در قسمت های قبل به هدف، نقش و تعاریف حوزه بسته بندی، تاریخچه بسته بندی های چوبی، کاغذی و مقوایی، شیشه ای، منسوج، پلاستیکی و استفاده از مواد جدید در بسته بندی و ویژگی های بسته بندی مطلوب، بسته بندی مواد غذایی و عوارض ناشی از آلودگی مواد غذایی در بسته بندی، آلودگی میکروبی، بسته بندی و جلب مشتری، بسته بندی، راهنمای مصرف مواد غذایی و مواد مورد استفاده در بسته بندی مواد غذایی پرداخته شد و در این قسمت به انواع بسته بندی مواد غذایی و مزایا و معایب بسته بندی کاغذی پرداخته می شود.
به گزارش چاپ و نشر آنلاین؛ تقریباً تمام محصولاتی که ساخته دست بشر بوده و با استفاده از منابع طبیعی تولید می‌شوند نیازمند بسته‌بندی‌اند. این نیاز را می‌توان از جنبه‌های گوناگون مورد بحث و بررسی قرارداد. هویت‌بخشی، امنیت، ایمنی و سلامت و در نهایت حمل‌ونقل، همگی نیاز مبرمی به بسته‌بندی برای تحقق دارند.
حضور بسته بندی در دنیای مدرن، محصور به زمان و مکان خاصی نیست و به معنای واقعی کلمه، همه‌جا حاضر است. واقعاً آیا می‌توانید چیزی را مثال بزنید که در بسته بندی عرضه نشود؟ شاید بتوان چند نمونه ذکر کرد ولی این محصولات تعدادشان بسیار کم است. هم‌اکنون حتی محصولات زراعی و باغی نیز حداقل دارای یک لیبل می باشند و لیبل نیز خود شکلی از بسته بندی است.
بسته بندی ابتدایی ترین نیاز هر محصول پیش از عرضه به بازار است، چرا که تولیدکنندگان برای شناساندن خود و محصولاتشان و البته محافظت از محصول در حین حمل و نقل و نگهداری پیش از فروش به آن نیاز مبرمی دارند. به بیانی بسته بندی می تواند ضمن معرفی نام، خواص، مشخصات فنی و شیمیایی، تاریخ مصرف، قیمت، طریقه مصرف و نگهداری صحیح، محافظت آن کالا را تا زمان مصرف به عهده گیرد و در عین حال یک بسته بندی مطلوب قادر است موجب افزایش زمان حفظ و نگهداری کالای فاسد شدنی باشد.
اثر ماده بسته بندی روی محصول
انتقال مونومرهای سازنده ماده بسته بندی که به طور آزاد در بافت ماده پلیمری وجود دارند و با در نتیجه حرارت فرآیندهای شکل دهی به واسطه تجزیه حرارتی آزاد شده‌اند. انتقال این مونومرهای آزاد به محصول باعث مسموم شدن محصول می شود. از سوی دیگر انتقال ترکیبات افزودنی که به منظور بهبود ویژگی های ماده بسته بندی به کار رفته‌اند به درون محصول مطرح است، که در صورت استفاده بیش از حد مجاز در ماده بسته بندی انتقال آنها باعث ایجاد مسمومیت می شود.
در این مورد می توان به استفاده از ترکیبات نرم کننده اشاره کرد که به خصوص در مورد ماده پلیمری polyVinyl chlorile یا P.V.C مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ماده بسته بندی به صورت فیلم سخت تهیه می‌گردد. بنابراین فیلم آن انعطاف لازم را ندارد و در مواردی که انعطاف فیلم مدنظر باشد از این ترکیب افزودنی، استفاده می‌شود.
این ترکیبات جزء ترکیبات سرطان زا هستند. از سوی دیگر مونومر سازنده PVC یعنی وینیل کلراید به محصول منتقل می‌گردد و این عامل نیز سرطان‌زا می‌باشد. بنابراین اصولاً استفاده از P.V.C به واسطه این اثرات سوء در بسته‌بندی محصولات غذایی بسیار محدود می‌گردد.
