می‌توان گفت زبان تولید، بسته بندی و ارائه کالا با شکل مناسب در بازار است. لزوم نگرش سیستماتیک به صنعت بسته بندی، امروز بسیار بیشتر از گذشته احساس می شود. تنگناهای اقتصادی موجود و کاهش نقدینگی و سرمایه درگردش واحدهای تولیدی، کاهش منابع تامین‌کننده درآمدهای مالی همه و همه اهمیت نقش صنعت بسته‌بندی و لزوم نگرش مدیریتی و سیستماتیک را بیشتر ایجاب می‌کند.
در جهان امروز محصولات بسته‌بندی شده دارای ویژگی‌های کاملا شناخته شده است، اما متاسفانه هنوز نقش اقتصادی، اجتماعی بسته‌بندی از سوی بسیاری از تولید کنندگان کشور به درستی درک نشده است وآگاهی لازم نسبت به آن به عنوان یک ابزار بازاریابی در بازارهای داخلی وخارجی وجود ندارد.
کیفیت بسته بندی ایران نسبت به بسته‌بندی‌های خارجی در سطح بسیار پایینی قراردارد. با تمام اهمیتی که بسته‌بندی دارد و پیوسته توسط مسئولان به آن اشاره می‌شود، بسته‌بندی هنوز هویت صنفی یا صنعتی پیدا نکرده و واحدهای تولیدی همچنان برای پیدا کردن یک روش یا یک ماشین بسته‌بندی مناسب محصول خود سردرگم هستند. در این رابطه می‌توان به فقدان بسته بندی مناسب در مورد برخی کالاهای صادراتی مانند زعفران اشاره نمود که عموما به صورت فله‌ای صادر می‌شود.
در پاره‌ای از موارد بسته‌بندی بعضی از محموله‌های صادر شده به کشورهای پیشرفته به دلیل مغایرت با قوانین مربوط به محیط زیست، به خودداری واردکنندگان این کشورها از تحویل گرفتن کالا منتهی شده است. در مواردی بدنبال بی‌توجهی تولیدکنندگان و صادرکنندگان نسبت به استانداردها و الزامات کشورهای واردکننده، کالاهای مزبور قابل قبول در آن کشورها محسوب نشده است دور ریخته و یا مرجوع شده‌اند.
طراحی در صنعت بسته بندی
طراحی در صنعت بسته بندی سعی دارد کیفیت کالا را به شکل دقیق تری به نظر مصرف‌کننده برساند تا علاوه بر برخورداری از اعتماد و اطمینان بیشتر به سلامتی کالا، ایجاد جذابیت و گیرایی بالاتری نموده و مصرف‌کننده را مجبور به خرید نماید. این شکل طراحی امکان رقابت مطمئن کالا را در بازارهای رقابتی به راحتی فراهم می‌سازد. هنگام طراحی سهولت جابجایی یا مصرف، مسایل مرتبط با با حمل و نقل و انبار کردن کالا نیز مورد بحث قرار می‌گیرد. بسته‌بندی مناسب نقش عمده‌ای در موفقیت محصول دارد.
طراحی موفق بسته‌بندی محصول مستلزم تخصص‌های مختلف در زمینه تحقیقات علمی، روانشناسی، هنر و طراحی است. رنگ‌آمیزی و طراحی بسته‌بندی متناسب با سلیقه بخش‌های مختلف بازار موجب جلب تقاضای بیشتر برای محصول می‌شود.
مصرف‌کنندگان امروزی بسته ومحصولی را می پسندندکه آسان باز شود، در صورت نیاز به نگهداری محصول قابل استفاده مجدد باشد و در زمان پایان مصرف نیز دور ریختن آن آسان باشد. متاسفانه طراحی بسته‌بندی به صورت علمی در ایران وجود نداشته و از موارد ضعف در بسته‌بندی محصولات کشور می‌باشد.
روش های توزیع محصول و نقش آن در ساختار بسته بندی
روش توزیع می‌تواند اثر زیادی بر ساختار بسته‌بندی داشته باشد. تغییر در سیستم توزیع ممکن است منجربه روش جدید بسته‌بندی محصولات قبلی شود. مثلا تغییر به سمت ناوگان کانتینری باعث کاهش در میزان بسته‌بندی خارجی می‌شود. جزییاتی که در این مرحله از عملیات باید مورد توجه قرار گیرد عبارتند از:
- بارگیری و تخلیه: روش حمل و نقل به ناوگان وسایط نقلیه
- نوع ناوگان: راه‌آهن، جاده، دریا، هوا و یا ترکیبی از آن‌ها
- نقاط مورد نظر: موقعیت نقاط در محدوده توزیع
- شرایط آب و هوایی: شرایط درجه حرارت ورطوبت که در طول انبار کردن وتوزیع وجوددارد.
