در چند دهه اخیر شاهد افزایش گرایش در ترجیح خرید و مصرف محصولات سبز از یک‌سو و نگرانی‌های فزاینده از تغییرات آب و هوایی، آلودگی‌های زیست‌محیطی و تراکم پسماندهای مواد غذایی، از دیگر سو بوده‌ایم که زمینه‌ساز تغییراتی جدی در نگرش‌های زیست‌محیطی مردم و تغییر ترجیحات آن‌ها در تمایل به استفاده از محصولات دوستدار محیط‌زیست شده است؛ بالطبع بازتاب این مسئله در رفتار بنگاه‌های اقتصادی؛ افزایش تمایل روزافزون آن‌ها در بهره‌گیری از مفاهیم قیمت‌گذاری سبز، مشتریان سبز، بسته بندی سبز و بازاریابی سبز است.
بسته بندی سبز
بسته بندی یک مفهوم مطلق نیست بلکه نسبی است یعنی ذات و کیفیت آن وابسته به چیز دیگری است، یک مفهوم کلی و نسبی که نشانه‌ها و حد و مرز مطلق ندارد و در مرکز تقابل شش الزام مشتری، قوانین و ضوابط، تدارکات، بازار، محیط‌زیست و نقطه فروش قرار دارد و امروزه به دلیل افزایش تجارت جهانی، سبک زندگی جدید، کوچک‌تر شدن خانواده‌ها و تمایل مصرف‌کنندگان برای راحتی، پتانسیل برای رشد بیشتر در این صنعت وجود دارد.
از سال ۱۹۹۰ افزایش تقاضا روی بسته بندی، به‌ویژه مسائل زیست‌محیطی آن معطوف شد و در دسامبر ۱۹۹۴ اتحادیه اروپا پیشنهاد برای دستورالعمل بسته بندی را پذیرفت. هدف از این دستورالعمل، به حداقل رساندن زباله‌های بسته بندی و استفاده مجدد و بازیافت مواد به‌طوری که کمتر به دفع نهایی منجر شود، بود.
نگرانی های زیست محیطی، بیش از پیش از ملاحظات مهم برای بسیاری از مشتریان در صنعت بسته بندی است که به دنبال بسته بندی محصولاتی هستند که نه‌تنها بهتر و ارزان‌تر بلکه سبزتر نیز باشند، لذا بسته بندی سبز یک نقطه مثبت فروش برای بسیاری از کشورهای اروپایی است و رقابت برای توسعه مواد مقرون‌به‌صرفه‌ای است که می‌تواند در بازار عرضه دارای اعتبار سبز بوده، همچنان که کارایی بسته‌بندی‌های متعارف را نیز داشته باشد.
از این رو، ضرورت تغییر در بسته بندی ها به‌گونه‌ای که آسیب کمتری را متوجه محیط‌زیست و در نهایت زندگی موجودات زنده کند، التزام بیشتری یافته است. از این بسته بندی، با عنوان بسته بندی سبز یاد می‌شود. بسته بندی سبز اغلب به دو شکل بسته‌بندی خوراکی (که با ماده درون خود بعضاً پخته و استفاده می شود) و بسته بندی گیاهی (که بیشتر از پلیمرهای گیاهی تهیه می‌شوند) دیده می‌شود.
یوسیتالو در باب اهمیت تولید این‌گونه از بسته بندی ها معتقد است تولید بسته بندی های سبز در مقایسه با تلاش برای تغییر الگوهای مصرفی مشتریان می‌تواند راهکار ساده‌تری برای کم کردن آسیب‌های محیط‌زیستی در سطح جهان باشد. البته این مفهوم هنوز جایگاه واقعی خود را در تصمیمات خرید مشتریان نیافته است؛ به‌گونه‌ای که تحقیقات یانگ نشان می‌دهد که سبز بودن بسته بندی کالا، به‌عنوان یکی از ویژگی‌های مهم بسته بندی در هنگام خرید کالاها در مرتبه دوم اهمیت قرار دارد و ویژگی‌های دیگری همچون بخش کارکردی بسته بندی، اهمیت بیشتری برای مشتریان در خرید کالاها دارد.
بسته‌های بی‌مصرف حجم عمده‌ای از زباله‌ها را در کشورهای صنعتی تشکیل می‌دهند و به مشکل زیست‌محیطی بسیاری از شرکت‌ها تبدیل شده‌اند. البته بسته‌بندی را می‌توان با نگاهی دیگر فرصتی عالی تلقی کرد، زیرا هزینه آن را می‌توان به‌راحتی و بدون تغییرات گزاف و پرهزینه در محصول اصلی یا فرآیند تولید و نیز بدون تأثیر منفی بر مشتری کاهش داد.
