به گمان من ماشین‌آلات فراتر از دستگاه‌هایی بدون درک، سرد و آهنین هستند. ماشین‌آلات زبان و احساسات را به نحوی دیگر و متفاوت از درک ما بیان می‌کنند. در سال‌های گذشته وظیفه من به‌عنوان مدیر نت (نگهداری و تعمیرات) در چاپ مهراد ایجاب می‌کرد تا زبانی مشترک را مابین دستگاه و نفرات پیدا کنم. در نگاه نخست آن‌ها پیچیده، زمخت، معیوب و با مهندسی بسیار دور از ما بودند. جلوتر از نگاه سطحی اما آن‌ها دقیق، ساده و درعین‌حال حساس هستند.
آن‌ها در بسیاری از موارد قبل از خراب شدن مرا مطلع کرده بودند. با آوا و صداهای خود عیب را نشانم داده بودند. ضعف بسیار درک من باعث شده بود تا به این نشانه‌ها بی‌تفاوت بوده و دائماً از غافلگیر شدن با توقف‌های طولانی در عذاب باشم. بعدها فهمیدم درصورتی‌که به آن‌ها عشق، توجه و رسیدگی می‌شد به دوست‌های وفادار بی‌آزار و سودآور برای تمام سیستم تبدیل می‌شدند.
فارغ از این تفاسیر شاعرانه، از دید من ایجاد ارتباط مناسب بین دستگاه و نفرات از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. اپراتور باید به این درک برسد که ماشین نه‌تنها برای مالک آن، بلکه برای تمام سیستم ایجاد سودآوری کرده و دستمزد او و همکارانش را پرداخت و یک توقف هرچند کوتاه ضرر بزرگی به مجموعه وارد می‌کند. در شرایط اقتصادی کنونی با قیمت بالای دستگاه‌ها، عدم وجود بستر مناسب برای ماشین‌آلات و بروز و شدت تحریم‌ها، بهترین راه‌حل برای ثبات در خطوط تولید و چاپ چاپخانه‌ها پیاده‌سازی نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه PM (preventive maintenance)، پیشبینانه PDM (Predictive Maintenance) و جامع TPM (Total Productive Maintenance) خواهد بود. این روش‌ها تا حد زیادی:
– عمر مفید ماشین‌آلات و تجهیزات را افزایش می‌دهند؛
– قابلیت تعمیرپذیریMTTR (Maintainability) تا حد زیادی بهبود پیدا می‌کند و تعمیرات آتی به‌آسانی انجام می‌شود؛
– هزینه‌های تعمیر و نگهداری به حداقل می‌رسد و تعمیرات اضطراری و برنامه‌ریزی نشده کاهش پیدا می‌کند؛
– احتمال خرابی یا نرخ شکست قطعات منفصل و محرک به حداقل می‌رسد؛
– قابلیت اطمینان (Reliability) تا حد زیادی بالا می‌رود؛
– هزینه‌ها و قیمت تمام‌شده محصول کاهش می‌یابد؛
– در نهایت تولید و بهره‌برداری به حداکثر می‌رسد.
آنچه در ادامه می‌گویم روش‌های مختصر این سیستم‌ها در مجتمع‌های کارگاهی و کارخانه‌ای صنعت چاپ خواهد بود.
پیشگیری قبل از درمان
لازمه‌ی کار هر مجموعه تولیدی، برنامه‌ریزی مدون و منظم برای آن است. این برنامه‌ریزی تا حد زیادی وابسته به قابلیت‌اطمینان دستگاه‌ها خواهد بود. تصور کنید که برای چاپ با دستگاهی برنامه‌ریزی کرده‌اید که نمی‌دانید در چه وضعیتی قرار دارد، حتی شاید به‌احتمال‌زیاد در حین تولید آسیب ببیند یا متوقف شود.
خرابی‌های غیرمترقبه جدای از برهم زدن نظم سیستم به اعتبار و زمان‌بندی شما صدمه خواهد زد. به‌علاوه آنکه پیگیری و خرید قطعات و تعمیر به‌صورت اضطراری هزینه‌های بالایی به سیستم وارد خواهد کرد. وجود یک سیستم سازمان‌دهی شده بسیاری از نگرانی‌های مدیران و سرپرستان را کاهش داده و زمینه بهره‌برداری صحیح از تجهیزات را فراهم می‌کند.