یک بسته‌بندی خوب از محصول در طی حمل و نقل، فرآیند انبارداری، قفسه مغازه خرده فروشی و در قفسه خانه مشتری حفاظت می‌کند. این نوع حفاظت برای تمامی بخش‌های درگیر با محصول نظیر تولید و کانال‌های توزیع و مشتری منافع اقتصادی به بار می‌آورد. تا زمانی که توزیع محصول را در زمان و مکان مناسب ارائه کند، صنعت بسته بندی می‌تواند به بعد کیفیت محصول از طریق فراهم آوردن درجه مناسبی از حفاظت در مقابل شکستگی، فاسد شدن و گم شدن محتویات بیفزاید.
هر کدام از روش های توزیعی اعم از هوایی، دریایی، زمینی با پالت، کانتینر و… از نظر تکنولوژیکی قابل دسترسی، محدودیت ابعاد بسته بندی و فشار وارد بر کالاها دارای ویژگی های خاصی هستند و به علت تفاوت این ویژگی‌ها تعارضاتی در تقاضای بکارگیری روش‌های فوق وجود دارد.
این یک اصل اساسی است که طرح هر بسته باید با مشخصات آن‌ها تناسب داشته باشد. مخاطرات فیزیکی ازقبیل به هم فشردگی که در مرحله نگهداری یا انتقال بوجود می‌آید، برخورد یا تصادف که ممکن است در هنگام انداختن و یا پرت کردن بسته ها به وجود آید، تبخیر، اثردما، حرارت و نور و… از جمله مسائلی است که در انتخاب روش توزیع بایستی به آن‌ها توجه شود.
تکنیک های بسته بندی
تکنیک های صنعت بسته بندی با توجه به تکنولوژی و ماشین‌آلات موجود در کشور و امکانات قابل دسترس و دستیابی در داخل و خارج کشور می‌بایست انتخاب گردد، تکنیک بسته‌بندی از چند نظر قابل تفکیک است که از آن جمله می‌توان به مواد اولیه مصرفی در صنعت بسته‌بندی و تکنولوژی و ماشین‌آلات ذیربط اشاره نمود. ماشین‌آلات و تکنولوژی بسته‌بندی‌های فلزی امکان استفاده از تجهیزات جهت ساخت، پر کردن و بستن درب قوطی‌های فلزی را فراهم می‌آورد.
شیشه ماده ایده‌آلی برای ظروف بسته بندی با ترکیبی از کارایی، ارزانی، بهداشتی و زیبایی است. بسته‌بندی کاغذی و مقوایی در تمام ابعاد و زوایای صنعت بسته‌بندی رخنه کرده و به جرات می‌توان گفت برای هر نوع محصول تولیدی قابل استفاده است. بسته‌بندی‌های چوبی در ساخت جعبه‌های چوبی (صندوق) و بسته‌بندی‌های پلاستیکی عمدتا در صنایع غذایی قابل استفاده هستند.
ترکیبی از موارد فوق نیز در بسته بندی محصولات استفاده می شود. مواد مختلف در بسته بندی از نظر هزینه، استحکام، زیبایی، جذابیت و تناسب با محصول استفاده شده و با توجه به نوع مواد اولیه مصرفی در صنعت بسته بندی تکنولوژی و ماشین‌آلات ذیربط عبارتند از:
- گروه ماشین‌آلات و تکنولوژی بسته بندی های فلزی
- گروه ماشین‌آلات و تکنولوژی بسته بندی های سلولزی
- گروه ماشین‌آلات و تکنولوژی بسته بندی های پلاستیکی
- گروه ماشین‌آلات و تکنولوژی بسته بندی های شیشه‌ای
- گروه ماشین‌آلات و تکنولوژی بسته بندی های ترکیبی
یکی از مشکلات کشور در این است که بسته بندی در براخی مراحل به صورت دستی انجام می شود و این کار تلرانس وزن بسته ها را متفاوت می کند. علاوه بر این احتمال آلودگی ثانویه به دلیل قرار دادن کالا با دست نیز در بسته وجود دارد. استفاده از سیستم های نیمه اتوماتیک و یا عمدتا دستی یکی از دلایل عدم رقابت محصولات تولیدی در بازارهای جهانی است. تکنولوژی وارداتی نیز بدلیل نیاز به سرمایه‌گذاری بالا ندرتا مورد استفاده قرار می‌گیرد و ماشین‌آلات تولید داخل نیز عمدتا قابل رقابت نیستند.
