وقتى مرکب، یا هر ماده‌ی دیگر قابل‌چاپ از یک ورقه‌ی استنسیل عبور داده شود، رنگى که از نقاط باز استنسیل عبور کرده است، بر روى سطح زیرین اثر خواهد گذاشت. اگر مرکب را از تورى به‌وسیله‌ی کاردک عبور دهیم، عمل چاپ سیلک اسکرین انجام خواهد گرفت.
باید توجه داشت که منافذ تورى برحسب مورد، بسته یا باز گذاشته‌شده‌اند. نقاط باز همان سطوح تصویر است که باید مرکب از تورى عبور کند و بر روى جنس زیرین اثر بگذارد. نقاط بسته همان سطوح غیر تصویر است که مرکب نباید از آن‌ها عبور کند. چاپ سیلک اسکرین در میان هنرمندان نقاش نیز جایگاه و ارزشى خاص دارد و از آن به‌عنوان سری گرافی نام می‌برند.
بخش پیشین این مقاله به تاریخچه‌ی سیلک اسکرین (اینجا بخوانید) اشاره داشت و مطالبی هم در مورد نخ ابریشمی مصرفی در این حرفه و انواع بافت آن مطرح شد. در ادامه این جستار انواع پارچه‌های توری ابریشمی طبیعی، نایلون، پلی‌استر و فلزی خواهیم معرفی و رابطه‌ی بین این پارچه‌ها و غلظت رنگ بررسی شده است.
پارچه‌های توری ابریشمی طبیعی
بافت این دسته پارچه‌های توری، از الیاف بسیار ظریفی که قابلیت ارتجاعی زیادی دارند و دارای استحکام قابل‌ملاحظه‌ای هستند، تشکیل‌شده است.
عبور رنگ از لابه‌لای الیاف این دسته از توری‌ها به‌راحتی انجام می‌گیرد و قدرت کشش الیاف آن برای نگهداری رنگ، زیاد است. این قابلیت از خشک شدن احتمالی رنگ در بین الیاف آن و پر شدن فواصل شبکه توری جلوگیری می‌کند. با خشک شدن رنگ در بین الیاف توری، انجام عمل چاپ در مراحل بعدی کند و دشوار می‌شود.
الیاف این دسته از پارچه‌های توری بعد از شستشو با سرکه، سود کوستیک، صابون یا پودرهای شوینده لباس، ناهموار، زبر و کرک‌دار می‌شوند که چسبندگی خاصی به پارچه توری می‌دهند.
این عمل در چسباندن فیلم‌های مکانیکی و پرو فیلم‌ها بر روی پارچه توری کمک زیادی می‌کند، ظرافت تعیین‌شده در این نوع توری‌ها ۷۷ نخ در هر سانتیمتر است. باید در نظر داشته باشیم که خشک‌کردن پارچه‌های توری نصب‌شده روی کادر (شابلون) بعد از هر مرحله شستشو الزامی است.
پارچه‌های توری نایلون
پارچه‌های توری نایلون (نیلون) یا ابریشم مصنوعی، از الیاف قابل ارتجاع و مستحکم سوپر پلی‌آمیدها تشکیل‌شده‌اند، تقریباً غیرقابل پوسیدگی هستند و قدرت و استحکام هر میلی‌متر مربع آن توانایی تحمل ۵۰ الی ۶۰ کیلوگرم وزن را دارد.
این نوع پارچه‌های توری در سال ۱۹۳۸ توسط شخصی به نام هانری دوپن (از شهر نامور کشور بلژیک) به بازار معرفی شد. مقاومت توری‌های نایلون در مقابل فرسودگی مکانیکی ۲۰ تا ۳۰ برابر بیشتر از پارچه‌های توری ابریشمی طبیعی است. الیاف این دسته از توری‌ها امکان به وجود آوردن بافت‌های بسیار ظریفی را در پارچه می‌دهد، به‌طوری‌که گاهی اوقات بافت این پارچه به ۲۰۰ نخ در سانتیمتر مربع می‌رسد.