البته در بسیاری از چاپخانه‌ها پیاده‌سازی سیستم‌های پیشگیرانه اهمیت چندانی ندارد. حتی سرویس‌های دوره‌ای ماشین‌آلات به سلیقه و تجربه‌ای که احتمالاً به روش سنتی آموخته شده واگذار می‌شود. در صنایع کوچک و متوسط عموماً تعمیرات مطرح است و کمتر به نت می‌پردازند البته که احتمالاً اندازه‌گیری پارامترهایی مانندMTBF (Mean time between failures) و امثال آن برای مدیر سازمان اهمیت کمتری داشته و توقف‌های متوالی را به چالش‌های پیاده‌سازی نت ترجیح می‌دهند؛ اما در موارد زیادی این توقف‌ها همیشه در حدود کوچک باقی نمانده و تا حد زیادی می‌تواند به دستگاه خسارات سنگین وارد کند. نگاه سنتی با برچسب‌هایی مثل هزینه‌تراشی و… موانع بزرگی برای پیشگیری هستند.
حتی اگر به سیستم‌های پیشگیرانه و امثالهم اعتقادی ندارید حتماً برای سرویس و نگهداری از افراد مجرب، راهنمایی‌های شرکت سازنده و کاتالوگ دستگاه پیروی کنید.
استانداردها را تغییر ندهید
سازنده ماشین‌آلات همواره اطلاعات بسیاری را در خصوص نحوه نگهداری ماشین به مشتریان خود ارائه می‌کنند (این اطلاعات مواردی هستند که با مشتری به اشتراک گذاشته می‌شوند ولیکن اطلاعات مربوط به تعمیرات اساسی، نقشه‌ها و… تنها در اختیار سازنده و سرویس‌کاران مجاز آن است). این اطلاعات شامل محیط مناسب برای استفاده، تأمین برق، شماها و ابعاد قطعات مصرفی، روانکارهای مناسب، نحوه اپراتوری، ایمنی، بهداشت، محل‌های نیاز به سرویس و دوره‌های آن‌ها هستند.
اگر به نحوی به این اطلاعات دسترسی ندارید می‌توانید از نفرات مجرب و مطلع مشورت گرفته یا درخواست همکاری کنید. بارها و بارها شاهد آن بودم که اپراتور یا مالک چاپخانه برای مقدار ناچیزی صرفه‌جویی از روانکار یا قطعه نامناسب استفاده کرده، پارامترهای ایمنی را به هم زده یا مدام سرویس‌های دستگاه را به تعویق می‌اندازد و آن را با بهانه‌های متعددی مانند کمبود زمان، امکانات یا نیروی متخصص توجیه می‌کند. در نظر داشته باشید که هر نوع تغییر در سیستم‌های ماشین‌آلات می‌تواند به نفرات یا تجهیز، صدمات جبران‌ناپذیر وارد کند.
چند نکته کوتاه:
– روانکار ها را جدی بگیرید. حتماً و حتماً از روغن و گریس‌های مناسب و اورجینال استفاده کنید؛
– تمامی کلیدهای اضطراری و حفاظ‌های دستگاه باید به‌صورت دوره‌ای کنترل و تست شوند و قطعات معیوب به‌سرعت تعویض شوند؛
– استفاده از لباس بلند، زنجیر، انگشتر و موی بلند برای تمامی کارکنان ممنوع است؛
– از قطعات یدکی اصلی استفاده کنید؛
– سرویس‌های دوره‌ای هزینه یا اضافه‌کاری نیستند. حتماً انجام آن‌ها را در اولویت قرار دهید.
دستکاری کردن ممنوع
ماشین‌آلات صنایع چاپ با دقتی بالا ساخته‌شده‌اند تا کاری با دقت بالا انجام دهند. انجام تعمیرات مبتنی بر حدس و گمان اپراتور بعضاً می‌تواند تنظیمات و استانداردهای ماشین را به‌هم‌ریخته و در مراحل آتی پیدا کردن ایراد برای متخصصان را بسیار پیچیده کند. بخش زیادی از تعمیرات دستگاه نیز مستلزم داشتن دانش، تجربه بالا و تجهیزات تخصصی است. با پیاده‌سازی نت پیشگیرانه می‌توان بسیاری از ایرادات را شناسایی و برای تعمیر آن‌ها توسط متخصص برنامه‌ریزی کرد تا مجبور به رفع ایراد موقتی و غیرتخصصی که بعضاً توسط اپراتور یا سرپرست انجام می‌شود نباشیم.
فضای مناسب فراهم کنید
آب، هوای فشرده، دما، رطوبت، سرعت جریان هوا، نور خورشید و… همگی بر سلامت دستگاه و بر کیفیت محصول شما مؤثر هستند. زمین سطح چاپخانه بایستی صاف و تراز باشد و احتمال نشست در آن وجود نداشته باشد. این‌ها موارد هستند که می‌توانند به‌راحتی چنان آسیبی به ماشین برسانند که تقریباً آن را به یک‌تکه فولاد بدون استفاده تبدیل کنند. این مؤلفه‌ها بایستی به‌صورت دوره‌ای بررسی شده و در صورت وجود مغایرت با نظر کارشناس یا توصیه سازنده به‌سرعت رفع شوند.