برای استفاده مجدد و بازیافت بسته‌ها به‌منظور رسیدن به مزیت رقابتی، تولیدکنندگان باید اطمینان یابند که تلاش‌هایشان تحت حمایت سیستم‌های جمع‌آوری اطلاعات و آموزش مشتری قرار دارد. شورای صنعت برای بسته‌بندی و محیط بسته‌بندی را به‌عنوان لایه بیرونی محصول تعریف می‌کند که کالا را از خراب شدن حفاظت می‌کند، توزیع انتقال مؤثر را مجاز می‌کند، راحتی به وجود می‌آورد، دوام در فروشگاه را افزایش می‌دهد، استفاده آسان را امکان‌پذیر می‌کند، به مصرف‌کننده اطلاع‌رسانی می‌کند و به محصولات کمک می‌کند تا در یک مکان رقابتی باشند؛ بنابراین دسته‌بندی یک قسمت اصلی و جدایی‌ناپذیر زنجیره ذخیره تجاری و صنعتی است.
مزایای کلیدی بسته بندی سبز
برای کاهش آثار مخرب روش‌ها و مواد به کار رفته در بسته بندی سنتی، جایگزین های گوناگونی وجود دارد که هر یک مزیت های خود را دارند که عبارت‌اند از:
صرفه‌جویی در مواد مصرفی
- بهینه کردن روش بسته بندی به‌گونه‌ای که از کاغذ مصرفی به بهترین شکل استفاده شود.
- تغییر اندازه بسته ها متناسب با محتوای آن‌ها (امروزه اغلب بسته‌ها بیش از اندازه لازم بزرگ هستند).
استفاده از مواد بازیافت شده
- استفاده از کاغذهای ۱۰۰ درصد تولیدشده از ضایعات بازیافت شده (PCW).
- استفاده از تیوب های پلاستیکی بازیافت شده.
کاهش ضایعات
- استفاده از خرده‌های کاغذ به‌عنوان مواد بسته بندی.
- استفاده از پلاستیک های نازک‌تر و کاغذهای سبک‌تر.
افزایش امکان بازیافت
- بازطراحی بسته‌ها برای کاهش میزان مواد غیرقابل بازیافت مثل سرپوش‌های پلاستیکی.
- نصب برچسب‌های «قابل بازیافت» روی بسته‌ها.
فرآیند تولید پاک
- تلاش برای استفاده از موادی که موجب آلودگی محیط‌زیست نمی‌شوند.
- بازیافت همه‌ی آب مصرفی.
صرفه‌جویی در مصرف انرژی
- استفاده از مواد تولیدشده توسط انرژی‌های سبز.
- تعویض منابع انرژی با انرژی‌های جایگزین یا استفاده از تجهیزات بهینه.
حمل‌ونقل کارآمد
- انتخاب محل بسته‌بندی در نزدیکی تولیدکننده محصول.
- استفاده از خدمات تکمیلی شرکت‌هایی که در محدوده بازار اصلی هستند.
افزایش استفاده از مواد تجدیدپذیر
- استفاده از کاغذهای تولیدشده از الیاف گیاهی (محصولات کشاورزی) به‌جای کاغذهای تولیدشده از درخت.
- طراحی بسته‌هایی با قابلیت استفاده دوباره و آگاه کردن مصرف‌کنندگان از این نکته.
عوامل مؤثر در بسته بندی سبز
عوامل مؤثر در بسته بندی سبز در جدول ۱ ارائه‌شده است.
جدول ۱ – عوامل مؤثر بر نگرش مشتری به بسته‌بندی سبز
بیشتر بخوانید: طوفان بی‌نقص رکود
روش های بسته بندی سبز
به‌طورکلی ۴ روش برای بسته‌بندی سبز وجود دارد که در شکل زیر آمده است.
نمودار ۴ – روش‌های بسته‌بندی سبز
دکتر مهرزاد سرفرازی، استادیار گروه مدیریت دولتی، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران
مریم اسماعیل نژاد، گروه مدیریت دولتی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد لارستان، لارستان، ایران
زهرا زارعی، گروه مدیریت دولتی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد لارستان، لارستان، ایران
بسته بندی سبز