حساسیت این گروه از پارچه‌های توری در مقابل آلکالین‌ها بی‌تفاوت است و واکنشی از خود نشان نمی‌دهد. قابلیت ارتجاع در این نوع پارچه‌های توری زیاد و تقریباً ۷۰ درصد است، به‌طوری‌که هنگام چاپ در اثر حرکت محکم راکلت، در سطح پارچه توری کیس و چین‌خوردگی ایجاد می‌شود.
نخ‌های تشکیل‌دهنده این نوع توری‌ها، رنگ را از لابه‌لای الیاف خود به‌راحتی عبور می‌دهند. این نرمی نخ‌ها خشک شدن رنگ را در مراحل چاپ در لابه‌لای شبکه‌های توری کاهش می‌دهد و بعد از خاتمه کار و هنگام شستن به پاک شدن رنگ‌ها از روی پارچه توری کمک زیادی می‌کنند.
باید توجه داشت که در صورت نشستن این دسته از پارچه‌های توری با سود سوزآور (سرکه) و صابون یا پودرهای شوینده لباس، نخ‌های این دسته از پارچه‌های توری به علت نرم بودن، هنگام انجام دادن کلیشه با پروفیلم‌ها و فیلم‌های مکانیکی، احتمال ایجاد مشکل در نصب را ایجاد می‌کند.
پارچه‌های توری پلی‌استر
این دسته از پارچه‌های توری حاصل ترکیبی از پلی‌اسید و الکل اشباع‌نشده یا گلیکل هستند. از پارچه‌های توری شناخته‌شده در این گروه، پارچه‌های توری ترگال و تری‌لن را می‌توان نام برد.
این نوع از توری‌ها بسیار محکم و در مقابل محلول‌های شیمیایی مقاوم هستند. اثر رطوبت روی این دسته از پارچه‌ها منفی است و می‌توانند ظرافت بسیار زیادی را در بافت و ساختار این دسته از توری‌ها ایجاد کنند، به‌طوری‌که تعداد نخ‌های آن به ۱۶۵ عدد در سانتیمتر می‌رسد.
قدرت کشش در این دسته از پارچه‌های توری ضعیف است، به‌طوری‌که تقریباً از ۲۰ درصد بیشتر نیست و رنگ از فواصل بین الیاف آن‌ها به‌راحتی عبور می‌کند. قیمت نسبی این دسته پارچه‌های توری، از پارچه توری ابریشم طبیعی مناسب‌تر است.
دوام و مقاومت این دسته از پارچه‌های توری به‌مراتب کمتر از پارچه‌های توری نایلون بوده و فرسودگی مکانیکی در آن‌ها ۵۰ درصد بیشتر از پارچه‌های توری نایلون است. همچنین این نوع پارچه‌های توری، در مقابل بعضی از مواد شیمیایی، حساسیت دارند، به‌طوری‌که هنگام استفاده از فیلم‌های حساس یا ماده حساس، در عملکرد کلیشه ایجاد اشکال می‌کنند.
پارچه‌های توری نایلون و پلی‌استر ممکن است، به‌وسیله رنگ‌های قرمز یا نارنجی آنتی هالوژن‌ها ساخته شوند که در مقابل اشعه‌ی نورانی هنگام کلیشه مستقیم تأثیرگذار هستند. این مسئله باعث انعکاس نور روی این دسته از پارچه‌های توری می‌شود و عمل حد انطباق را در آن‌ها سخت می‌کند. غیر از مورد یادشده، تفاوت چندانی بین آن‌ها با پارچه‌های توری نایلون ساده وجود ندارد.
پارچه‌های توری فلزی
این دسته از پارچه‌های توری، از تارهای برنز و فولاد آب‌داده شده تهیه می‌شوند، نظر به اینکه تارهای برنز در مقابل مواد رنگ‌زا حساسیت دارند، لذا برای ساختن این‌گونه پارچه‌های توری، از تارهای فولاد آب داده‌شده که در مقابل زنگ‌زدایی مقاومت بیشتری دارند، استفاده می‌شود.
