در مطالب قبل به بعضی از ویژگی ها و خصوصیات کارتن و مقوا آشنا شدیم. در این مقاله سعی شده است با جعبه های مقوایی تاشو، طراحی و گرافیک بسته‌بندی کارتن، بسته‌بندی کارتنی، فرم و شکل و رنگ در بسته‌بندی، نوع محصول، محصولات رقیب و… آشنا خواهیم شد.
بسته‌ها و ظروف فلوت‌دار
این بسته‌ها به وسیله کاغذها یا مقواهای فلوت‌دار و لاینر که اغلب به طور یک در میان به هم چسبیده‌اند تهیه می‌شوند. بسته‌های ساخته شده از این نوع مقوای کنگره دار را اصطلاحا کارتن می‌نامند. لایه بیرونی و درونی این بسته‌ها می‌تواند به وسیله پوشش‌های ضد آب، فیلم‌های پلاستیکی، فویل‌های مغزی، واکس‌ها و از این قبیل اندود و پوشیده شوند؛ لذا انواع متنوعی از بسته‌ها و جعبه های مقوایی فلوت‌دار برحسب جنس، اتصال (دایکات، چسب، منگنه)، تعداد قطعات تشکیل دهنده، ابعاد، قابلییت مستوی شدن، شکل ظاهری و تعداد لایه‌های تشکیل دهنده را می‌توان طبقه بندی کرد.
نمونه‌هایی از جعبه های مقوایی تاشو (Folding Paperboard)
نمونه‌هایی از تقویت‌کننده‌های داخلی، منقسم‌ها و پرکننده‌ها (Stiffeners, Dividers, Spacer)
نمونه‌هایی از تقویت‌کننده‌های داخلی، مقسم‌ها و پرکننده‌ها (Stiffeners, Dividers, Spacer)
نمونه‌هایی از جعبه های مقوایی تاشو (Folding Paperboard)
طراحی هندسی و گرافیک بسته‌بندی
پروژه‌هایی که در محدوده طراحی بسته‌بندی مطرح می‌شوند اکثرا دارای دو جنبه هستند. جنبه اول بیشتر به مشخصات فیزیکی و هندسی بسته‌بندی می‌پردازد و به طراحی هندسه بسته‌بندی معروف است. جنبه دوم ملاحظات گرافیکی و تجسمی بسته‌بندی را مانند حروف و نوشته‌ها و رنگ مد نظر قرار می‌دهد و از آن به طراحی گرافیک بسته‌بندی یاد می‌شود.
طراحان هندسه بسته‌بندی با عناصر سه بعدی و فضایی سروکار دارند در حالی که طراحان گرافیک اکثرا در سطح دو بعدی فعالیت می‌کنند. مرز میان این دو ویژگی عمومی در بسته‌بندی‌ها بسیار نزدیک است و تشخیص دقیق آن امری دشوار و البته نه چندان ضروری می‌باشد.
در یک پروژه بسته‌بندی ارتباط نزدیکی باید میان حجم سه بعدی و گرافیک دو بعدی بسته وجود داشته باشد. اگر هر بخش را افرادی با تخصص‌های مرتبط انجام می‌دهند این الزام میان دو فرد همچنان باقی است. عموما وظایف مربوط به هندسه و مهندسی بسته‌بندی بر عهده طراحان صنعتی و مهندسان است، به ویژه اگر ماهیت پروژه، طرح‌های صنعتی تر را طلب نماید.
در مقابل طراحان گرافیک و افرادی با حساسیت‌های هنری بالا و آشنا به مبانی هنرهای تجسمی کسانی هستند که در حیطه گرافیک بسته‌بندی فعالیت می‌کنند. در هر حال کم نیستند افرادی که هر دو تخصص را یکجا در اختیار دارند و هماهنگی میان گرافیک و هندسه بسته‌بندی را در حد اعلای خود عرضه می‌کنند.
در عرصه رقابت تجاری امروز، با توجه به تعاریف و تفاسیر گوناگونی که از بسته‌بندی می‌شود. سالم رسیدن محصول به دست مشتری، با حفظ کیفیت‌های لازم، باید هدف تمام تولیدکنندگانی باشد که شعار مشتری‌مداری سر می‌دهند.
طراحی هندسه بسته‌بندی به یک طرح فیزیکی صرف محدود نمی‌شود. بلکه دامنه مطالعات گسترده‌ای را از تولید تا توزیع شامل می‌شود. بدین ترتیب است که می‌توان تحقق اهداف کارفرما را تضمین نمود.
