آمارها و وضعیت نشر و کتاب در دوره مدیریت حسن روحانی بر کشور حکایت از رشد ۳۰۰درصدی قیمت کتاب در مقایسه با دولت گذشته دارد؛ افزایشی که به‌تدریج موجب برون‌رفت کتاب از سبد خانوار شده است.
وضعیت نشر و کتاب در هشت سال گذشته
به گزارش چاپ و نشر به نقل از تسنیم، صنعت نشر از جمله صنابع فرهنگی کشور به‌شمار می‌رود که در سال های اخیر درگیر بحران های قابل توجه اقتصادی بوده است، به‌طور مشخص در دو دهه اخیر صنعت نشر با وجود چندبرابر شدن عرضه کتاب با کاهش چندبرابری مخاطبان نسبت به گذشته روبه‌رو بوده است.
اقتصاد فرهنگ به‌دلیل اینکه معمولاً از حاشیه درآمد مردم ارتزاق می‌کند، در سال‌های اخیر که اقتصاد خانواده نیز با تهدید مواجه شده است، همواره در معرض تهدید قرار گرفته است، رکود اقتصادی و افزایش مستمر تورم و در نتیجه رشد قیمت‌ها اقتصاد فرهنگ را به‌ویژه در حوزه کتاب با ریزش قابل‌توجهی روبه‌رو کرده است. اگرچه روی سخن مسئولان دولت یازدهم در همان تابستان ۹۲ یعنی نخستین روز‌های روی کار آمدن دولت متوجه اقتصاد فرهنگ بود اما بررسی کارنامه دولت در ۸ سال گذشته به‌باور منتقدان چیز دیگری را نشان می‌دهد.
از آنجا که هزینه‌های جاری زندگی در سبد مصرفی و اساسی خانوار افزایش یافته است، مردم در ده سال گذشته و به‌طور مشخص در هشت سال گذشته بسیار محتاطانه‌تر پا به بازار کتاب گذاشته‌اند در این میان بخشی نیز چند سالی است که از این بازار خداحافظی کرده‌اند و یارای خرید کتاب را ندارند.
از سوی دیگر به‌دلیل افزایش قیمت کتاب، حجم کتاب‌های خریداری‌شده توسط خانوار نیز آب رفته است، تجربه ثابت کرده است والدین عمدتاً متمایل به خرید کتاب برای فرزندان خود بوده‌اند و از خرید کتاب برای خود آن هم به‌دلیل اقتصادی صرف‌نظر کرده‌اند، شاید یکی از دلایل سرمایه‌گذاری در راه‌اندازی ویترین‌های کتاب‌های کودک از جمله باغ کتاب، بوک‌لند‌های کودک و… در سراسر کشور طی سال‌های اخیر همین موضوع باشد.
بدنه کم بنیه نشر
در سوی دیگر ماجرا ناشران در سال‌های اخیر اگرچه بر تعدادشان به‌واسطه مجوزهای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی افزوده شده است، اما بدنه ناشران فعال در سال های اخیر کم‌بنیه و توخالی شده است. اگر روزگاری شمارگان کتاب‌های ناشران سه تا پنج هزار نسخه بود و در ابتدای دهه ۹۰ به شمارگان دو هزار نسخه رسیده بود، امروز دیگر خبری از شمارگان حتی هزارنسخه‌ای نیز نیست. اغلب ناشران، حتی ناشران بزرگ، مجبور شده‌اند با شمارگان ۲۰۰، ۵۰۰ و ۷۰۰ نسخه‌ای کتاب کنار بیایند،
در این میان اما عناوین در سال‌های اخیر همواره رشد داشته است، این رشد عناوین ناشی از روند افزایشی کتاب‌سازی‌ها است، کتاب‌سازی یکی از زخم‌هایی است که در سال‌های اخیر بر بدنه نشر افتاده است، ناشرنمایانی که به‌یمن دست‌ودلبازی وزارت ارشاد در صدور مجوزها یک‌شبه سر برمی‌آوردند و به کپی کردن پرفروش‌های بازار و انتشار آن‌ها در قالب اثر جدید می‌پردازند.
دلیل اقبال از این ناشران نیز سوءاستفاده آن‌ها از وضعیت اقتصادی نشر است، کتابی که ناشر به‌دلیل تورم و افزایش چندبرابری قیمت مواد اولیه ناچار است بدون تخفیف یا با درصد اندکی تخفیف به‌فروش برساند، حالا توسط ناشرنماها با یک‌سوم قیمت و تخفیف‌های بسیار وسوسه‌انگیز به‌فروش می‌رود.
اما مگر قیمت کتاب در ۸ سال گذشته چه‌اندازه افزایش یافته است؟ این گزارش درصدد است با بررسی و تحلیل آمارهای وضعیت نشر و کتاب از مرداد ماه سال ۹۲ که علی جنتی سکان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت یازدهم را در دست گرفت تاکنون که به پایان مدیریت هشت‌ساله روحانی بر کشور رسیده‌ایم، به این نکته برسد که در دولت یازدهم چه بر سر قیمت کتاب و شمارگان آن آمد.
آمارهای وضعیت نشر و کتاب نشان می‌دهد که از اول مرداد ماه سال ۹۲ تا امروز بیش از ۷۰۹ هزار و ۸۶۱ عنوان کتاب منتشر شده است که از این تعداد ۵۴۱ هزار و ۴۵۴ عنوان تألیف و ۱۶۸ هزار و ۴۰۷ عنوان ترجمه بوده است.
