فیلم های بسته بندی در دنیای امروز جزو لاینفک زندگی ما شده اند. آن ها را همه جا می توان دید: بسته بندی مواد غذایی، محصولات اداری، پوشاک، کیسه های خرید و سایر لوازم زندگی. متخصصان صنعت پلاستیک تخمین می زنند که بازار فیلم و ورق های پلاستیک مهم ترین بخش بسته بندی پلاستیکی است که در حال حاضر ۲۵ درصد از کل پلاستیک تولیدشده را به خود اختصاص داده و البته رو به رشد نیز هست. مطلب زیر مروری است بر فیلم های بسته بندی و معرفی آن ها که از مجله معتبر فلکسو و گراور سال ۲۰۰۶ ترجمه شده است.
مهم‌ترین دلایل محبوبیت فیلم های بسته بندی
فنی:
فیلم های پلاستیکی نسبت به وزنشان عملکرد فوق العاده‌ای دارند و به‌سادگی تحت عملیات و فرآیند تکمیل قرار می گیرند به علاوه این فیلم ها ضد رطوبت، مقاوم در برابر نفوذ گاز، سبک، قابل دوخت و زیبا هستند.
اقتصادی:
تولید انبوه فیلم ها با هزینه بسیار پایین انجام می شود. حتی در مواردی که نیاز به بسته بندی های با تعداد کم یا مصارف خانگی باشد فیلم ها بسیار مقرون به صرفه‌اند.
زیبایی:
فیلم ها حتی در ساده ترین شکل خود محصول را زیباتر نشان می دهند. ضمن این‌که با روش های گوناگونی می توان آن‌ها را چاپ کرد و علاوه بر زیبایی و جذابیت بیشتر محصول، اطلاعات مفیدی را در اختیار مصرف‌کننده قرارداد.
زیست‌محیطی:
تنوع عملکرد فیلم‌ها در عین سبکی و نیز نقش محافظتی بسیار بالای آن‌ها را در مقایسه با کاغذ و مقوا به‌نوعی آن‌ها را دوستدار محیط‌زیست می‌کند.
فیلم ها چه هستند؟
فیلم ها محصولات به ظاهر ساده ای هستند ولی در عمل پاسخگوی انتظارات بسیار زیادی در بسته بندی هستند. این محصولات می توانند به‌سادگی یک تک لایه پلی‌اتیلنی باشند تا انواع فیلم های چندلایه پلاستیکی خاص یا ترکیبی از فلز و پلاستیک.
تصویر شماره ۱: انواع ساختمان و ترکیب فیلم های بسته بندی را همراه با عملیات پروسسه آن‌ها و نیز فرایند تکمیلی و کاربردشان نشان می‌دهد.
شرح تصویر ۱: چند کاره بودن و مصارف مختلف فیلم‌ها
فیلم ها از دیدگاه اقتصادی
متأسفانه آمارها درزمینه‌ی فیلم بسیار دقیق نیست؛ زیرا گاهی اوقات ارقامی مربوط به ورق ها، کیسه ها و ساک های خرید نیز وارد آمارهای فیلم می شود. در نتیجه اطلاعات زیر صد درصد صحیح نیست و درجاهای دیگر می توان به ارقامی متفاوت دست یافت. ولی به‌طورکلی می توان گفت از کل محصولات پلاستیکی تولیدشده ۳۸ درصد به صنعت بسته بندی اختصاص دارد که بیش از ۲۵ درصد صنعت بسته‌بندی را فیلم‌ها در اختیاردارند.
با توجه به جدول شماره یک که میزان تبدیل رزین‌های مختلف به فیلم‌ها را طی سال ۲۰۰۱ در اروپا نشان می‌دهد می‌توان گفت:
_ ۷۰ درصد فیلم های بسته بندی از پلی‌اتیلن ساخته‌شده است.
_ ۷۶ درصد از پلی‌اتیلن سبک و پلی‌اتیلن سبک خطی به فیلم تبدیل می شود.