از گروه پارچه‌های توری فلزی که در این حرفه کمتر مورداستفاده دارند، می‌توان به توری‌هایی که از تارهای نیکل ساخته‌شده‌اند اشاره کرد. آن‌ها ازنظر جنس، مرغوبیت و دوام کم‌نظیر هستند اما به نسبت مرغوبیتشان گران‌قیمت‌تر هستند و همین شاخصه آن‌ها، یکی از علل کم‌مصرف بودنشان است.
برخلاف پارچه‌های توری ابریشمی و نایلون، انبساط در این‌گونه پارچه‌ها در حد صفر است، یعنی اینکه هیچ‌گونه کیس و ایجاد موج هنگام حرکت راکلت در آن‌ها دیده نمی‌شود. این دسته از پارچه‌های توری فلزی در مدت‌زمان چاپ، در مقابل فرسودگی مکانیکی، هنگام حرکت راکلت و مراحل شستشو مقاومت بسیار زیادی دارند. استحکام و مقاومت این دسته از پارچه‌های توری فلزی در مقابل حرارت، گرما، خراش و بریدگی در سطح آن‌ها (ناشی از تماس آتش سیگار و ناخن یا شیء تیز و برنده) از خواص این‌گونه توری‌ها است.
تارهای این دسته از پارچه‌های توری ظرافت بسیار استثنایی دارند، به‌طوری‌که در یک سانتیمتر از بافت این گروه پارچه‌های توری ۳۲۵ نخ مشاهده می‌شود، انجام کلیشه در متد مستقیم یا غیرمستقیم روی این دسته از پارچه‌های توری فلزی به‌سادگی و راحتی انجام می‌شود. رنگ‌ها به‌راحتی از فواصل بین تارهای آن‌ها عبور می‌کنند، نصب این دسته از پارچه‌های توری به‌طور صحیح روی کادر، بدون دستگاه مخصوص گیره‌های کشش مکانیکی تقریباً غیرممکن خواهد بود.
این دسته از پارچه‌های توری فلزی در مقابل ضربه و فشار بسیار حساس هستند. همچنین در اثر بی‌توجهی در حفظ و نگهداری از آن‌ها، چنانچه روی سطح پارچه توری پستی‌وبلندی ایجاد شود، باعث عدم انجام کلیشه‌ای صحیح می‌شود.
رابطه بین پارچه‌های توری و غلظت رنگ
در بافت پارچه‌های سنتتیک، نسبت فواصل بین الیاف آن‌ها، نشان‌دهنده ضخامت پارچه توری است و به چهار گروه که به نظریه میشل گازا (MICHEL GAZA) معروف است، تقسیم‌شده‌اند. این چهار گروه عبارت‌اند از:
S- پارچه‌های توری نازک
M- پارچه‌های توری متوسط
T- پارچه‌های توری ضخیم
H- پارچه‌های توری خیلی ضخیم
چنانچه، یکپارچه توری نایلون با ۱۰۰ نخ در سانتیمتر مربع از گروه توری‌های نازک را در نظر بگیریم و با گروه پارچه‌های توری متوسط و ضخیم با همین مشخصات مقایسه کنیم. نسبت‌های زیر در این دسته از پارچه‌های توری دیده می‌شوند.
باید توجه داشته باشیم، برای انتخاب نوع پارچه توری و شماره‌گذاری آن در یک سانتیمتر مربع از آن توری، هرچه قطر الیاف پارچه توری ضخیم‌تر باشد، سطح باز بین الیاف پارچه توری بزرگ‌تر و فاصله بین آن‌ها بیشتر خواهد بود. همچنین هر چه قطر الیاف پارچه توری نازک‌تر باشد، فواصل باز بین تارهای آن نیز کوچک‌تر و نزدیک‌تر به یکدیگر خواهد بود. نتیجتاً ضخامت در پارچه‌های توری گروه اول از پارچه‌های توری گروه دوم بیشتر است و استحکام آن‌ها نیز به نسبت بیشتر خواهد بود.
