در این مقاله ارتباط بین نویسنده و ویراستار واکاوی و مهارت‌هایی برای قانع کردن نویسنده، بیان شده است.
به گزارش چاپ و نشر آنلاین، کتابی که برای چاپ روانه‌ی چاپخانه می‌شود، لازم است، دارای متنی «درست»، «ساده» و «زیبا» باشد. متن غیرپاکیزه سبب بدنامی ناشر و نویسنده می‌شود. بازیگر اصلی در پاکیزگی و کم‌غلط بودن متن، ویراستار است. اصولاً ناشرانی که ویراستاران زبده و متخصصی را به کار گرفته‌اند، در حوزه چاپ و نشر و فروش کتاب، کامیاب‌تر و موفق‌تر هستند.
یکی از وظایف بسیار خطیر و مهم ویراستار ایجاد ارتباط صحیح و صمیمی با نویسنده است. ویراستار لازم است، نویسنده را مجاب و متقاعد کند که دلسوز وی است نه رقیب. در این صورت است که نویسنده از تجربیات و تخصص او با کمال میل و احترام استقبال می‌کند. مشاوره ویراستار به نویسنده و همفکری آن دو با هم سبب با کیفیت شدن کتاب و رضایت خواننده خواهد شد.
اهمیت ویرایش
حضرت علی (ع) درباره اهمیت ویرایش می‌فرماید:
«إذا کَتَبتَ کتابا فَأعِدْ فیهِ النَّظرَ قَبلَ خَتمِهِ؛ فإنّما تَختِمُ على عَقلِکَ» (عبدالواحدبن‌محمد تمیمى آمدى، غررالحکم و دررالکلم، ص ۲۹۴ ـ ۲۹۵)
آقا جمال خوانسارى در ترجمه و شرح حدیث گوید:
«هرگاه بنویسى نوشته پس اعاده کن در آن نظر را پیش از اینکه مهر کنى آن را. پس به‌درستى‌که تو مهر نمىکنى مگر بر عقل خود. مراد این است که عقل و دانش هرکس از نوشته‌ی او مستنبط مىشود و هرگاه کسى مهر کند بر آن، در حقیقت مهر نکرده مگر بر قدر و اندازه عقل و دانش خود.
پس هرگاه کتابتى یا مانند آن چیزى بنویسى بعد از اینکه بنویسى پیش از اینکه مهر کنى یک‌بار دیگر در آن نظر کن یعنى نگاه کن و فکر کن که مبادا غلطى نوشته باشى و از آن ضعف عقل و کمى دانش تو استنباط شود و تو مهر کرده باشى بر آن.» (محمدبن‌حسین آقا جمال خوانسارى، شرح آقا جمال خوانسارى بر غررالحکم و دررالکلم، ج۳، ص ۱۹۰).
اهداف مهم ویراستار
ویراستار دو رسالت و هدف مهم بر عهده دارد:
الف) مجاب (قانع) کردن خواننده؛
ب) مجاب (قانع) کردن نویسنده.
قانع کردن خواننده مهم‌تر است؛ زیرا کتابی که زاده می‌شود، در دستان خوانندگان (نامادری) بسیاری قرار می‌گیرد. ویراستار در نقش دایه باید کتاب (فرزند) را در کمال صحت و سلامت به دنیا آورد و از آن پرستاری کند.
امین شیرپور درباره این نقش چنین آورده است:
«ویراستار به دایه بودن می‌ماند. بچه را روزبه‌روز با خون‌دل بزرگ می‌کنید. روی پا که افتاد و راه خودش را رفت، اسمی هم از شما نمی‌آورد. عجیب اینکه انتظاری از او ندارید، ناراحت هم نمی‌شوید. مثل همیشه بدون توقع دوستش دارید.» (یادداشت امین شیرپور در شبکه اجتماعی توییتر: Twitter: amin shirpour)
درباره قانع کردن خوانندگان به‌طور خلاصه لازم است دو نکته مدنظر باشد:
الف) متن را از نظر ظاهری و معنوی ساده، خوش‌خوان، پاکیزه و تک‌خوانش کند؛
استاد علی صلح‌جو به خوانش‌های دوگانه و ضرورت اجتناب از آن در کتاب «نکته‌های ویرایش» تأکید کرده است؛ نمونه‌هایی از آن را ذکر می‌کنم:
ـ خوانش‌های دوگانه در زبان فارسی وجود دارد. برخی از نویسندگان کارکشته با این چاله‌های بدخوانی آشنایند و می‌کوشند آرایشی به نحو جمله بدهند که خواننده گرفتار این موانع نشود؛ اما باید پذیرفت که این مشکل در خط فارسی وجود دارد. (ص۲۳۶)
ـ آرایش نحوی برخی جمله‌ها ممکن است خواننده را به اشتباه بیندازد. نویسندگان ایرانی، درحال حاضر، کمتر به این نکته توجه دارند. علت این بی‌توجهی آن است که نویسنده، هنگام نوشتن، نمی‌داند آن جمله ظرفیت خوانده‌شدن به‌صورتی غیر از آنچه در ذهن نویسنده است نیز دارد. (ص۲۲۸)
ـ به هنگام نوشتن باید به نحوهای دوخوانشی توجه داشت و از نوشتن آن‌ها اجتناب کرد. (ص۹۸)
ـ جمله را باید طوری سامان داد که به یک خوانش درست بینجامد. (ص۱۰۲)
ـ نحو فارسی را باید طوری سامان داد که جمله‌های دوخوانشی هرچه کمتر باشد. (ص۱۰۹)
ب) مراد و مقصود نویسنده را به خواننده منتقل کند.
