چاپ لیتوگرافی تکنیکی در صنعت چاپ است که تصاویر را روی صفحه‌ای از سنگ یا فلز ایجاد کرده و سپس با جوهر به کاغذ منتقل می‌کند. این روش به خاطر کیفیت بالا و جزئیات دقیقش در چاپ کتاب و پوستر محبوب است.
برای درک نحوه عملکرد لیتوگرافی باید اول با آن آشنا شویم و بدانیم دقیقا چیست. برای پاسخ به چیستی لیتوگرافی، باید اول از چاپ افست سر در بیاوریم. چون لیتوگرافی یکی از مراحل سخت و پیچیده در این روش چاپ محسوب می‌شود.
چاپ افست چیست؟
چاپ افست جزو چاپ‌های رایج و مقرون به صرفه است که معمولا در صنعت چاپ و نشر کتاب مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش چاپ دو بعدی روشی نبستا قدیمی است که امروزه هم پرکاربرد است و تقریبا هر کسی که با صنعت چاپ سر و کار دارد یا با آن کار می‌کند یا تجربۀ کار با آن را دارد.
روش چاپ افست این است که پیش از هر چیز هر آنچه که قصد چاپش را دارند روی صفحه‌ای فلزی اجرا می‌کنند که به آن زینک گفته می‌شود. در ادامه از مواد شیمیایی بخصوصی استفاده می‌کنند تا جوهر فقط روی بخش‌هایی که باید چاپ شود بنشیند.
زینک دور استوانه‌ای قرار می‌گیرد و طرحش را با فشار روی سطح استوانه‌ای دیگر هک می‌کند. این استوانه موضوع چاپ را بر کاغذی که دور استوانۀ سوم پیچیده شده چاپ می‌کند.
حالا لابد می‌پرسید پس لیتوگرافی چه شد؟ مگر نگفتیم که یکی از مراحل چاپ افست است؟ خوب، فکر می‌کنم چندان بیراه نباشد که بگوییم لیتوگرافی سنگ بنای چاپ محبوب افست است.
لیتوگرافی چیست؟
لیتوگرافی اولین مرحله از مراحل چاپ افست است. اغراق نیست اگر بگوییم که بخش لیتوگرافی سخت‌ترین مرحلۀ این روش چاپ است و اهمیت آن آنقدر زیاد است که لقب مادر صنعت چاپ را هم یدک می‌کشد. لیتوگرافی هم مثل خیلی از واژگان دیگر علم و فرهنگ و فلسفه ریشه در واژه‌های یونانی دارد. لیتوس در زبان یونانی باستانی به معنای سنگ است و گرافاین هم یعنی حک کردن. اصطلاح امروزی که حاصل از ترکیب این دو واژه هست هم چندان از معنای آنها دور نیست.
لیتوگرافی مرحلۀ سخت زینک‌های مورد استفاده در چاپ افست است. زینک نام همان استوانۀ فلزی است که پیش‌تر در تعریف چاپ افست به آن اشاره کردیم. در واقع هر چیزی که قرار است روی کاغذ چاپ شود در ابتدا باید به این صفحات فلزی تبدیل شود.
مراحل لیتوگرافی
خود لیتوگرافی مراحل متفاوتی دارد که در اینجا به صورت مختصر، گام به گام به آنها اشاره می‌کنیم.
ایجاد فایلهای CMYK
در بحث رنگ‌ها، استاندارد‌های مختلفی وجود دارد. مثلا RGB که استاندارد ترکیب رنگ تصاویر ایجاد شده روی کامپیوتر و دستگاه‌هایی هستند که نور پس زمینه دارند.
CMYK ترکیب رنگ استاندارد ماشین‌های چاپ است. Cyan ، Magneta ، Yellow و Black که با کمی اغماض می‌توانیم بگوییم آبی، قرمز، زرد و مشکی. تمام تصویر شامل این ترکیب رنگ استاندارد می‌شوند. برای بازآفرینی تصاویر برای چاپ روی کاغذ، فایل اولیه باید به این چهار رنگ تقسیم شود. مرحلۀ بعدی این است که این فایلهای مجزای تک رنگ را به صفحات فلزی تبدیل کنند.