از جمله مطالعاتی که لازم است برای حصول یک طرح هندسی خوب، انجام شود این موارد هستند:
- بررسی خط بسته‌بندی کارخانه تولیدی و شیوه پر کردن ظرف بسته‌ها، شیشه‌ها، کارتن‌ها و امثالهم،
- بررسی نحوه بسته‌بندی دستی انتهای خط،
- بررسی شیوه بارگیری و حمل به انبار یا سیستم توزیع،
- بررسی شیوه‌های حمل بهینه، چیدمان کالا و الگوهای استاندارد،
- بررسی شیوه حمل در راه و سپس تخلیه،
- چگونگی عرضه در فروشگاه، عمده‌فروشی، خرده‌فروشی یا هر محل دیگر،
- چگونگی ارتباط خریدار با بسته‌بندی و محصول و حمل تا محل استفاده،
- ثبت، مشاهده و نظرخواهی از تمامی دست‌اندرکاران ابتدا تا انتهای مسیر بسته‌بندی یعنی از تولید تا مصرف.
پرواضح است که انجام دادن چنین پژوهش‌هایی طراحی هندسه را از قالب یک طراحی صرف به یک تحقیق و طراحی گسترده سوق می‌دهد که همانا هدف نیز چنین است.
اطلاعات ریز و دقیق دیگر برای انجام دادن طراحی لازم است که در اینجا با تامل بیشتری به برخی، به آن جزئیات مهم اشاره می‌شود. در طراحی بسته‌بندی تهیه برگ مشخصات سفارش از اهمیت فوق‌العاده برخوردار است و جهت گیری کل پروژه را تعیین می‌کند. در این برگ فکر طراح و نحوه ارتباط با کارفرما هدایت می‌شود. البته باید دقت کرد که الزاما تمام اطلاعات این برگ نباید در هر پروژه‌ای به کار بیاید همچنین در مقابل نباید چنین فرض شود که اطلاعات یاد شده تمام آن چیزی است که یک پروژه می‌خواهد. باید توجه داشت که برخی پروژه‌های طراحی بسته‌بندی از عمق و سطح گسترده‌تری برخوردارند که نیاز به مطالعه و بررسی بیشتر دارد.
در هر صورت پس از ثبت مشخصات کارفرما مانند نشانی، نام، تلفن و امثالهم در بالای برگه، اطلاعات زیر به ترتیب درج می‌شوند:
۱- نوع محصول، ۲- نوع بسته‌بندی، ۳- الزامات دربندی ویژه، ۴- ماهیت طراحی، ۵-مشخصات دیگرنشان محصول، ۶- نوشته‌ها، ۷- نوع بازار، ۸- محصولات رقیب، ۹- تبلیغات، ۱۰- واژه‌های کلیدی.
نوع محصول (وزن، ابعاد، مواد):
مشخص شدن نوع محصول اولین پارامتر در بسته‌بندی است. مواردی از قبیل، آیا محصول مایع، پودر یا اصلا یک تولید صنعتی است. نرم است یا سخت و آیا به نور و حرارت حساس است. اگر یک ماده غذایی یا یک وسیله سلامت شخصی است یا اگر جزء اقلام ورزشی و سرگرمی است، شما می‌دانید کجا باید دنبال رقبایش بگردید.
نوع بسته‌بندی کارتنی (بسته‌بندی پیشنهادی، ابعاد، وزن):
این گام، کلید تصمیم گیری درباره نوع کارتن(نوع کارتن و یا تعداد لایه‌های فلوت) است. این انتخاب تحت تأثیر فرایند تولید قابل استفاده از یک سو و شیوه عرضه کالا از سویی دیگر قرار دارد. هرچند نفوذ شخصی طراح را هم نمی‌توان انکار کرد.
الزامات دربندی ویژه (آری یا خیر، نوع بسته‌بندی مادر):
طراح باید از شیوه‌های متداول و متنوع دربندی محصولات آگاه باشد. گاهی اوقات محصول نیازمند ایجاد کردن حریم است یا آنکه ضریب احتمال سرقت و ناخنک زدن زیاد است. برچسب‌های هشدار بر روی برخی مواد باید به وضوح در طرح کلی رعایت شود.
