از سیر تا پیاز بسته بندی / در ادامه تاریخچه بسته بندی

در قسمت قبل به هدف، نقش و تعاریف حوزه بسته بندی، تاریخچه بسته بندی های چوبی، کاغذی و مقوایی پرداخته شد و در این قسمت به معرفی تاریخچه بسته بندی های شیشه ای، منسوج، پلاستیکی و استفاده از مواد جدید در بسته بندی و ویژگی های بسته بندی مطلوب پرداخته می شود.

تقریبا تمام محصولاتی که ساخته دست بشر بوده و با استفاده از منابع طبیعی تولید می شوند نیازمند بسته بندی اند. این نیاز را می توان از جنبه های گوناگون مورد بحث و بررسی قرار داد. هویت بخشی، امنیت، ایمنی و سلامت و در نهایت حمل ونقل، همگی نیاز مبرمی به بسته بندی برای تحقق دارند.

حضور بسته بندی در دنیای مدرن، محصور به زمان و مکان خاصی نیست و به معنای واقعی کلمه، همه جا حاضر است. واقعا آیا می توانید چیزی را مثال بزنید که در بسته بندی عرضه نشود؟ شاید بتوان چند نمونه ذکر کرد ولی این محصولات تعدادشان بسیار کم است. هم اکنون حتی محصولات زراعی و باغی نیز حداقل دارای یک لیبل می باشند و لیبل نیز خود شکلی از بسته بندی است.

بسته بندی ابتدایی ترین نیاز هر محصول پیش از عرضه به بازار می باشد، چرا که تولیدکنندگان برای شناساندن خود و محصولاتشان و البته محافظت از محصول در حین حمل و نقل و نگهداری پیش از فروش به آن نیاز مبرمی دارند. به بیانی بسته بندی می تواند ضمن معرفی نام، خواص، مشخصات فنی و شیمیایی، تاریخ مصرف، قیمت، طریقه مصرف و نگهداری صحیح، محافظت آن کالا را تا زمان مصرف به عهده گیرد و در عین حال یک بسته بندی مطلوب قادر است موجب افزایش زمان حفظ و نگهداری کالای فاسدشدنی باشد. 

تاریخچه بسته بندی شیشه ای

یکی از قدیمی ترین ظروف بسته بندی مخصوصا در مورد مواد غذایی ظروف شیشه ای است. اعتقاد بر این است که شیشه گری نوعی از صنعت کوزه گری بوده و قدمت آن به ۷۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح برمی گردد پیش از اواخر قرن نوزدهم، آب معدنی، سس، ترشی، مربا، و محصولات دیگر برای فروش در ظرف های شیشه ای بسته بندی می شدند.

بطری هنوز با روشی به نسبت عقب مانده تولید می شد. بطری هایی که به روش باد کردن در قالب، در این دوره تولید می شدند شکل متناسبی نداشته و از اشکال عجیب و غریبی برخوردار بودند. اما در طول قرون گذشته، تولید بطری به تدریج رو به اصلاح گذاشت. با ساخت و تولید انبوه بطری و تنوع در ابعاد و حجم آن بشر کنونی توانسته است در بسته بندی ها ظروف شیشه ای را یک امر مهم به حساب آورد و تا حدودی نقش آن را آشکار سازد.

امروزه بیش از صدها نوع از اجناس و مواد در بسته های شیشه ای بسته بندی می شوند و با کیفیت برتر به بازار فروش عرضه می شوند. البته باید متذکر شد که علم شیشه و شیشه گری در ایران نیز از زمان های قبل بوده و هم اکنون نیز رو به رشد است.

استفاده از شیشه برای امور بسته بندی بعد از جنگ جهانی دوم همواره سیر صعودی داشته است. چرا که شیوه های تولید سریع و پیوسته تولید بطری ها و پرکردن آن ها به تولیدکنندگان این امکان را داده که از پس تقاضاها برآیند و قیمت آنها را پایین نگه دارند. در حال حاضر ۸۵ درصد از کارخانه های نوشابه سازی از بطری شیشه ای و ۱۵ درصد از کنسروهای تولید شده در جار شیشه ای بسته بندی می شوند. جار شیشه ای مانند قوطی فلزی کاملا غیرقابل نفوذ به اکسیژن، رطوبت و غیره است، شایان ذکر است که خوردگی در جار شیشه ای به ندرت ایجاد می شود.

از اوایل قرن نوزدهم تا دهه ۱۹۶۰ بطری های شیشه ای بازار محصولات مایع را در اختیار گرفتند. یک ماشین مدرن به عنوان نمونه روزانه ۲۰ هزار بطری در روز تولید می کند. زمانی که سایر بسته بندی ها نظیر فلزات و پلاستیک در دهه ۱۹۷۰ عمومیت پیدا کردند با توجه به وزن، شکنندگی و قیمت شیشه در مقایسه با محصولات فلزی و پلاستیکی، بازار بسته بندی شیشه ای کم رونق گردید. بسته بندی شیشه ای عمدتا در مورد نوشیدنی ها، آبمیوه ها، ادویه و غذای کودک استفاده می شود.

