظر بگیریم. درواقعLpi بالا مبنی‌بر کیفیت بالا نیست.
اگر دامنه رنگ ما کمتر باشد در کار نوانس (Shade) خواهیم داشت؛ به این معنی که کار به‌صورت رگه‌رگه خواهد شد. برای جلوگیری از رگه‌رگه‌شدن می‌توانیم از این راهکارها بهره گیریم: کم‌کردن اندازه طول طیف، زیاد‌کردن رزولوشن خروجی (یعنی Dpi بالا)، بالابردن کنتراست شدید، پایین‌آوردن Lpi با درشت‌شدن اندازه ترام و اضافه‌شدن تعداد رنگ‌ها.
مثال: اگر دامنه رنگ ما ۱۱ باشد یک گرادیانت به‌شکل زیر خواهیم دید.
محمد علی‌پور
کارشناس طراحی و چاپ
