اجرای قوانین نشر موضوعی است که مدیر دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی آن را بسیار با اهمیت توصیف کرد و اظهار داشت که این قوانین نباید مانعی برای ناشران و صاحبان اثر باشد و درها را به روی آن ها ببندد. وی همچنین از حمایت این دفتر از ناشران و یافتن راهکارهایی برای حل مشکل کاغذ خبر داد.
به گزارش چاپ و نشر آنلاین به نقل از ایکنا محمد الهیاری، مدیر دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی آشنایی و سابقه زیادی در این حوزه دارد و سال‌هاست در سمت‌های گوناگون در جوار کتاب بوده است. وی در ارتباط با ممیزی کتاب، اجرای قوانین نشر، حل موارد مورد اختلاف ناشران، نویسندگان و مترجمان و مسائل مختلف دیگر به صحبت پرداخت.
مهم‌ترین وظیفه دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی چیست؟
نظارت بر محتوای کتاب پیش از انتشار و صدور مجوز برای کتاب‌هایی که قرار است منتشر شود، بخشی از وظایف اداره کتاب است و بخش دیگر صدور پروانه نشر برای ناشران متقاضی. همین‌طور بحث‌های مربوط به تسهیلات نشر و کمک‌های مربوط به آن و اتفاقات مربوط به حوزه کتابخوانی در شرح وظایف اداره کتاب است و کتابخانه مرکزی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز زیرمجموعه این اداره است. شرح وظیفه‌ای که در سال‌های اخیر اضافه شده و ما بنا داریم بیشتر به آن بپردازیم نیز بخش کتابخوانی است.
شما پیش از این در همین جایگاه بوده‌اید. هنگام ورود دوباره به این حوزه چه مشکلاتی را دیدید و چه برنامه‌هایی برای حل آن دارید؟
حضور در یک دوره در این اداره تجربه بسیار ذی‌قیمتی است و باعث می‌شود آشنایی اولیه با این کار داشته باشیم و در نقطه شروع نباشیم. نسبت به یک دهه گذشته که بنده حضور داشتم، نسبت حجم آثار برای صدور مجوز و تعداد کتاب‌هایی که منتشر می‌شود بیشتر شده است؛ اما بضاعت نیروی انسانی و امکانات این اداره این میزان رشد را نداشته است. یک شرح وظیفه اصلی برای من این است که بتوانم با کمک دوستان وزارت فرهنگ امکانات را متناسب با باری که بر دوش وزارت است، توسعه دهم.
جامعه جهانی تقریبا دو سال است درگیر ویروس کروناست و برای هر صنف، مشکلاتی داشته است. تاثیر آن در حوزه نشر و کتاب را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در خیلی از صنوف و فعالیت‌ها کرونا تاثیر زایدالوصفی گذاشت. مثلا در فعالیت‌های هنری مثل سینما، تئاتر و موسیقی با تظاهرات بیرونی همراه بود. یعنی مردم باید به سالن سینما، تئاتر یا کنسرت می‌رفتند و این‌ها تعطیل و اقتصاد هنر دستخوش تغییر شد. در حوزه کتاب، تعطیلی نمایشگاه بین‌المللی یا نمایشگاه‌های استانی کتاب مستقیما آسیب‌ها و زیان‌هایی داشته است.
اما از طرفی هم ناشران خود را با این شرایط تطبیق دادند و سراغ آثار الکترونیک یا صوتی رفتند تا بتوانند محصولات فرهنگی خود را در بستر و نمود دیگری عرضه کنند تا منطق عرضه و تقاضا به نقطه توازن برسد. اما علاوه بر کرونا، افزایش قیمت کاغذ تاثیرگذاری بیشتری داشته است. عده‌ای معتقدند این امر باعث شده حرفه‌ای‌ترها و جدی‌ترها بمانند و آن‌هایی که ممکن بود کتاب‌سازی کنند یا کمتر کتاب‌هایی ارزشمند چاپ کنند، کار تولید را انجام ندهند.
عده‌ای هم به‌صورت مطلق این را قبول ندارند. معتقدند افزایش قیمت کاغذ، تاثیر مستقیم بر قیمت تمام‌شده داشته و باعث شده مردم کمتر کتاب بخرند. در کل دو گروه در این مورد استدلال می‌کنند.
