به گزارش چاپ و نشر آنلاین؛ پدیده گرم‌شدن کره زمین و گسترش حفره ایجاد شده در لایه اوزون در نواحی قطبی، سبب افزایش حساسیت نسبت به حفظ محیط‌زیست در بسیاری از جوامع شده است؛ به گونه‌ای که امروزه کشورهای عضو اتحادیه اروپا به همراه بسیاری از تشکل های اقتصادی به عنوان پیشگامان حرکتی پیش‌گیرانه به تصویب قوانین و استانداردهایی برای حفظ محیط زیست روی آورده اند. این استانداردها تأثیر به سزایی بر صنعت چاپ به‌عنوان یکی از بزرگ ترین مصرف کننده‌های محصولات به‌دست‌آمده از طبیعت و مواد شیمیایی که سهم عمده‌ای در فرستادن گازهای سمی و ذرات گردوغبار و ایجاد سروصدا دارد، گذاشته است.
مواد مصرفی و ایجاد آلودگی
امروزه محصولات چاپی یکبار مصرف از جمله کاغذ و بسته‌بندی ها، به عنوان منبع اصلی ضایعات برجایمانده از صنعت چاپ در طبیعت محسوب می‌شوند. علی‌رغم گسترش چشم‌گیر رسانه های الکترونیک در جهان و استفاده از مواد دیگری به‌جای کاغذ در چاپ بسته‌بندی ها، به‌علت نقش عمده‌ای که کاغذ در صنعت چاپ دنیا ایفا می‌کند همچنان مصرف آن در هر سال رو به افزایش است. به همین‌دلیل فشار زیادی بر این صنعت برای استفاده از روش‌های جدید در تولید به‌منظور کاهش باطله وجود دارد. از جمله این روش‌ها می‌توان به فن‌آوری‌های جدید ارائه‌شده توسط سازندگان ماشین‌آلات چاپ به منظور مشارکت در کاستن از میزان مواد مصرفی اشاره کرد.
در سال ۱۹۹۹ بررسی اطلاعات به‌دست‌آمده از داده‌های موجود درباره میزان تولید گازهای سمی توسط صنعت چاپ در آلمان و انتشار این مطلب توسط اوکوپول (OKOPOL) که صنعت چاپ آلمان با تولید سالیانه ۷۰۰۰۰ تن گاز سمی و ارسال آن به طبیعت، در میان آلوده‌کننده‌ترین صنایع این کشور قرار گرفته است، بسیاری از دست‌اندرکاران عرصه چاپ و تولید مرکب و مواد مصرفی و مواد شیمیایی را به فکر یافتن راه‌حلی اساسی و پایدار برای حل این موضوع انداخت.
البته در این اطلاعیه علاوه‌بر گازهای سمی (VOC) موارد دیگری از قبیل آلودگی صوتی ناشی از چرخش موتورها و چرخ‌دنده‌ها و حرکت بخش‌های متحرک در ماشین‌های چاپ، بخار مرکب، گردوغبار تولیدشده حاصل از کاغذ و پودرها و گاز اوزون نیز به‌عنوان منابع آلودگی مد نظر قرار گرفتند.
جایگزینی مواد آلاینده
به‌منظور کاهش آلودگی های ناشی از مواد مصرفی در حوزه های مختلف صنعت چاپ، مواد جایگزینی در رشته های پیش از چاپ، چاپ و پس از چاپ جست‌وجو می شود که در ادامه به شرح این مقولات می پردازیم.
پیش از چاپ
با ورود صنعت چاپ به دنیای دیجیتال و استفاده از روش تصویربرداری مستقیم، بسیاری از کارهای انجام شده پیش از چاپ افست، گود، فلکسو و نیز مواد تولید شده ناشی از آن‌ها از جمله فرآیند کپی‌کردن که موجب تولید گاز اوزون می‌شود و تولید فیلم و ساخت پلیت که مقادیر زیادی رسوبات جیوه از خود بر جای می گذارد، اموری غیرضروری به‌نظر می رسند.