ماهیت طراحی (جدید، محصول جدید با نشان ثابت، ابداع عنصری نو، ابداع کلی فلسفه‌ای نو با نشان ثابت):
طراحی برای یک بسته‌بندی کاملا جدید، چالشی هیجان انگیز و دشوار به شمار می‌آید. طراح نیازمند انجام دادن تحقیقات بازار و بررسی وضع رقبا به صورتی کاملا جدی است تا بتواند راه حلی را ابداع کند که قابلیت فروش خود را داشته باشد. در برخی موارد عرضه محصولی جدید مدنظر است اما نام تجاری (نشان) تولیدکننده ثابت است. هرچند این نیز نوعی مبارزه حرفه یی است اما نگرش نزدیک‌تری را به موضوع می‌طلبد. در این حالت طراح موظف است ویژگی‌های کلیدی نام تجاری موجود را به دقت بررسی کند و آن‌ها را به پیکر محصول جدید از طریق بسته‌بندی بدهد.
ابداع یک عنصر نو باید به وسیله کارفرما هدایت شود، دلایل این کار چیست؟ (یک فرمول جدید، یک عنوان جدید یا یک ابداع جدید برای بسته‌بندی).
ابداع کلی فلسفه‌ای نو با نشان ثابت تلاشی کلیدی است در حفظ عمر تجاری محصول و جنبه‌های موفقیت طرح قدیمی که هر دو نیازمند بررسی دقیق هستند. در ضمن سیاستگذاری عملی باید به خوبی تحقیق شوند.
مشخصات دیگر نشان محصول (اجزای ثابت، لوگو، رنگ نشان، نوع و شکل حروف):
اجزای ثابت یک نشان هستند که نشان را با هویت شرکت تولیدی از یک سو و محصولاتش از سوی دیگر پیوند می‌زنند، اینکه کارفرما چگونه از آن‌ها استفاده می‌کند خود زمینه‌ای است که قبل از طراحی باید بدان پرداخت. مطالعه هویت سازمانی اصلی بسیار مهم در طراحی است. هرگز لوگو و رنگ نشان را نباید به عنوان عناصری پیش پا افتاده و گذار نگریست. اغلب نقطه قوت فروش یک محصول همین عناصر هستند که کارفرما سال‌ها روی آن سرمایه گذاری کرده است تا نام مطمئنی را در بازار جا اندازد.
نوشته‌ها (عنوان اصلی، عنوان فرعی، اطلاعات تولیدکننده، فهرست محتویات تاریخ تولید و مصرف، قیمت، اطلاعات فرعی)
نوع بازار (رده سنی، جنس، گروه اجتماعی، سایر موارد):
پرسش کلیدی دیگر این است: برای کی؟ پاسخ این پرسش بر انتخاب رنگ، نوع و اندازه حروف، تصویرسازی به کار رفته و مواد بسته‌بندی کاملا اثر می‌گذارد. با عنایت به این پاسخ‌ها محصول نهایی با بازار هدف و انگیزش‌های خرید هماهنگی روشن‌تری پیدا خواهد کرد.
محصولات رقیب (تحقیقات بازار، وضع موجود، آزمایش بازارهای نو)
تبلیغات (بودجه، مدت عرضه، سبک، لحظه خرید، سایر موارد):
تبلیغات و بسته‌بندی یک محصول باید در راستا و موازی هم عمل کنند. در طراحی نه تنها باید محصول را در لحظه خرید در قفسه فروشگاه تجسم کرد بلکه باید جهت گیری کلی تبلیغات یک شرکت را با نگاه به محصول، درک کرد. تبلیغات باید در قالب بازار هدف و نشانه شناسی بسته‌بندی باشد. برای تکمیل مطالعه گزارش خلاصه و موثری از سیاست‌های بازاریابی و تبلیغات محصول جدید ضروری است.
واژه‌های کلیدی:
نخستین واژه‌ها یا عبارت‌های کلیدی که محصول را برای کارفرما توصیف کند کار مفیدی است. این مورد را باید اغلب میان پیشنهادهای تبلیغات و بازاریابی به دست می‌آورد: آیا محصول، کاربردی جدی دارد یا تفریحی است؟ داغ یا سرد است؟ ساده یا پیچیده است؟ این پیوند در راستای بازار هدف و حدود قیمتی و همچنین شیوه فروش محصول است.
فرم، شکل و رنگ در بسته‌بندی
درآمدی بر فرم و شکل: فرم شاید اولین عنصر از عناصر تشکیل دهنه یک شی باشد که بی درنگ ادراک می‌شود. بر همین اساس یکی از اصلی‌ترین مسائل طراحی معاصر به حساب می‌آید.