رابطه بین ضخامت پارچه توری و غلظت رنگ، همیشه یک رابطه مستقیم است که به ضخامت پارچه توری و غلظت رنگی که در آن مرحله از چاپ استفاده‌شده بستگی دارد؛ زیرا ضخامت رسوب رنگ روی جسم موردنظر در چاپ، برابر است باضخامت الیاف پارچه توری، به‌اضافه ضخامت مواد دیگر استفاده‌شده برای انجام کلیشه در آن مرحله از چاپ.
m- فاصله باز بین الیاف توری به میکرون
O- فضای باز بین الیاف توری به نسبت درصد
d- ضخامت پارچه توری به میکرون
با مقایسه سیستم چاپی در چاپ‌های مختلف ماشینی، رسوب رنگ در چاپ سیلک به‌مراتب بیشتر از سایر چاپ‌ها است که این مسئله به انتخاب و کاربرد پارچه توری و نوع رنگی بستگی دارد که در چاپ قابل‌کنترل هستند. درنتیجه هرچه ضخامت پارچه توری بیشتر باشد، ضخامت رسوب رنگ روی سطح کار بیشتر خواهد شد، فقط باید توجه داشت که هر چه ضخامت رنگ بیشتر باشد، برای خشک شدن نیاز به‌وقت بیشتری خواهد داشت. به‌طورکلی اندازه فضای باز بین الیاف پارچه توری، باید ۵/۲ تا ۳ برابر بیشتر از غلظت رنگ انتخاب‌شده نسبت به آن پارچه توری باشد.
انتخاب پارچه‌های توری
پارچه‌های توری که در چاپ سیلک استفاده می‌شوند با خصوصیات موجود در آن‌ها، به چهار گروه تقسیم می‌شوند که ر کدام مورداستفاده‌ی خاصی در این حرفه دارند:
پارچه‌های توری ابریشم طبیعی؛ از این پارچه‌های توری برای کارهای تقریباً ظریف با تیراژ کم استفاده می‌شود. حد انطباق در آن‌ها به‌خوبی انجام می‌شود.
پارچه‌های توری نایلون؛ این دسته از پارچه‌های توری برای کارهای بسیار ظریف با تیراژ بالا استفاده می‌شوند. حد انطباق در آن‌ها خوب است.
پارچه‌های توری پلی‌استر؛ این نوع پارچه‌های توری برای کارهای بسیار ظریف در تیراژ متوسط به‌کاربرده می‌شوند. حد انطباق در آن‌ها نسبتاً سخت است.
پارچه‌های توری فلزی؛ از این پارچه‌های توری برای کارهای بی‌نهایت ظریف با تیراژ بسیار زیاد استفاده می‌شود. کنترل حد انطباق در این نوع پارچه‌های توری نسبتاً دشوار است. از پارچه‌های توری فلزی برای نشان دادن رنگ‌ها به‌صورت برجسته با غلظت ۱۲۰ تا ۱۵۰ و برای رنگ‌های قابل گداختن (رنگ‌های کوره‌ای) با غلظت ۲۵۰ تا ۳۰۰ استفاده می‌شود. از رنگ‌های حرارتی برای مستقیماً چاپ کردن، بر روی سرویس‌های چینی، سرامیک و لوازم شیشه‌ای استفاده می‌شود.
با در نظر گرفتن جنبه‌های منفی در پارچه‌های توری و مقایسه آن‌ها با یکدیگر، می‌توانیم پرمصرف‌ترین جنس را پارچه‌های پلی‌استر معرفی کنیم که بیشتر از پارچه‌های دیگر، در این چاپ مورداستفاده قرار می‌گیرند.
انتخاب نوع پارچه توری در چاپ سیلک اسکرین، به ظرافت طرح کار، شیء موردنظر برای چاپ، حد انطباق کلیشه و بالاخره به مقدار رسوب رنگ بستگی دارد. چنانچه به دلایلی نتوانیم از پارچه‌های توری فلزی استفاده کنیم، به‌جای آن، از پارچه‌های توری نایلون شماره ۴۰ یا ۵۰ ضخیم استفاده خواهیم کرد.