هرگاه ۱۰ درصد فیلم های بسته بندی بازار، فیلم هایی با عملکرد بالا و خاص باشد، سهم کلی فیلم ها به بیش از ۲۷ درصد کل پلاستیک های مصرفی می رسد. جدول شماره ۲ جایگاه ویژه خانواده پلی‌اتیلن‌ها را نشان می دهد که ۷۰ درصد بازار فیلم را به خود اختصاص داده اند.
برای پلاستیک های خاص و پلیمرهای مهندسی تبدیل شده به فیلم، آمار و ارقام برحسب حجم یا وزن متفاوت است. برای مثال در بازار آمریکایی شمالی:
_ ۵.۲ میلیون تن (حدود ۱۰ میلیارد دلار آمریکا) به فیلم های بسته بندی معمولی اختصاص دارد که هزینه شان به‌طور متوسط حدود ۱.۹ دلار برای هر کیلوگرم است.
_ ۵۹۱ هزار تن (حدود ۳.۶ میلیارد دلار آمریکا) به فیلم های بسته‌بندی خاص با عملکرد بالا اختصاص دارد که هزینه‌شان به‌طور متوسط حدود ۶.۱ دلار برای هر کیلوگرم است.
_ ۹۵ درصد این فیلم های بسته بندی خاص از نایلون پلی‌استر و پلی‌الفین‌ها ساخته می شوند.
_ ۵ درصد این فیلم از پلی کربنات، پلی متیل متاکریلات و …ساخته می‌شود که برای مصارف غیر بسته‌بندی هستند.
سمت و سوی فیلم های بسته بندی پلاستیکی
جدول شماره دو جهت‌گیری و رشد فیلم‌ها را طی شش سال اخیر در اروپا نشان می‌دهد.
-پلی‌اتیلن سبک به‌کندی رشد می‌کند و جای خود را به پلی‌اتیلن خطی سبک می‌دهد که با ۷۵ درصد در بالاترین جایگاه قرار دارد.
نایلون و PET رشد قابل‌توجهی دارند ولی مصرف آن‌ها همچنان کم است.
موارد استفاده فیلم ها
به‌طورکلی موارد مصرف فیلم ها به دسته های زیر دسته‌بندی می شود:
_ بسته بندی، غیر بسته بندی
_ غذایی و غیر غذایی
_ کششی (استرچ) و شیرینک
موارد زیر نمونه هایی از دسته بندی مواد غذایی هستند:
بسته بندی میوه و سبزی ها، نان، بسته بندی شیرینی و شکلات، پوشش روی سینی های محتوی مواد غذایی برای کارخانه‌ها، بطری‌های بسته‌شده با فیلم که داخل جعبه قرار می‌گیرند، کیسه‌های مواد غذایی که به‌طور مستقیم با کیسه داخل آب جوش قرار می‌گیرند، پوشش داخلی کارتن بسته‌بندی ماهی و میگو، محصولات دریایی.
نمونه هایی از بسته بندی مواد غذایی
لایه‌های داخلی انواع پاکت، ساک و کیسه‌های چندلایه مخصوص حمل و ارسال بار، اسناد، نامه و غیره، فیلم‌های محافظ حبابدار، بسته‌بندی خارجی جعبه‌ها، پاکت‌ها و کیسه‌های مجاور پیشخوان، فیلم‌های مناسب برای بسته‌بندی استرچ، فیلم‌های محکم و درعین‌حال با انعطاف هستند که شکل ماده بسته‌بندی‌شده را به‌خوبی به خود می‌گیرند.