اشاره فرمودید به قیمت کاغذ. موضوع عدم ثبات قیمت ارز و به تبع آن قیمت کاغذ را بیان کردند. برنامه وزارت ارشاد برای کنترل قیمت کاغذ چیست؟ و متولی اصلی کدام بخش است؟
در این نزدیک صد روز که از شروع کار دولت می‌گذرد، معاونت فرهنگی تدبیری کرده است و گروه منتخبی بازدیدی از تمامی کارخانه‌های فعال و نیمه‌فعال کشور داشته‌اند و از مدیران کارخانه‌ها خواسته‌اند که ظرفیت بالفعل و بالقوه را اعلام کنند. چیزی بالغ بر ۳۰۰ هزار تن برآورد نیاز کاغذ ناشران کشور است و ما اکنون چنین ظرفیت تولیدی را نداریم. پس شاهدیم که کاغذ وارد می‌شود. طبیعی است که نرخ کاغذ با شاخص‌های جهانی تغییر می‌کند.
در تمام سال‌های گذشته نرخ کاغذ، افزایشی بوده است و ربطی به اینکه کدام دولت کار می‌کند، ندارد و به نرخ جهانی کاغذ مرتبط است. در یک ماه اخیر جلسه‌ای با معاون اول رئیس جمهوری و با حضور مسئولین وزارت ارشاد و صمت برگزار شده تا ارز قابل‌توجهی برای واردات کاغذ اختصاص دهند. به هر حال به سمت پایان سال می‌رویم و ممکن است ناشران کارهایی را هنوز چاپ نکرده باشند. اگر هم انشاالله به سمت حضوری شدن نمایشگاه کتاب برویم ناشران ترجیح می‌دهند حتما کتاب‌ها را چاپ کنند.
لازمه این‌ها وجود کاغذ در بازار است و لذا معاونت فرهنگی تلاش می‌کند هم مسئله ورود کاغذ را با تخصیص ارز بتواند توسعه دهد و هم بتواند در توزیع کاغذ روند عادلانه‌تری را در پیش بگیرد. اما می‌دانیم که این راه‌حل کوتاه‌مدت است و باید حتما در بلندمدت بتوانیم موانع پیش پای تولید را برداریم و بتوانیم کاغذ داخلی تولید کنیم. این امر حتما بر قیمت کاغذ تاثیر خواهد داشت و کمک خواهد کرد کتاب بیش از این گران نشود.
از دغدغه‌های دیگری که ناشران داشتند، اجرای قوانین نشر در رابطه با ممیزی کتاب‌ها بود و نگرانی داشتند که ممکن است با تغییر دولت سختگیرانه‌تر شود. نظرتان در این مورد چیست؟
مساله اجرای قوانین نشر و نظارت پیش از چاپ بر انتشار کتاب، مسئله و قاعده کلی است و نباید خیلی متاثر از آمدوشد دولت‌ها باشد. طبیعی است که این مراقبت یک قانون کلی است؛ نه قانونی که برای یک سال، یک دولت یا برای یک برنامه توسعه باشد. حالا ممکن است دولت‌ها گرایش‌های مختلفی در زمینه‌های مختلف داشته باشند که در رفتارشان بروز کند. اما در اجرای قوانین نشر و نظارت پیش از چاپ آنچه ملاک است، قانون مصوب شورای انقلاب فرهنگی است؛ مصوبه اصلاحیه ۶۸۹ که در ۲۴/۱/۱۳۸۹ و پس از نسخه اولیه در سال ۱۳۶۷ به تصویب رسیده است.
آنچه می‌تواند در اجرای قوانین نشر محل گفت‌وگو باشد نوع عمل مجریان نسبت به قانون است. به هرحال متن قانون برای همه یکی است. تجربه مجریان و عدم برخورد سلیقه‌ای در اجرای قوانین نشر مسئله مهمی است. برشمردن مصادیق در هر حوزه، درک یکسان کارشناسان مختلف، وحدت رویه و… به هنرمندی و آشنایی مجریان قانون برمی‌گردد و اینجاست که مساله دولت‌ها مطرح می‌شود ولی در کل قانون و اجرای قوانین نشر یکسان است.
تجربه شخصی من این است که فکر می‌کنم اجرای قوانین نشر نباید مانعی شده و در را به روی ناشر و صاحب اثر ببندد. طبیعی است که خالق و ناشر اثر حساسیت نسبت به کار دارد و هزینه معنوی و مادی کرده است. وظیفه ما این است که در هر حال با این اثر به دید احترام برخورد کنیم.