چاپ افست
تولید گازهای سمی در اثر تبخیر ایزوپروپیل الکل موجود در محلول به‌کار‌رفته در منبع نورد دستگاه‌های افست خشک، از جمله مسائلی است که همواره مورد توجه بوده است. از جمله راه‌کارهای پیشنهادی برای حل این معزل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش میزان الکل به‌کار‌رفته با استفاده از دستگاه‌های چاپ هیبرید که در آن‌ها از مواد دیگری به‌عنوان جایگزینی برای الکل استفاده شده است؛
– به‌کارگیری ماشین آلات افست خشک که به‌طور کلی هیچ حلّالی ندارند؛
– جایگزین ساختن این گازها در واحدهای تمیزکننده غلتک‌ها و نوردهای دستگاه با روغن های گیاهی و معدنی با نقطه جوش بالا که پس از فیلترشدن، دوباره قابل استفاده هستند؛
– به‌کارگیری مرکب های جامد (البته ماده به‌کار‌رفته در دستگاه های چاپ هیبریدی نیز خود بعد از چندین بار چرخش و بازیافت سرانجام به صورت ماده‌ای بسیار خطرناک برای محیط زیست دفع و وارد طبیعت می شود).
استفاده از ماشین آلات چاپ افست خشک علاوه بر کاستن از میزان گازهای سمی، از تولید بخار مرکب در فضای چاپخانه نیز جلوگیری به عمل می‌آورد. همچنین این ماشین‌ها برای چاپ با کیفیت بالا تنها به مقدار کمی پودر نیاز دارند که این مقدار اندک نیز به همراه گردوغبار کاغذ توسط سیستم های تمیزکننده هوا نظیر ACS قابل جمع‌آوری هستند.
از آن‌جایی که تاباندن اشعه ماوراءبنفش بر روی پوشش‌ها و مرکب های مایع به‌منظور خشک کردن آن‌ها سبب تولید گاز اوزون می‌شود، به‌کارگیری مرکب های جامد علاوه‌بر حذف گاز اوزون از هزینه های گزاف تحمیلی برای خشک‌کردن مرکب های UV می کاهد.
چاپ گود
کاهش قابل توجه میزان مایع تولون تولیدشده در چاپ گود به‌علت استفاده از مرکب‌های حاوی مقادیر بسیار کمتری از این مایع و به‌کارگیری فن‌آوری های جدید در فشرده‌سازی و بازیابی گرما از هوای گرم خشک‌کن‌ها، باعث شده تا این مواد دیگر به‌عنوان تهدیدی برای محیط‌زیست و سلامت بشر به حساب نیایند.
همچنین امروزه پوشش‌های سرطان‌زای نیتروبنزن‌دار جای خود را به حلّال‌های بی‌ضرر دو عنصری مانند آن‌چه در چاپ فلکسو به‌کار می‌روند داده اند و مرکب‌های آب‌پایه به‌دلیل هزینه‌های سنگینی که برای خشک‌شدن تحمیل می‌کنند، به‌ندرت مورد استفاده قرار می گیرند.
چاپ فلکسو (برجسته)
در گذشته سوختن حلّال های به‌کار‌رفته در مرکب های چاپ فلکسو در خروجی هواکش ماشین ها و بازیافت آن‌ها سبب تولید مقادیر زیادی گازهای سمی الکلی و بودار می شد. به همین‌خاطر امروزه بیشتر از مرکب های یو وی برای چاپ بر روی فیلم و از مرکب های آب‌پایه برای چاپ روی ورق ها و صفحات مواج استفاده می شود.
چاپ سیلک اسکرین
مرکب‌های به‌کار‌رفته در چاپ سیلک اسکرین از تنوع بسیاری برخوردارند. در این دستگاه ها بسته به سطح چاپی، می‌توان از مرکب های نامرغوب که مقادیر زیادی VOC تولید می کنند تا مرکب های آب‌پایه و UV که هیچ‌گونه ضرری برای طبیعت از نظر تولید گازهای سمی ندارند، استفاده کرد. لازم به ذکر است که در ماشین آلات سیلک اسکرین، شابلون سازی به مراتب ضایعات بیشتری نسبت به تمیز‌کردن واحدهای مرکب به‌دنبال خواهد داشت.
چاپ دیجیتال
روش الکتروفتوگرافیک (نظیر آن‌چه در ماشین‌های کپی و پرینترهای لیزری به‌کار گرفته می‌شود)، دارای مشکلاتی است که آن‌را در زمره روش‌های ناسازگار با محیط‌زیست قرار می‌دهد. از جمله این موارد می توان به تولید ذرات ریز جامد در هنگام استفاده از تونرهای خشک و واردشدن مواد بسیار خطرناکی مانند بنزن و ترکیبات نیتروژن دار و فلزات سنگین به طبیعت در اثر استفاده از تونرهای نامرغوب و غیراستاندارد اشاره کرد.