برای چاپ روی شیشه و سرامیک و انواع ملامین سرویس‌های چینی، همیشه باید ظرافت طرح و ضخامت رسوب رنگ در چاپ را در نظر بگیریم. در این مرحله از چاپ از پارچه‌های توری فلزی یا پارچه‌های نایلون شماره ۵۰ متوسط استفاده می‌کنیم. برای چاپ روی پارچه باید غلظت رنگ کم باشد تا رنگ در جنس پارچه نفوذ کند و برای انجام این کار از پارچه‌های توری نایلونی یا ابریشم طبیعی شماره ۶۰ نازک استفاده می‌کنیم و نیازی به استفاده از توری‌های ظریف‌تر نخواهد بود، مگر آنکه استثناً برای چاپ چهار رنگ (رنگارنگ) در عکس‌برگردان‌ها و لیبل‌ها و برای مستقیماً چاپ کردن طرح‌های دکوراتیو و تزئینی روی سطح دیوار از پارچه‌های توری ۸۰ استفاده کنیم.
همچنین برای چاپ شکل‌های تبلیغاتی به روی شیشه و ویترین فروشگاه‌ها، بدنه اتومبیل، کامیون، اتوبوس و بالاخره به روی واگن‌های قطار، با در نظر گرفته شدن نحوه عمل چاپ که به‌طور عمودی انجام می‌گیرد، برای جلوگیری از چکه کردن احتمالی رنگ، از پارچه‌های توری سنتتیک شماره ۷۷ ضخیم یا ۱۰۰ متوسط استفاده می‌کنیم.
برای انجام دادن چاپ به این طریق، از شابلون‌هایی که دارای تشتک جمع‌آوری رنگ و همچنین دستگیره برای نگهداری شابلون به روی سطح وسایل موردنظر برای چاپ است، استفاده می‌شود. حرکت راکلت در این حالت از چاپ، از طرف پایین به سمت بالا است.
برای چاپ کردن به روی سطوحی که ناهموار و دارای اختلاف سطح هستند، می‌توانیم طرح‌های موردنظر را به روی صفحات پلاستیکی چسب‌دار که به‌صورت رول هستند چاپ کرده و پس از برش دادن، از آن‌ها به‌صورت برچسب استفاده کنیم. در صورت لزوم با استفاده از قالب‌های برش قبل از نصب و چسباندن شکل‌ها، می‌توانیم اطراف نوشته‌ها و طرح‌های چاپ‌شده را برش دهیم.
برای چسباندن طرح‌ها به روی سطح بدنه وسایل نقلیه که بیشتر جنبه تبلیغاتی و بیان تصویری دارند، باید هنگام جدا کردن لایه چاپ‌شده از لایه محافظ، محل موردنظر برای چسباندن طرح را به‌وسیله یک اسپری آب‌پاش کمی خیس کنیم تا هنگام چسباندن، ضمن جلوگیری از چروک شدن برچسب‌ها، برای تنظیم محل دقیق چسباندن آن‌ها، بتوانیم آن‌ها را به‌راحتی در جهات مختلف حرکت دهیم.
پس از قرار گرفتن طرح در محل موردنظر، برای خارج کردن حباب‌های هوا و ذرات آب جمع شده در زیر آن با استفاده از حرارت ملایم یک سشوار، هم‌زمان با یک کاردک یا یک قطعه طلق نسبتاً ضخیم و نرم، به‌دقت در جهات مختلف به روی سطح برچسب‌ها می‌کشیم تا طرح‌ها در جای موردنظر کاملاً نصب و ثابت شوند.
برای چاپ روی اشیاء پلاستیکی مانند برچسب‌ها، لیبل‌ها، ساک‌ها و کیسه‌های پلاستیکی با در نظر داشتن حد انطباق، ظرافت طرح و ضخامت رسوب رنگ موردنیاز، استفاده از پارچه‌های توری پلی‌استر ۱۰۰ تا ۱۵۰ نازک ایده آل است.
نظر به اینکه استفاده و کاربرد پارچه‌های توری برای چاپ، بسیار متنوع و زیاد است، لذا باید توجه داشته باشیم، در موقع انتخاب آن‌ها برای چاپ به روی لوازم مختلف، ظرافت طرح و مقدار رسوب رنگ لازم روی سطح کار را در نظر بگیریم.