این فیلم‌ها معمولاً برای مصارف خانگی و نیز در موارد صنعتی برای ایمنی حمل گوشت و مرغ یا جعبه به کار می‌روند. این فیلم‌ها اغلب از جنس پی‌وی‌سی، پلی‌اتیلن سبک و پلی‌اتیلن خطی سبک هستند. فیلم‌های شرینک نیز فیلم‌هایی هستند که در ابتدا به‌صورت شل و آزاد دور بسته پیچیده می‌شوند و سپس براثر حرارت دوخت می‌شود و خود را جمع می‌کنند و بدین طریق شکل محصول را به خود گرفته و کیپ می‌شوند. این فیلم برای بسته‌بندی چندمرحله‌ای یک محصول یا برای امنیت و محکم کردن کل یک پالت بسته‌بندی به کار می‌روند.
بسته‌بندی دسته‌ای از مجلات، کاغذ، محافظت از محصولاتی مانند آلبوم‌ها و سی‌دی‌ها نیز ازجمله موارد کاربرد فیلم‌های شیرینک است که به‌طور عمده از پلی‌اتیلن سبک و پلی پروپپلن ساخته می‌شوند.
موارد کاربرد غیر بسته‌بندی فیلم‌های پلاستیکی بسیار متنوع است. مثلاً فیلم‌های کشاورزی (روکش زمستانی گیاهان)، فیلم‌های ساختمانی برای ضد آب و ضد بخار کردن دیوارها، فونداسیون و سقف، لباس‌ها و روکش‌های محافظتی، فیلم‌های پزشکی، کیسه لباس و سلف‌سرویس، کیسه‌های مخصوص جمع‌آوری زباله.
کدام پلاستیک؟
فیلم های پلاستیکی در ویژگی‌هایی مانند خواص نوری، میزان عبور گاز و رطوبت، قابلیت دوخت، عملکرد مکانیکی و حرارتی و مقاومت‌های شیمیایی باهم تفاوت دارند.
مجموعه‌ای از ویژگی‌ها و قیمت فیلم تعیین‌کننده موارد کاربرد آن خواهد بود. جدول شماره ۳ خواص و کاربرد معروف‌ترین فیلم‌های پلاستیکی را نشان می‌دهد.
چرا باید از فیلم های پلاستیکی استفاده کرد؟
برای این سؤال چند پاسخی وجود دارد:
موارد کاربردی جدید در بسته‌بندی به خاطر ویژگی‌هایی در فیلم‌های پلاستیکی که این خواص و ویژگی‌ها در مواد معمولی بسته‌بندی مثل شیشه و کاغذ اصلاً وجود ندارد مانند:
_ انعطاف و مقاومت فیلم‌های گرمانرم (ترموپلاستیک) در مقایسه با کاغذ و مقوا
_ مقاومت و رفتار فیلم در مقایسه با پارگی و ضربه در مقایسه با شیشه کاغذ و مقوا
_ خنثی بودن فیلم‌ها ازلحاظ شیمیایی در مقایسه با فلزات
_ ممانعت از عبور با یا نفوذ گاز در مقایسه با کاغذ و کارتن
_ اجاره عبور انتخابی بعضی از گازها برای بعضی از فیلم‌های پلاستیکی
خواص کششی (استرچ) و جمع شوندگی (شرینک) برای فیلم‌ها که اصلاً در مواد غیر پلاستیکی وجود ندارند.
_ دوخت و شکل‌دهی حرارتی (ترموفورمینگ)
_ ظاهر زیبا و نرمی
شرح جدول ۱: رزین های تبدیل شده به فیلم طی سال ۲۰۰۱ در اروپا
جایگزین مواد بسته بندی معمولی مانند شیشه و کاغذ و مقوا به خاطر ویژگی های منحصربه‌فرد فیلم های پلاستیکی بسته به انتخاب مناسب فیلم پلاستیکی برای یک بسته بندی خاص می‌توان به مزایای زیردست یافت.
_ آسانی عملیاتی نظیر دوخت کش شرینک جمع شدن فرم دهی حرارتی
_ سهولت انطباق برای تولید زیاد یا کم
خواص عالی محافظتی:
به دلیل قابلیت دوخت و نفوذناپذیری بالا که محتویات بسته را ازلحاظ محیطی و باکتریایی محافظت می‌کند و نیز کشش و شرینک ازلحاظ مکانیکی بسته را محافظت می‌کند.