یکی از مسائل مهم علی‌الخصوص در مورد محصولاتی مثل قهوه، ادویه‌جات و پودر آبمیوه‌جات و سبزیجات معطره و غیره که با ویژگی عطر و طعم خاص خود شناخته می‌شوند حفظ عطر و بوی آنها و جلوگیری از ورود بوهای نامطبوع است. یعنی ماده بسته‌بندی باید علاوه بر حفظ این ترکیبات معطره از نفوذ ترکیبات معطره مولد عطر و طعم نامطلوب در محصول نیز جلوگیری نماید که این مواد ممکن است از ۳ طریق وارد محصول گردد:
– در اثر تجزیه ماده بسته‌بندی
– از طریق نفوذ ترکیبات افزودنی ماده بسته‌بندی
– از محیط اطراف بسته بندی
اثر محصول بر روی ماده بسته بندی
انتقال ترکیبات از محصول و اثرات سوء آن بر ماده بسته بندی نیز حائز اهمیت است. در چنین مواردی ماده بسته‌بندی باید نسبت به ترکیبات واکنش دهنده از محصول مورد نظر، مقاوم باشد.
یکی از موضوعات تحقیقی که در سال های اخیر مورد توجه قرار گرفته مربوط به اثراتی است که از سوی محصولات بسته‌بندی شده در قوطی‌های ۴ گوش چند لایه به نام Tetra brik یا تتراپک Terta Pack روی می‌دهد. تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد ترکیبات اسیدی محصول می تواند بر روی این نوع بسته‌بندی اثر گذارد.
این نوع بسته‌بندی از ۵ لایه تشکیل یافته است. این لایه‌ها از درون به بیرون عبارتند از:
– لایه پلی اتیلنی مجاور با محصول، آلومینیوم فویل، لایه پلی‌اتیلنی، مقوا و پس از آن نهایتاً لایه پلی‌اتیلنی مجاور به هوا.
– لایه داخلی پلی اتیلنی اولاً به عنوان فیلم خنثی و با محصول واکنش نداده و ثانیاً قابلیت دوخت حرارتی را فراهم می‌کند.
– لایه آلومینیوم فویل برای ممانعت از حضور نور به کار برده می‌شود.
– لایه پلی اتیلنی میانی اولاً نقش ممانعت‌کنندگی دارد و ثانیاً عامل چسباننده مقوا و آلومینیوم فویل می‌باشد.
– لایه مقوا استحکام بسته و قابلیت چاپ را تأمین می‌کند.
– لایه پلی اتیلنی خارجی از چاپ روی مقوا محافظت می کند و آن را براق می کند.
– در چنین ماده بسته بندی مرکب امکان نفوذ برخی ترکیبات اسیدی وجود دارد. ترکیبات اسیدی نفوذ‌کننده دو نوع اسید یعنی اسید استیک و اسید پروپیونیک قادرند از لایه پلی‌اتیلنی عبور کرده و با لایه آلومینیوم فویل واکنش دهند که در این صورت اولاً باعث خوردگی این لایه‌ها شده و در برخی موارد باعث چسبیدن دو لایه پلی‌اتیلنی گردد.
وجود مواد سمی می‌تواند منجر به فاجعه بهداشت انسانی در رابطه با مواد غذایی گردد لذا توجه به این امر در بسته بندی مواد غذایی امری بسیار ضروری است.
ارزان بودن در کنار حفظ کیفیت می‌تواند به فروش بالای محصول کمک کند و آنرا در بازرار رقابت با سایر محصولات موفق‌تر نماید.
از دیگر ویژگی هایی که باید در انتخاب ماده بسته‌بندی دقت گردد ویژگی های مکانیکی ماده بسته‌بندی یعنی مقاومت آن در برابر برخورد ضربه و سوراخ شدگی است.