در حالی که در گذشته فرم و شکل هر چیزی در اصل و به طور مستقیم از ملاحظات عملکردی منتج شد (اشاره به جمله معمار معروف امریکایی سولیوان که گفته بود: فرم تابع عملکرد است) Form Follows Functions به بیان ساده، فرم پنداری است که از سطح بیرونی شیء استباط می‌شود به عبارت دیگر فرم راهی است که شی از آن طریق ادراک می‌شود و خود را می‌نمایاند.
اگر بخواهیم از زاویه دیگر به موضوع بنگریم می‌توانیم فرم را حالت سه بعدی شکل (Shape) بدانیم. شکل نیز حاصل ترکیب خطوط هندسی و غیر هندسی است. تعبیر دیگر در مورد شکل، خطوط محیطی هر شیء است. خطوط بسته تشکیل سطح هم می‌دهند. به همین ترتیب می‌توان پیش رفت تا از فرم به شکل و سپس به سطح، خط و نقطه رسید.
فرم می‌تواند حامل پیام‌های مهمی درباره محصول باشد. پیام‌هایی همچون سریع، پیچیده، راحت، خطرناک، ایمن، مدرن یا کهنه. براساس آنچه گفته شد بسته‌بندی یک محصول نیز شخصیت مستقل خود را در القای پیام‌های مورد نظر دارد. فرم و شکل ادارک شده یک محصول می‌توانند خریدار را به سمت تشخیص انتخاب مناسب هدایت کنند یا در مقابل، گمراه نمایند.
بیشتر بخوانید: بررسی مشکلات و علل وضعیت نامناسب مقوا
فرم، کیفیت هویت داری است که دارای وزن، حجم و اندازه می‌باشد. اشیاء به وسیله فرم و نه رنگ مشخص می‌شوند و انسان ابتدا به فرم و سپس به رنگ جلب می‌شود. رنگ برای زیبایی فرم به کار گرفته می‌شود و به نوعی مکمل پیام فرمی است. با نگاهی به طبیعت (ضمن دریافت نوعی تقسیم بندی کلی برای فرم با عنوان فرم‌های طبیعی و فرم‌های هندسی که عموما دست ساخت هستند) فرم‌هایی را می‌نامیم که در عین زیبایی ذاتا عملکردی هستند، اشکال نازک و انعطاف‌پذیر با وزش باد به اهتزاز در می‌آیند تا از آسیب در امان بمانند. ساقه گندم و تار عنکبوت نشانگر پاسخ‌های بی‌عیب و نقص طبیعت به معضلات وزن، کشش، نقش و انتخاب مواد می‌باشند.
فرم خوب: از جنبه‌های مهم طراحی یک فرم خوب، ایجاد هماهنگی بصری است که می‌تواند از راه تناسب، تعادل، تقارن و تکرار حاصل شود. از جمله نسبت‌های تاریخی جا افتاده در طراحی می‌توان به نسبت‌های ۳ به ۴، ۳ به ۵، ۴ به ۵ و نیز ۵ به ۸ اشاره کرد. در طراحی یک جعبه ساده، چنانچه محدودیت‌هایی در کار نباشد و صرفا بحث زیبایی در میان باشد می‌توان از نسبت‌های یاد شده استفاده کرد، تعادل از جنبه‌های دیگر توازن است که با استفاده از شکل‌ها و خطوط به دست می‌آید.
تقارن نیز یکی از عوامل معادله توازن است. تقارن می‌تواند به شکل متقارن یا نامتقارن نسبت به یکی از محورهای طولی، عرضی، عمودی یا یک محور فرضی در نظر گرفته شود. بسته‌بندی‌هایی که از تعادل صحیحی برخوردار نیستند دائما ذهن بیننده را مخدوش ساخته و گیرایی بصری کلی را کاهش می‌دهند. درست همانند موسیقی که تکرار تم اصلی به ایجاد حس پیوستگی کمک می‌کند در طراحی فرم نیز تکرار می‌تواند ادراکی از نظم پیوسته را موجب شود. تکرار یک فرم یا شکل می‌تواند فرم یا شکل تازه‌ای را به وجود آورد.
در یک جمع‌بندی کلی برای القای زیبایی باید حداقل سه عامل هماهنگی نظم و تنوع وجود داشته باشند تا فرم و شکل کلی مطلوب به نظر برسد. برخی از عواملی که در اینجا اشاره شد می‌توانند پیام آورد ادراک کلی زیبایی در ذهن فرد باشند.
جعبه های مقوایی
ادامه دارد…