چند نکته کوتاه:
– عموماً دمای چاپخانه بایستی میان ۱۸ الی ۳۸ درجه سانتی‌گراد باشد. دمای ایده‌آل ۲۰ الی ۲۴ درجه سانتی‌گراد است. این مؤلفه بنا به نوع ماشین یا مواد مصرفی می‌تواند تغییر کند اما شرایط دمای ثابت باید مهیا شود؛
– رطوبت موردنیاز چاپخانه و انبار کاغذ بایستی بین ۵۰ الی ۶۰ درصد باشد. رطوبت نامناسب به‌جز به هم زدن پارامترهای فرآیند چاپ می‌تواند به تجهیزات الکترونیکی ماشین‌آلات آسیب جدی وارد کند؛
– سرعت جریان هوا بایستی نهایتاً دو متر بر ثانیه یا کمتر باشد؛
– غبار محیط باید به حداقل برسد. سطح مجاز غبار ۶ میلی‌گرم بر مترمکعب با ذراتی کوچک‌تر از ۱۰ میکرون است؛
– دستگاه نباید در معرض نور مستقیم خورشید باشد؛
– ترجیحاً لوله‌ها و شلنگ‌های (آب، برق و هوا) را از کف چاپخانه عبور ندهید تا زمین پایدارتری ایجاد شود؛
– کف چاپخانه باید مقاومت بالایی در برابر روغن و سایش داشته و همچنین دارای خواص آنتی استاتیک باشد.
دانش فردی و جمعی را به‌روز کنید
به گمان من، ضعف آموزش آکادمیک و سرعت رشد بالای تکنولوژی در این صنعت باعث آن شده تا عده‌ای کار را به شیوه‌ای غلط یا نیمه صحیح آموخته باشند. افراد و اپراتورها باید دائماً تحت آموزش مستمر قرار بگیرند تا آموخته‌های آنان به‌روزرسانی یا یادآوری شود. باید اطمینان حاصل کنید اپراتور ماشین را به‌خوبی می‌شناسد و سرویس و نگهداری را کار بیهوده یا اجباری نمی‌داند. همچنین باید دانش در سطوح زیر مدیریت شود:
– روش‌های صحیح اپراتوری؛
– استانداردهای کیفی؛
– روانکاری و شناخت آن‌ها؛
– شوینده‌ها؛
– اطفا حریق؛
– برق؛
– ایمنی؛
– مواد شیمیایی؛
– مواد و ملزومات.
باید اعتراف کنم از سخت‌ترین کارها آموزش دادن نیروهایی است که به دلایل مختلف خود را از آن بی‌نیاز دیده یا آن را بیهوده می‌دانند. استمرار و پایداری، ایجاد روحیه رقابتی، القای حس برتری نسبت به سایر کارکنان و تشویق‌های مالی از نکات کلیدی برای دستیابی به این موفقیت است.
بیشتر بخوانید: آینده کتابخانه‌های دانشگاهی؛ از منابع دیجیتال تا فضاهای یادگیری
اطلاعات را جدی بگیرید
برای ماشین‌آلات شناسنامه تهیه کنید. هر تجهیز را به‌طور کامل اسکن کنید. اطلاعات سازنده، شماره سریال‌ها، نقشه‌ها و قطعات فنی دستگاه را استخراج و در محل قابل‌دسترس بایگانی کنید. تمام موتورها و تجهیزات فرعی ماشین را به‌صورت جداگانه درآورید. اطلاعات فروشنده، کشور سازنده و موقعیت ماشین در محل را به‌طور دقیق ثبت کنید. تمام ماشین‌آلات باید دارای پرونده‌ای با نام سوابق تعمیر یا توقف باشند.
همچنین قطعات اصلی، یدکی و مصرفی آنان باید شناسایی و در صورت لزوم تأمین شود. جزئیات دستگاه مناسب برای جایگزینی (در صورت وجود تجهیز مشابه) و روند مصرف قطعات یدکی نیز برای هر تجهیز ثبت شود. فراتر از نگاه کلی شاخص‌هایی مانند MTTF، MTBR و نسبت تعمیر اضطراری به تعمیرات پیشگیرانه نیز بایستی جمع‌آوری و تحلیل و بررسی شود.