تاریخچه بسته بندی منسوج

برای بسته بندی مواد غذایی (مثلا میوه و سبزیجات) منسوجات توری همان چیزی است که هم ویژگی دیده شدن و هم دوام را برآورده می کند. در نگهداری و جابجایی گوشت های یخ زده از توری های کشدار استفاده می کنند.

تاریخچه بسته بندی پلاستیکی

توسعه صنعت پلاستیک به سال ۱۸۴۳ برمی گردد، وقتی دکتر Montgomeri جراح آفریقایی گزارش داد که می توان با استفاده از ماده اولیه کائوچو دسته خوبی برای چاقو ساخت. بعد از آن جوهردان و توپ بیلیارد نیز تهیه گردید.

در رابطه با صنعت بسته بندی با اختراع پلی اتیلن پیشرفت غیرمنتظره ای در انگستان رخ داد. در دسامبر ۱۹۳۵ شیمی دان های انگلستان به ماده جدیدی به نام اتیلن دست یافتند که خواص عایق حرارتی خوبی داشت.

بعد از جنگ جهانی دوم، استفاده از مواد پلاستیکی به طور معمول در صنایع بسته بندی رواج پیدا کرد و امروزه کاربرد آنها در این امر از نظر میزان مصرف در درجه اول اهمیت قرار دارد.

با ظهور پلاستیک به عنوان یک پوشش بسته بندی با ارزش (اواخر دهه ۱۹۷۰ و اوایل دهه ۱۹۸۰) این ماده جانشین کاغذ شد. اخیرا مدافعان محیط زیست تبلیغات گسترده ای را آغاز کرده اند که پلاستیک از نظر زیست محیطی محصول نامناسبی است.

نایلون در فرآورده های گوشتی انواع سوسیس، کالباس کاربرد وسیعی دارد همین طور پلی آمید همراه با پلی اتیلن در بسته بندی های تحت خلاء گوشت تازه و پنیر استفاده وسیعی دارد.

استفاده از مواد جدید در بسته بندی ریحان

استفاده از خاصیت میکرب کش سبزیجات برای تولید بسته بندی ها و پوشش های مواد غذایی از دیر باز در کشورهایی مثل ژاپن رواج داشته است. استفاده از ریحان جدیدترین آنهاست.

دانشمندان اسپانیایی موفق شده اند با استفاده از سبزی ریحان، نوعی ورقه نازک پلاستیکی برای بسته بندی گوشت، پنیر و دیگرمواد غذایی تولید کنند. مواد ضد باکتریایی ریحان برای مقابله با آلودگی مواد غذایی مفید بوده و تاریخ مصرف مواد غذایی را طولانی تر می کند.

محققان اسپانیایی با یک اقدام ابتکاری، پلیمرهای تازه ای تولید کرده اند که مولکول های آنها از ترکیب مولکول های سبزی ریحان و مولکول های مواد شیمیایی پلاستیکی درست شده است. زمانی که از این ورقه ها برای بسته بندی مواد غذایی استفاده می شود، ذرات آب درون ماده غذایی، مولکول های ضد باکتری ریحان را به خود جذب می کند و موجب می شود ماده غذایی از وجود باکتری ها عاری شود.

کاربرد فناوری نانو در صنایع غذایی

فناوری نانو، توانایی اثر گذاری در بسیاری از زمینه های صنایع غذایی را دارد. این علم و فناوری جدید می تواند نقاط ضعف صنعت بسته بندی را بر طرف کند. به عنوان مثال فیلم هایی با ساختارهای نانویی و نیز با افزودن برخی مواد در ساخت آنها، به تولید بسته بندی هایی ختم می شود که می تواند از تهاجم عوامل بیماری زا و میکروب ها ودیگر میکروارگانیزم هایی که بهداشت و سلامت غذا را به خطر می اندازد، جلوگیری کنند.

همچنین نانو حسگرهای به کار رفته در بسته بندی مواد غذایی، می تواند برای نمایش کیفیت مواد غذایی بسته بندی شده و اعلام وضعیت سلامت آن به کار رود. به طور خلاصه حوزه های مختلف کاربردی فناوری نانو در غذا و صنایع غذایی را می توان به شش دسته نگهداری غذا، بهبود طعم و رنگ، سلامت غذا، بسته بندی، تولید غذا و فرآیندهای غذایی تقسیم کرد.

امروزه بسته بندی و پالایش مواد غذایی یکی از عمده ترین زمینه هایی است که به صورت «هوشمند» در آمده اند و این بدان معنا است که این بسته ها به شرایط محیطی واکنش نشان می دهند، یا در صورت خراب و سوراخ شدن خود را تعمیر و ترمیم می کنند و یا حتی مصرف کننده را نسبت به وجود آلودگی و یا حضور عوامل بیماری زا در بسته، اگاه می سازند. در حال حاضر پژوهشگران هلندی در زمینه بسته بندی های هوشمند یک گام به جلو برداشته اند. آنها بسته بندی هایی را طراحی کرده اند که به محض شروع فساد در ماده غذایی داخل بسته، از خود ماده نگهدارنده آزاد می کند.