سبکی:
یک بسته پلاستیکی حاوی نرم‌کننده پارچه ۸۵ درصد سبک‌تر از یک بطری پلاستیکی حاوی همان حجم نرم‌کننده است. از طرف دیگر این سبکی موجب کاهش قیمت مواد و نیز کاهش عمر ضایعات می‌شود.
_ به دلیل پیشرفت فنّاوری در ده سال اخیر، ۲۸ درصد از پلاستیک به‌کاررفته در هر بشکه کاهش‌یافته است.
_ بدون بسته‌بندی پلاستیکی وزن بسته‌ها حداقل چهار برابر می‌شود.
قابلیت باز و بسته کردن بست با دوخت مجدد
کاهش هزینه‌ها:
_ آسانی حمل‌ونقل و کارکردن، کاهش وزن مواد و بسته‌ها، کاهش هزینه‌های حمل
_ بدون بسته‌بندی پلاستیکی هزینه‌های تولید و هزینه‌های انرژی مصرفی دو برابر می‌شود.
_ بدون بسته‌بندی پلاستیکی حجم زباله‌های تولیدشده ۱۵۰ درصد افزایش می‌یابد.
شرح جدول ۲: رشد فیلم‌های پلاستیکی طی شش سال اخیر
کاهش ضایعات:
_ کاهش ضایعات بسته‌بندی و دوباره‌کاری‌ها ناشی از جابجایی انبارداری و حمل
_ کاهش ضایعات بسته‌بندی و دوباره‌کاری‌های ناشی از شکستن و لبه‌های تیز شیشه
امکان ترکیب پلیمرها و پلاستیک‌ها برای دستیابی به خواص متنوع‌تر:
مثلاً در بسته‌بندی با فیلم‌های چندلایه بسته را توسط لایه PE ضدآب و توسط لایه PVAL ضد روغن می‌کنند؛ بنابراین محتویات آب و چربی داخل بسته به‌هیچ‌عنوان به بیرون نفوذ نمی‌کند.
زیبایی:
شفافیت رنگرزی توده‌ای، قابلیت چاپ و متالایز کردن ازجمله ویژگی‌هایی است که باعث زیباتر شدن بسته‌بندی‌های پلاستیکی می‌شود.
مقاومت شیمیایی:
تغییر نکردن پلاستیک ازلحاظ شیمیایی و اکسیده نشدن فیلم‌ها مقاومت در برابر اسید، باز مواد آلی و به‌طورکلی خنثی ماندن آن‌ها در تماس با مواد غذایی
امکان استریلیزه کردن
نتیجه‌گیری
فیلم های پلاستیکی اصلی‌ترین مواد برای بسته بندی هستند و به دلیل دارا بودن خواص گوناگون و قابلیت اجرای عملیات متنوع و کاهش هزینه راه‌های جدید را در دنیای بسته‌بندی گشوده‌اند که آن‌ها را در این حیطه بی‌رقیب می‌کند.
فیلم‌ها از نظر زیست‌محیطی نیز جایگاه مطلوبی دارند. آن‌ها با کاهش وزن مواد خام، کاهش ضایعات ناشی از فساد محتویات بسته و سر آمدن مهلت مصرف مواد غذایی و بالاخره کاهش ضایعات انبارداری، جابجایی و حمل به حفظ محیط‌زیست کمک می‌کنند.
متأسفانه زباله‌ها و ضایعات پلاستیکی به‌سختی قابل‌جمع آوری است و فیلم‌های پلاستیکی به این دلیل در نگاه عمومی منفی تلقی می‌شود.
جدول ۳: خواص فیلم های بسته بندی و کاربرد اصلی آن‌ها
منبع: صنعت چاپ