انبار قطعات یدکی
با به‌کارگیری تجربه، اطلاعات سازنده و بررسی سوابق هر ماشین می‌توان به لیستی تحت‌عنوان قطعات یدکی دست پیدا کرد. تفاوت قطعات یدکی با مصرفی را باید به‌درستی درک و آن‌ها را از هم تمیز داد. این قطعات تا حد زیادی توقف‌های ماشین را کاهش می‌دهند و چون در شرایط اصظراری خریداری نشده‌اند ازلحاظ کیفی و اقتصادی تا حد بالایی به‌صرفه هستند. البته که این قطعات نیز باید به‌صورت دوره‌ای بررسی شده و نمونه‌های استفاده نشده یا کمتر استفاده شده با قطعات پرمصرف جایگزین شوند. بهتر است مدیریت این انبار به عهده واحد نت باشد و این واحد در امور خرید و تأمین قطعات موردنیاز نظارت و کنترل داشته باشد.
نفرات خبره را در واحد نت جذب و برای رشد و ارتقای آنان برنامه‌ریزی کنید
افراد فنی و باسابقه در چاپخانه‌ها گزینه‌های مناسبی برای امور اجرایی نت خواهند بود. از خصوصیات افراد مناسب برای این واحد می‌توان به وظیفه‌شناسی، احساس مسئولیت، قدرت و استعداد یادگیری و تجزیه‌وتحلیل و بررسی، برقراری ارتباط صحیح و انتقال اطلاعات به‌صورت جامع و قابل‌فهم، کارایی و توانایی در انتقال دقیق مطالب و دستورهای کار اشاره کرد. تحقیقات نشان می‌دهد که یک‌چهارم افراد استخدام‌شده در نت استعفا می‌دهند. از مؤلفه‌های حفظ و نگاه داشت احساس امنیت، امکان برخورداری از آموزش، احساس برتری نسبت به کارگران تولید، آزادی عمل بیشتر و محیط سالم‌تر ازنظر فیزیکی است.
عمده فشار و علت نارضایتی شغلی کارکنان نت ناشی از تمایل مسئولین به انجام نت در ایام تعطیل، حالت آماده به کار کارکنان نت، شرایط حقوق و دستمزد، عدم وجود امکانات فنی و پشتیبانی، عدم دقت اپراتورهای تولید در استفاده صحیح از ماشین‌آلات، احتیاج سایر صنایع به تخصص کارکنان نت، احتمال خطرات جانی و داشتن مسئولیت بیشتر است که بایستی زمینه مرتفع کردن آن‌ها فراهم شود.
بازرسی‌های دوره‌ای را با حساسیت انجام دهید
چک‌لیستی تحت عنوان بازرسی تدوین و نفرات اجرایی را مکلف به انجام دقیق آن کنید. به صداها به‌دقت گوش کنید. از هیچ صدای غیرعادی غافل نشوید و درصدد شناسایی و رفع آن باشید. صداها زبان دستگاه هستند و بسیاری از تعمیرات پیشگیرانه را به شما نشان می‌دهند. ساییدگی‌های سطوح متحرک و بیرینگ‌ها (bearing) نیز وظیفه‌ای مشابه برای شما انجام می‌دهند. خوردگی‌های جزئی و براده‌ها خطرات زیادی به دنبال خواهند داشت. دمای بالای قطعات متحرک نیز مواردی هستند که نشان‌دهنده فشار یا اصطکاک بالا در محل هستند. در نظر داشته باشید که روانکارها چند وظیفه اصلی را برای شما انجام می‌دهند:
– روانکاری و جلوگیری از خوردگی و سایش قطعات؛
– خنک کردن محل یا قطعه؛
– جلوگیری از اثرات ضربه قطعات به یکدیگر در حین حرکات مکانیکی؛
– حفاظت از بیرینگ یا قطعه در مقابل گردوغبار اندک، رطوبت یا سایر عوامل خارجی؛
– آب‌بندی بین فواصل قطعات.
زنگ‌زدگی در قطعات نیز می‌تواند ناشی از عوامل خطرناک و آسیب‌زا باشد. به‌راحتی از این مورد غافل نشوید. بازرسی چشمی را با رعایت اصول ایمنی انجام دهید و از صحت عملکرد همه بخش‌های تجهیز مطمئن شوید.
لزومی به انجام همه تعمیرات توسط متخصصان درون‌سازمانی نیست. اگر به موردی برخورد کردید و با آن ناآشنا بودید بررسی بیشتری انجام دهید و برای تعمیر توسط پیمانکار برنامه‌ریزی کنید.
محمدرضا چراغپور
مدیر تعمیر و نگهداری چاپ مهراد