بازاریابی و طراحی بسته بندی

به طور کلی در بسته بندی محصولات دو جنبه عمده زیر مورد توجه قرار می گیرد:

– کاربردی بودن

– جذابیت

جنبه کاربردی بسته بندی، ناظر بر ویژگی هایی مثل حفاظت از محصول، سهولت استفاده از محصول و سهولت جابه جایی محصول است. جذابیت بسته بندی بر زیبایی شکل و رنگ و نوشتار آن جهت عرضه و بازاریابی دلالت می کند.

بسته بندی نقش بسیار مهمی در استرات‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍ژی بازاریابی شرکت ها در دنیای کسب و کار امروز دارد. یک بسته بندی جذاب شانس انتخاب محصول توسط مشتریان را افزایش می دهد. از طرف دیگر بسته بندی به حفاظت بهتر محصول کمک نموده و از این رو سبب کاهش در هزینه های جانبی شرکت ها می گردد. در بعضی کسب و کارها آنقدر بسته بندی حائز اهمیت بوده که حتی هزینه بسته بندی بعضی محصولات به دلیل اهمیت آن از هزینه خود محصول بیشتر می باشد.

طبق آمارها بیش از ۷۰ درصد تصمیم گیری خریداران برای خرید یک کالا بر اساس برقراری ارتباط مناسب با طرح و نمای بسته بندی کالا شکل می گیرد. ده ها کالای مشابه در یک فروشگاه وجود دارد که در حال رقابت با یکدیگر برای جلب نظر خریداران هستند. زمانی که خریداران قبل از خرید در رابطه با محصولی که می خواهند بخرند فکر نکرده باشند. می توانند در موقع خرید به آنچه که می خواهند دست یابند که در این رابطه بسته بندی نقش مهمی در انتخاب کالا خواهد داشت.

بر اساس نتایج آماری یک کالا کمتر از ۳ ثانیه برای جلب نظر خریدار در بین کالاهای مشابه و رقبایش فرصت دارد و این موضوع لزوما ربطی به سادگی یا پر زرق و برق بودن یک طرح و بسته بندی ندارد بلکه یک طرح باید به وضوح بیانگر مزیت ها و اعتبار کالا و ایجاد کننده حس اطمینان در خریدار و پاسخگوی نیاز او باشد.

ویژگی های بسته بندی مطلوب

بسته بندی به عنوان یکی از ابزارهای مهم بازاریابی شناخته می شود و شرکت ها و دولت ها برای افزایش توان رقابتی خود در بازارهای داخلی و خارجی از آن سود می برند. امروزه از بسته بندی فقط برای محافظت از کالا استفاده نمی شود، بلکه برای آن نقش ها و مسوولیت های زیادی قائلند از جمله این که:

– به خریدار اطلاعات دهد.

– باید مشتری را جلب کند.

– جذابیت داشته باشد.

– شخصیت و شأن مشتری را حفظ کند و به مصرف کننده احترام بگذارد.

– فرهنگ و ارزش ها را در کشور هدف در نظر داشته باشد و از فرهنگی استفاده کند که برای مردم لذت بخش است.

– نوع و جنس مواد اولیه از نظر بهداشتی و ایمنی مناسب انتخاب شود و سلامتی در مورد مصرف را تضمین کند.

– نباید هزینه بسته بندی آنقدر زیاد باشد که بهای فروش کالا را نسبت به کالاهای مشابه غیرقابل رقابت کند.

– باید طوری طراحی شود که دسترسی به کالا راحت و به راحتی قابل حمل باشد.

– به خود کالا لطمه نزند و مطابق با استانداردها، مقررات بازار و کشور مورد نظر باشد.

– مواد مصرفی، قابل بازیافت باشد.

بسته بندی موفق

نقش بسته بندی در موفقیت فروش بر هیچ کس پوشیده نیست و بسته بندی خوب می تواند موجب افزایش تحرک مدیران شده و سود زیادی را نصیب واحد تولیدی نماید در تعریف بسته بندی دیدیم که نقش بسته بندی رساندن پیام کالای بسته بندی شده به مصرف کننده است در عین حال بسته بندی موجب افزایش طول عمر محتوی خود شده و جاذبه های تبلیغاتی در رابطه با مصرف کننده و به ویژه در مقابل کالاهای رقیب به وجود می آورد.

به طور کلی زمانی بسته بندی را می توان موفق دانست که جاذبه های ذیل را دارا باشد:

– جاذبه کلام

– جاذبه طراحی

– جاذبه حفظ ونگهداری محتوی

– جاذبه کمیت و کیفیت مناسب

– جاذبه تبلیغات

– جاذبه قیمت