این مساله به طور مشخص از نظر حمل و نقل اهمیت دارد و ویژگی اصلی مواد پلیمری و برتری آن بر فلزات و شیشه از این نقطه نظر می باشد.
انواع بسته بندی مواد غذایی
از نظر تعداد پوشش بیشتر انواع بسته بندی مواد غذایی در سه گروه اولیه، ثانویه و ثالثیه قرار داده می شوند.
بسته بندی اولیه:
آن دسته از موادی هستند که در تماس مستقیم با مواد غذایی قرار دارند. عملکرد و نقش این مواد، در بر گرفتن، محافظت کردن و تسهیل اموری چون توزیع و نگهداری مواد غذایی همزمان با رفع نیازهای مصرف‌کننده در رابطه با ایمنی و شفافیت محصول می باشند
بسته بندی ثانویه:
برای محافظت فیزیکی از محصول استفاده می شود. این بسته بندی ممکن است یک جعبه محافظ مواد غذایی یا یک کیسه پلاستیکی در اطراف ماده غذایی باشد.
بسته بندی سوم:
با بسته بندی ثانویه در یک سیستم حمل و نقل بسته بندی همراه می شود هدف از انجام این بسته‌بندی تسهیل حمل و نقل و نگهداری محصول و محافظت از مواد درون بسته‌بندی در مقابل آسیب های فیزیکی است.
انواع بسته بندی فرآورده های خام دامی رایج در ایران
– بسته بندی معمولی در ظرف یکبار مصرف که فرآورده در ظروف معمولی یکبار مصرف قرار داده شده و با پوشش پلاستیکی مناسب روی آن مانع از آلودگی‌های ثانویه می‌شوند.
– بسته بندی در خلاء در ظروف یکبار مصرف با استفاده از دستگاه وکیوم هوای موجود در بسته تخلیه می‌گردد و بدین‌وسیله اکسیژن در تماس مستقیم با فرآورده نخواهد بود.
– بسته بندی با اتمسفر اصلاح شده در ظروف یکبار مصرف که در این روش با استفاده از گازهای خنثی نظیر N2, CO2 ترکیب هوای مجاور فرآورده در داخل بسته‌بندی را تغییر داده و گازهای مورد نظر با نسبت مناسب در مجاورت فرآورده خواهند بود.
– بسته بندی کارتنی که فرآورده با حجم بالا را در پوشش پلاستیک و کارتن سه لایه غیرقابل نفوذ به آب قرار می‌دهند.
مواد مورد استفاده در انواع بسته بندی مواد غذایی
بالا بودن خواص کیفی این نوع بسته بندی سبب شده که در بسیاری از بخش ها جایگزین سایر بسته بندی ها شود از جمله جایگزینی مقوا به جای چوب در جعبه های میوه و دیگر اقلام غذایی را می‌توان نام برد.
امروزه با افزودن مواد مختلف به خمیر کاغذ و مقوا و تغییر در تکنولوژی ساخت، توانسته اند قابلیت های زیادی به آن ببخشند و قادرند توان، شکل ظاهری و سایر خصوصیات کاغذ و مقوا را با توجه به محصول تغییر دهند.
به منظور:
– استفاده از کاغذ برای بسته بندی مواد غذایی
ـ قابلیت دوخت حرارتی
– افزایش مقاومت آن به رطوبت و چربی
کاغذ با لاک‌ها و یا موم ها و یا مواد پلاستیکی پوشش داده می شود. از بسته بندی کاغذی فقط در بسته‌بندی جامدات استفاده می شود. به منظور بسته بندی مواد فرار و مایعات باید آنها را با پوشش های فلزی و پلاستیکی پوشاند که مستلزم صرف هزینه است.
دامنه استفاده از کاغذ و مقوا امروزه به حدی گسترش پیدا کرده که در بسته‌بندی انواع آبمیوه، شیر، لبنیات، مایعات (در حجم کم)، دارو، پوشاک، مواد غذایی، مواد بهداشتی، لوازم خانگی، ماشین آلات از آن استفاده می‌شود.