بیشتر بخوانید: جایگاه صنعت چاپ و بسته‌بندی ایران
کنترل کیفیت در بسته بندی
هدف اصلی تولیدکننده تولید و تحویل اقلام با یک مشخصه معین به مصرف‌کننده و در عین حال اطمینان از سود آوری عملیات است. برای برآورده ساختن این هدف باید کیفیت مورد سنجش و ارزیابی قرار گیرد استانداردهای بسته بندی نهایی مورد قبول کیفیت بسته بندی نهایی شامل روش های آزمایش کمی مثل اندازه‌گیری نیروی وارده بر ظروف شیشه‌ای و یا ارزیابی‌های ذهنی از جنبه‌هایی مثل ظاهر کلی بسته است.
بخش کنترل کیفیت سه سطح اصلی در مسئولیت‌ها دارد:
- کیفیت مواد اولیه: این بخش مسئول تضمین این مساله است که تمام مواد اولیه ورودی به فرایند تولید مناسب باشند. یعنی اینکه این مواد تحت شرایط طبیعی، محصول نهایی رضایت بخش را تولید خواهند کرد روش معمولی این است که تولیدکننده مواد اولیه تمام بررسی‌های کیفی مهم را انجام دهد.
- کیفیت مواد بسته‌بندی: سطح دوم مسئولیت تضمین تولید مواد و بسته‌بندی با کیفیت مطلوب و حداقل هزینه است. اطمینان یافتن از اینکه تولید، مشخصات کل مجموعه را برآورده می‌سازد و راه‌انداری سیستمی برای حذف و رفع موارد معیوب.
- رضایت مشتری: بخش کنترل کیفیت مسئول تضمین این است که مصرف‌کننده از کیفیت کالای دریافتی راضی باشد و کیفیت محصول در تمامی مراحل انبار، توزیع، فروش ومصرف حفظ شود.
استاندارد بسته بندی
بکارگیری استانداردها و سیستم های کیفیت در ایجاد و القاء اعتماد و اطمینان در نزد مشتریان بسیار سودمند است. پذیرش سیستم‌های کیفیت براساس ایزو ۹۰۰۰ برای شرکت‌ها در کشورهای درحال توسعه ضروری به نظر می‌رسد، چنین سیستم‌هایی آن‌ها را قادر می‌سازد به بازارهای جهانی و صادراتی رقابتی شدید وارد شده و همچنین سهم بازار خود را افزایش دهند. بکارگیری استانداردها، کیفیت را بهبود بخشیده، بهره‌وری وکارآیی عملیات را افزایش داده و اتلاف سرمایه‌ها را کاهش می‌دهند. استانداردهای موجود بسته‌بندی عبارتند از:
- استانداردهای بهداشتی
- استانداردهای حمل و نقل
- استانداردهای عملیات گذاشت، برداشت و چیدمان
- استانداردهای بکارگیری رنگ‌ها وشکل و فرمها
- استانداردهای اطلاعات مورد نیاز که بایستی به مشتری منتقل شود
- استانداردهای امنیتی و نگهداری کالا
- استانداردهای بکارگیری و بازیافت پس از مصرف
استفاده از بسته بندی های مطلوب برای صادرات و انطباق استانداردها با مصرف‌کنندگان و سلیقه کشورهای واردکننده به عنوان عامل موفقیت در بازارهای داخلی و خارجی اهمیت زیادی دارد.
تدوین مقرراتی جهت استفاده از برچسب مخصوص صادرکننده یا برچسب و علایم درخواستی خریدار ازجمله تمهیداتی است که برای جلوگیری از خدشه‌دار شدن اعتبار کالاهای صادراتی ضروری است.
بسته بندی و صادرات
راه پیدا کردن به بازارهای جهانی یکی از مسائلی است که در صدر مسائل تولید قرار دارد. شناخت صحیح از بازارهای جهانی و آگاهی از نوع و سلیقه های متفاوت درخواستی در حیطه زمانی، کیفیت کالا و ایمنی آن، از جمله مسایلی است که در تعیین سیاست‌ها، طراحی و اجرای بسته‌بندی نقش اساسی ایفا می‌کند.
امروزه با توجه به استانداردهای خارجی و یا داخلی در زمینه تولید محصولات، استاندارد کردن کالاها و یا خدمات، استقرار سیستم مدیریت کیفیت از جمله پارامترهای مهم در عرصه رقابت صنعتی بشمار می‌روند. امروزه کیفیت برتر کالا همراه با سایر عوامل و شرایط تاثیرگذار بر فروش صادراتی مانند وضعیت بازار، نحوه توزیع و بسته بندی، خدمات پس از فروش، قیمت و… موثر است. استانداردهای جهانی جنبه های مختلفی از جمله طراحی کالا، بسته بندی، شرایط حمل و… رادر بر می گیرند.
صنعت بسته بندی