شمار کتاب‌های چاپ اول ۴۲۳ هزار و ۹۵۵ عنوان و شمار تجدید چاپی‌ها ۲۸۵ هزار و ۹۰۶ عنوان بوده است. شمارگان کل کتاب‌های منتشرشده در هشت سال گذشته بیش از ۱۱ میلیارد نسخه بوده است با توجه به شمار عناوین منتشرشده میانگین شمارگان کتاب در هشت سال گذشته به‌لحاظ آماری ۱۵۰۰ نسخه بوده است اما در بازار نشر رقم‌ها تفاوت قابل‌توجهی دارد و متوسط شمارگان کتاب‌های منتشرشده ناشران بسیار کمتر از ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ نسخه است.
در سال‌های اخیر کارشناسان وضعیت نشر و کتاب همواره به آمارهای منتشرشده از سوی خانه کتاب انتقاد داشته‌اند و آن را خلاف واقعیت نشر می‌دانند، موضوعی که خانه کتاب در آن نقشی ندارد و این خوداظهاری غلط ناشران است که چنین آمارهایی را رقم زده است.
بیشتر بخوانید: دسترسی ناشران به کاغذ یارانه ای
وضعیت نشر و کتاب با کاغذ یارانه ای
به‌دلیل وضعیت اقتصادی زمان حاضر نشر، ناشران ترجیه می‌دهند از یک کتاب ۲۰۰ نسخه منتشر کنند و در صورت اقبال بازار در چا‌پ‌های بعدی این کاهش نسخه را جبران کنند، اما آن‌چیزی که در شناسنامه کتاب به‌عنوان شمارگان منتشر می‌شود و مبنای آمارهای نشر قرار می‌گیرد، با واقعیت متفاوت است،
به‌ویژه در دو سال اخیر که کاغذ یارانه‌ای به نشر اختصاص پیدا کرده است و آمارهای شمارگان نیز غیر واقعی تر اظهار شده است.
در این میان باید توجه داشت که بخش قابل‌توجهی از بازار کتاب و نشر عناوین تازه را کتاب‌سازان به خود اختصاص می‌دهند که با توجه به فروش خوب آن‌ها که از تخفیف‌های آن‌چنانی نیز برخوردارند، شمارگان این کتاب‌ها نیز بالا‌تر خواهد بود.
آمارهای نشر همچنین میانگین قیمت کتاب در هشت سال گذشته را ۲۹ هزار تومان نشان می‌دهد؛ رقمی که در سال‌های اخیر هرچه بر عمر دولت یازدهم و دوازدهم گذشته است، رو به فزونی بوده و در سال جاری نسبت به سال گذشته با افزایش بیش از ۵۰درصدی روبه‌رو بوده است.
اگر وضعیت نشر کتاب در دولت یازدهم و دوازدهم را با دولت نهم و دهم مقایسه کنیم، خواهیم دید که در هشت سال دولت نهم و دهم ۴۷۹ هزار و ۵۶۶ نسخه کتاب منتشر شده است که از این تعداد ۳۷۹ هزار و ۱۹۵ عنوان تألیفی و ۱۰۰ هزار و ۳۷۱ عنوان ترجمه بوده است.
شمار کتاب‌های چاپ اول ۲۳۴ هزار و ۹۳۱ عنوان و شمار تجدید چاپی‌ها ۲۴۴ هزار و ۶۳۵ عنوان بوده است. فزونی یافتن آمار تجدیدچاپی‌ها نسبت به چاپ‌اول‌ها نشان از استقبال جامعه از کتاب‌های ناشران داشته است.
شمارگان کتاب در دولت نهم و دهم بر اساس آمارهای نشر ۳۴۰۰ نسخه بوده است. البته همان طور که گفته شد به این آمار شمارگان چندان نمی‌توان اعتماد کرد چرا که در سال‌های ابتدایی دولت نهم نیز ناشران از کاغذ یارانه‌ای بهره‌مند بودند و همین نکته در شمارگان کذب تأثیرگذار بوده است. بر حسب تجربه اما می‌توان گفت که آبرفت شمارگان در ۸ سال گذشته به‌دلیل وضعیت نامناسب اقتصادی ناشران قطعی بوده است.
اما متوسط قیمت کتاب در دولت نهم و دهم ۹ هزار تومان بوده است که در مقایسه با رقم ۲۹ هزار تومانی دولت فعلی می‌توان گفت که قیمت کتاب با افزایش بیش از ۳۰۰درصدی روبه‌رو بوده است.
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سه نقش در حوزه نشر دارد: نقش حمایتی، نظارتی و ترویجی. در بُعد حمایتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال‌های اخیر تلاش کرده است بخشی از ضرر و زیان‌های اقتصادی ناشران را با یارانه‌هایی که اختصاص داده است برطرف کند، اما این اختصاص یارانه‌ها در بلندمدت نتوانسته است دردی از صنعت نشر دوا کند چرا که به‌جای هزینه‌کرد یارانه‌ها در زیرساخت‌های نشر، میان ناشران توزیع شده است.
اگر بپذیریم که بخشی از افزایش قیمت نشر ناشی از رسیدن قیمت کاغذ از بندی ۳۵ هزار تومان به بندی ۶۰۰ هزار تومان در ۱۰ سال گذشته است، باید بگوییم که عملکرد دولت در حوزه کاغذ نیز نه‌تنها قابل دفاع نیست؛ بلکه به‌باور کارشناسان کارنامه دولت در این حوزه نیز مردود است.
اگرچه در کارنامه دولت‌های یازدهم و دوازدهم افزایش تعداد عرضه و عناوین کتاب رخ داده است اما در مقابل رواج کتاب‌سازی‌ها، افزایش ۳۰۰برابری قیمت کتاب، کاهش محسوس شمارگان کتاب و… موجب شده است اقتصاد و وضعیت نشر و کتاب حالا بیش از هر زمان دیگری در معرض تهدید قرار گیرد.