مزایای استفاده از بسته بندی کاغذی
مزایای مهم استفاده از مقوای مناسب برای انواع بسته بندی مواد غذایی را می توان بازیابی و استفاده مجدد و بازگشت سریع به چرخه محیط زیست دانست.
بسته های مقوایی و کاغذی در صورت عدم استفاده از مواد پلاستیکی و مصنوعی (به منظور بهبود برخی از قابلیت‌های آن) به راحتی قابل بازیابی است.
انواع کاغذ
– ظریف: برای نوشتن
– زبر: برای بسته‌بندی
در تقسیم‌بندی دیگر، کاغذ به ۲ گروه تقسیم می‌شود:
– معمولی
– بهبودیافته (با پوشش‌هایی از قبیل واکس، پلاستیک، پلی وینیل کلراید، پلی‌اتیلن و مواد شیمیایی)
کاغذ کرافت، کاغذ لامینه شده (چندلایه شده)، کاغذ کرافت سفید شده، کاغذ مقاوم به کشش، کاغذ مقاوم به رطوبت،، کاغذ مقاوم به چربی و روغن، کاغذ شیشه‌ای، کاغذ زرورقی و کاغذ چاپ، انواع مختلفی از کاغذها هستند که در بسته بندی استفاده می شوند.
مقوا
مقوا از کاغذ ضخیم تر است و در بسیاری از بسته بندی ها از جمله مواد غذایی استفاده می شود. خواص اصلی آن عبارت است از ضخیم بودن، سختی، قابلیت چین‌دار شدن بدون شکاف برداشتن.
مزایای بسته بندی کاغذی
مزایای انواع بسته بندی مواد غذایی کاغذی عبارتند از: قابلیت بازیافت، قابلیت فرم گرفتن، سبک بودن، مقاوم در مقابل نور، هزینه پایین، امکان تبلیغ آسان برروی آن، قابلیت چاپ‌پذیری خوب، انعطاف‌پذیری.
معایب بسته بندی کاغذی
استحکام پایین، حساس به حرارت و آب، کاربرد منحصر به جامدات از معایب انواع بسته بندی مواد غذایی کاغذی به حساب می آید.
مواد اولیه بسته بندی پلاستیکی
به طور کلی پلاستیک ها پلیمرهایی هستند که از سنتز مواد اولیه‌ای به نام مونومر تهیه می شوند. مونومرها موادی سمی و برای سلامت انسان مضر هستند، در حالی که پلیمرها خنثی هستند و مشکلی ندارند.
اما اشکال کار اینجاست که معمولا در فرآیند تهیه پلیمرها مقداری مونومر باقی می‌ماند برای همین در استفاده از پلاستیک ها به عنوان ظروف غذا باید بسیار محتاط بود.
اغلب پلیمرهایی که در بسته بندی مواد غذایی استفاده می‌شوند ترموپلاستیک ها هستند.
این مواد در درجه حرارت بالا نرم می‌گردند و در اثر سرد کردن مجدداً سخت می شوند بدون اینکه ترکیب شیمیایی آنها تغییر کند.
واژه‌ها و اصطلاحات مربوط به پلاستیک
Film: اصطلاحاً به لفاف‌های پلاستیکی حداکثر با ضخامت ۰۱/۰ اینچ فیلم گفته می‌شود.
Sheet: ورقه های پلاستیکی با ضخامت بیش از ۰۱/۰ اینچ را گویند.
Laminate: به لفاف‌های پلاستیکی که از دو یا چند لایه فیلم‌های مختلف که با استفاده از چسب به یکدیگر متصل شده‌اند اطلاق می‌شود.
Composite film: هر گاه دو یا چند لایه پلاستیکی به طور همزمان تولید شوند اصطلاحاً فیلم مرکب نامیده می‌شوند.
Polymer: به تعدادی از واحد ساختمانی (مونومر) متصل به یکدیگر که به صورت زنجیره مولکولی درآمده‌اند اطلاق می‌شود.