ساخت زینک و دستگاه ایمیج ستر
فایلهای رنگی که در مرحلۀ قبلی تولید شده، حالا باید با نوعی پلیمر خاص روی صفحات فلزی چاپ شود. نکتۀ کلیدی این است که این صفحات فلزی جنس بخصوصی دارند که باعث می‌شود جوهر رویشان ننشیند. برعکس مواد پلیمری که مرکب را به خود جذب می‌کنند. این ویژگی‌های شیمیایی اساس لیتوگرافی و چاپ افست را شکل می‌دهند.
ساخت زینک به کمک ماشینی انجام می‌شود که به آن ایمیج ستر می‌گویند. ایمیج ستر فایلهای تک رنگ از پیش آماده شده را روی تلق‌های بی‌رنگ شفاف پرینت می‌کند. رزولوشن این دستگاه شدیدا دقیق است. سپس تلق‌ها را به زینک‌های خالی متصل و سرجایشان ثابت می‌کنند.
بر اثر فرآیند‌های شیمیایی و طی مراحلی، تصویر تلق‌ها روی زینک‌ها حک می‌شود. حالا زینک‌های دستگاه چاپ آمادۀ کار می‌باشند. کافی است آنها را روی دستگاه ببندند تا طبق مراحلی که در بخش اول توضیح دادیم فرآیند چاپ شروع شود.
لیتوگرافی مدرن
این روزها با پیشرفت تکنولوژی و بهبود تجهیزات چاپی، دستگاه‌های دیگری در دسترس است که می‌توانند فرایند چاپ را آسان تر کنند. یکی از این دستگاه‌ها وسیله‌ای به نام پلیت ستر (Plate Setter) است. پلیت ستر این امکان را می‌دهد که مرحلۀ اولیۀ لیتوگرافی یعنی ساخت فایلهای تفکیک شدۀ رنگی را حذف کنیم چرا که می‌تواند بدون استفاده از آن تلق‌های رنگی زینک را بسازد.
شاید بتوان پلیت ستر را پرینتر زینک خواند. در واقع روش کار این دستگاه این است که به سادگی تصویر یا محتوای چاپی مورد نظرتان را از کامپیوتر به آن ارسال می‌کنید و زینک آماده‌تان از آن خارج می‌شود. اصطلاح رایج در مورد این زینک‌های مدرن‌تر پلیت است. (به همین خاطر به این دستگاه پلیت ستر می‌گویند). البته این فقط یک تفاوت ترمولوژی است و در کارکرد پلیت و زینک تفاوتی با هم ندارند.
بیشتر بخوانید:مزایا و کاربردهای چاپ یووی
دانستنی‌های دیگر در مورد نحوۀ عملکرد لیتوگرافی
- سایز زینک‌ها متفاوت است و بسته به نوع استفاده و نیاز از اندازه‌های متفاوت استفاده می‌شود.
- به خاطر مراحل سخت و وقت گیر لیتوگرافی است که چاپ افست برای تیراژهای اندک مناسب نیست. تنها در تیراژهای نسبتا بالا استفاده از این روش چاپ منطقی و مقرون به صرفه است.
- با وجود نکتۀ قبلی، تیراژ کار نباید بیش از حد هم سنگین باشد. اگر تیراژ بیش از حد بالا باشد و نیاز به استفاده از زینک‌های بیشتری باشد، هزینۀ کار هم بالا می‌رود. (در حال حاضر به دلیل تحریم‌ها، فیلم مورد استفاده در لیتوگرافی سخت یا با بهای بالا تهیه می‌شود. )
- تحصیلات مرتبط با لیتوگرافی زیر مجموعۀ رشتۀ چاپ قرار دارد.
جمع بندی
با توجه به موارد فوق ذکر شده می توان چاپ لیتوگرافی را یک نمونه چاپ مقرون به صرفه دانست ولی با توجه به پیشرفت تکنولوژی روش های نوینی برای چاپ در نظر گرفته شده است. قیمت چاپ در هر روش متفاوت بوده زیر میزان مواد مصرفی و نوع مواد اولیه هر روش چاپ متفاوت خواهد بود.