برای رسیدن به این دو هدف لازم است ویراستار زحمت‌ها بکشد و حوصله‌ها به خرج دهد؛ به قول مرحوم استاد محمد زهرایی، مدیر انتشارات نیل و نشر کارنامه:
«هرچقدر زحمت ناشر، مترجم، و مؤلف قبل از انتشار کتاب بیشتر باشد، زحمت خواننده و مخاطب در خواندن اثر کمتر و آسان‌تر خواهد بود (سیدابوالحسن مختاباد، نشر و نوشتار: یادداشت‌هایی دربارۀ کتاب و نشر، ص۳۳).
راهکارهایی برای قانع کردن نویسنده
در ذیل به برخی از راه‌های قانع کردن نویسنده اشاره می‌شود:
ضرورت ارتباط ویراستار با نویسنده
ویراستار لازم است به‌طور مستقیم و بدون واسطه‌ی ناشر یا هرکس دیگری با نویسنده در ارتباط باشد. خواسته‌های وی را بداند و درباره فعالیت خویش و کم و کیف آن با نویسنده صحبت کند. دیدار حضوری ضرورتی ندارد و مذاکره شفاهی کافی است؛ اما اگر ویراستار احساس کرد به‌صورت شفاهی نمی‌تواند شفاف و واضح خواسته‌های نویسنده را دریابد، لازم است حضوراً با نویسنده ملاقاتی داشته باشد.
اگر طرف قرارداد نویسنده، ناشر و یا سرویراستار باشد، به هیچ‌وجه درباره حق‌الزحمه خود و مبلغ دریافتی‌اش با وی صحبتی نکند و بحث در این زمینه را به ناشر حواله دهد. ارتباط ویراستار با نویسنده در مجاب کردن وی تأثیر بسزایی دارد.
نوشتن اصلاحات انجام‌شده
ویرایش جزو خدمات ظریف است. افرادی که از این فن سررشته ندارند، تفاوت متن ناپاک و متن ویراسته را تشخیص نمی‌دهند لذا فعالیت‌ها و تلاش ویراستار دیده نمی‌شود. همواره سعی کنید وقتی ویرایش اثری را شروع می‌کنید، اصلاحات صوری و زبانی انجام شده را با تعداد و شماره اصلاحات، بنویسید.
برخی مواقع نگارش اصلاحات ممکن است زمان‌بر شود؛ خسته نشوید و تمام نکات و اصلاحات انجام‌شده را دقیق یادداشت کنید. بعد از اتمام کار برگه‌های اصلاحات را اسکن کرده و تحویل نویسنده دهید تا در روند فعالیت‌های ویرایشی شما قرار گیرد.
بازخوانی فایل نهایی کتاب به‌وسیله نویسنده
بعد از ویرایش و صفحه‌آرایی و قبل از چاپ کتاب، فایل نهایی تحویل نویسنده داده شود تا با اذن و اجازه نهایی وی کتاب چاپ شود؛ هرچند نویسنده از قواعد ویرایش و کتاب‌آمایی بی‌اطلاع باشد. این کار علاوه بر آنکه احترام به نویسنده است، دست نویسنده را برای اعمال سلیقه‌های شخصی بازمی‌گذارد و از ایرادهای بنی‌اسرائیلی وی بعد از چاپ کتاب جلوگیری می‌کند.
از طرفی اگر غلط و اشتباهی مانند غلط املایی از دست ویراستار و نمونه‌خوان دررفته باشد، توجیه‌پذیر خواهد بود. همچنین ممکن است ویراستار و نمونه‌خوان به مراد و مقصود نویسنده پی نبرده باشند. در این صورت نویسنده با بازبینی نهایی متن ویراسته، ویراستار را از اشتباهش باخبر می‌کند.
ویراستار فقط در فکر اتمام کار و گرفتن حق‌الزحمه نباشد
ویراستار فقط در فکر اتمام کار و گرفتن حق‌الزحمه نباشد؛ بلکه مانند پدری دلسوز برای پیشرفت کردن نویسنده، نکات و پیشنهاداتی به وی ارائه دهد. نکات ویراستار در دو مقوله‌ی اغلاط و کمبودها خواهد بود. ویرایش فقط گرفتن غلط نیست؛ دیدن کمبودها هم هست (علی صلح‌جو، نکته‌های ویرایش، ص۱۳۸). ویراستار خوب کسی است که از نیاز خواننده آگاه باشد و بکوشد افتادگی‌های مهم را به نویسنده بگوید یا خودش آن‌ها را اضافه کند. (علی صلح‌جو، نکته‌های ویرایش، ص۱۴۲).
بیشتر بخوانید: معضلات قانون قیمت گذاری ثابت کتاب
نویسنده وقتی دریافت که ویراستار حامی وی است و در پیشرفتش تأثیرگذار است، کتاب‌های بعدی خود و دوستان و آشنایانش را به چنین ویراستاری خواهد سپرد و با به کار بستن پیشنهادات و تذکرات ویراستار، در کتاب‌های بعدی کار ویراستار را کمتر و راحت‌تر خواهد کرد.