لذا اگر در جایی رای کارشناسی با آنچه ناشر و نویسنده و مترجم انجام داده متفاوت باشد، این فاصله باید با گفت‌وگو پر شود. رویه کلی من این است. هم در دوره گذشته و هم در این دوره و هم در فاصله بین این دو دوره هر کجا مسئولیتی از این جنس داشتم سعی کردم با گفت‌وگو بتوانیم مسائل حوزه فرهنگ و هنر را حل کنیم.
از مسائل آسیب‌زا در حوزه نشر، کتاب‌سازی یا کتاب‌فروشی خیابانی خصوصا در راسته خیابان انقلاب و نبود قانون کپی‌رایت است. راهکار شما به عنوان مسئول اداره کتاب در این حوزه چیست؟ آیا تعاملی با نیروی انتظامی، قوه قضائیه و شهرداری قرار است اتفاق بیفتد؟
در روزهای نخستین با مسئولین قضایی در قوه قضائیه دیداری برای رسیدن به راه‌حل داشتم. برخی از این کتاب‌ها، کتاب‌هایی است که اصلا مجوزی ندارد و بعضی مجوز دارد اما برای ناشر دیگری است و غیرقانونی تکثیر شده و از دسترنج یا شهرت دیگری استفاده می‌کند. در کل کتاب‌هایی که به‌صورت بساط‌گستری ارائه می‌شوند، سه، چهار قسم هستند. لازم است که هم شهرداری، هم نیروی انتظامی، هم قوه‌قضائیه و هم وزارت فرهنگ همراهی و همکاری بهتری کنند تا حقوق صاحبان اثر ضایع نشود.
اگر کتابی امتیازش متعلق به یک ناشر یا نویسنده است عده‌ای با قصد سودجویی آن را منتشر نکنند و اگر محتوایی از اساس محتوای مناسبی نیست، عده‌ای غیرقانونی آن را چاپ نکنند و فکر و ایده ناصحیح را در جامعه گسترش ندهند.
پس طبیعی است که نسبت به موضوع اجرای قوانین نشر، هم حساسیت و هم مسئولیت وجود دارد. در این حوزه قدری خلاءهای قانونی داریم که در صحبت با مسئولین قوه‌قضائیه متوجه شدم و امیدوارم که بتوانیم همت کنیم و مسائل را حل کنیم تا دسترنج ناشر و نویسنده در کف خیابان به حراج گذاشته نشود. پشت برخی افرادی که بساط‌گستری می‌کنند ممکن است شبکه‌های سازمان‌یافته‌تری باشد که با آن‌ها باید برخورد شود. برخی هم اما دست‌فروشانی هستند که از همان راه امرارمعاش می‌کنند و شبکه‌ای پشت آن‌ها نیست. این گروه نسبت به عواقب کار آگاه نیستند که باید نسبت به این موضوع آگاه شوند.
اجرای قوانین نشر اجرای قوانین نشر اجرای قوانین نشر اجرای قوانین نشر اجرای قوانین نشر اجرای قوانین نشر
بیشتر بخوانید: کتاب فروشان و ناشران در هفته کتاب
پارسال تجربه برگزاری نمایشگاه کتاب مجازی را داشتیم. بازخورد مخاطبین و ناشران نسبت به برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب چه بود؟ و امسال چه برنامه‌ای وجود دارد؟
در سال گذشته من در این حوزه مسئول نبودم اما به‌عنوان یک مصرف‌کننده فعال از این نمایشگاه استفاده کردم. حتما نقاط قوت فراوانی داشت و برخی نقاط ضعف مثلا در نحوه رسیدن کتاب به خریداران بود. امسال هم می‌دانم که معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از طریق موسسه خانه کتاب بنا دارد دومین دوره نمایشگاه کتاب مجازی را برگزار کند.
طبیعی است که در شرایط کرونا تصمیم مناسبی می‌تواند باشد؛ وقتی امکان اجتماع بزرگ کتاب‌فروشان و ناشران وجود ندارد، حتما می‌تواند کمک کند بخشی از خلاء پر شود. مردم به نیاز کتابی خود برسند و ناشر و کتاب‌فروش هم نیاز اقتصادی خود را از این طریق پیگیری کنند. به هر حال جای نمایشگاه کتاب تهران را نمی‌گیرد. من مطمئن هستم با کاهش روند کرونا و توسعه واکسیناسیون کشور، حتما نمایشگاه کتاب تهران هم حضوری برگزار می‌شود.