این در حالی است که حتی استفاده از مرکب های UV و جوهرافشان (Ink Jet) نیز به‌دلیل این‌که در تولید آن‌ها حلّال های خطرناکی مانند اتیل‌استات و بوتیل‌استات به‌کار رفته‌اند نمی‌تواند به‌طور کامل از تولید گازهای سمی و مواد یاد‌شده جلوگیری به‌عمل آورد. به‌نظر می‌رسد که تنها راه مؤثر برای حذف این مواد خطرناک در هنگام چاپ به روش جوهرافشان، استفاده از مرکب های آب‌پایه باشد.
عملیات تکمیلی ناپیوسته
در راستای حرکت صورت‌گرفته در استفاده از تکنولوژی های جدید و دوستدار طبیعت، امروزه شاهد تقاضای روزافزون برای استفاده از لمینیت‌های مرطوب، حرارتی (Thermal) و گرانولی به‌جای انواع خشک آن و تولید مرکب های آب‌پایه،UV و فیلم های لمینیت در مراحل تکمیلی هستیم. به‌علاوه به عنوان استانداردی برای این حلقه از زنجیره چاپ، میزان ۵ تن VOC در سال به عنوان آستانه آلوده‌کنندگی این بخش تعیین شده است.
قوانین و استانداردهای کلی وضع شده در راستای حفاظت از محیط زیست
امروزه با افزایش آگاهی مردم نسبت به عواقب جبران ناپذیر ناشی از تخریب محیط‌زیست توسط بشر، تمایل بازار برای خرید محصولات سبز و دوستدار طبیعت روز‌به‌روز در حال افزایش است؛ به‌گونه‌ای که صنعت‌گران مختلف ابداع و به‌کارگیری روش‌های نوین در تولید را به‌منظور کاستن از میزان آلایندگی، برگ برنده خود در جذب بازار می‌دانند.
در این‌میان، فعالان عرصه چاپ و بسته‌بندی نیز با تلاش برای دریافت گواهی‌نامه های زیست محیطی مختلف و به‌کارگیری متخصصان در بخش مدیریت محیط‌زیست وارد رقابت فشرده‌ای با یک‌دیگر شده‌اند. از جمله این گواهی‌نامه ها می توان به سری گواهی نامه های ۱۴۰۰۰ ISO (که استفاده از سیستم مدیریت محیط زیست را توسط شرکت دارنده آن تضمین می‌کند)، گواهی نامه EMAS (که در قبال سیاست های اتخاذشده زیست محیطی توسط کمپانی‌ها به آن‌ها اهدا می‌شود) و گواهی‌نامه‌های PEFC و FSC (برای حفاظت از جنگل ها) اشاره کرد.
بر اساس تعهدات بین المللی موجود که به امضای بسیاری از کشورها رسیده است، قوانین وضع‌شده توسط مؤسسه OECD که ۳۰ کشور بزرگ صنعتی جهان در آن عضویت دارند، برای تمامی کشورها لازم‌الاجرا هستند.
علاوه‌بر قوانین بین‌المللی موجود، اتحادیه اروپا نیز در راستای فعالیت‌های زیست محیطی خود با هدف برانگیختن توجه و احساس مسئولیت بیشتر در میان کشورهای عضو این اتحادیه در برابر مسائلی از قبیل آلودگی آب و خاک و هوا، اقدام به وضع قوانین و استانداردهای جداگانه‌ای در حوزه چاپ کرده است (از جمله تعیین سقفی برای میزان آلایندگی این صنعت و ملزم‌نمودن فعالان عرصه چاپ به آشنایی با چگونگی استفاده از مواد شیمیایی خطرناک).
همچنین کشورهایی نظیر آمریکا، دانمارک، سوئد و سوئیس به‌علت فرهنگ و شیوه متفاوت زندگی در آن‌جا، علاوه‌بر پای‌بندی به قوانین بین‌المللی اقدام به وضع قوانین سخت‌گیرانه دیگری کرده‌اند. به‌عنوان مثال در کشور سوئیس چاپخانه های استفاده‌کننده از مواد پاک‌کننده الکل‌دار که با مصرف این مواد مقادیر فراوانی گاز سمی را روانه طبیعت می‌کنند، ملزم به پرداخت مالیات‌های بسیار سنگین می شوند. همچنین در کشورهای دانمارک و سوئد به‌علت ممنوعیت استفاده از ترکیبات CFC به‌عنوان خنک‌کننده منابع نور ماشین‌آلات چاپ، استفاده از دستگاه‌های چاپ بدون آب رواج بسیاری دارد.
با توجه به این‌که سرپیچی از قوانین زیست‌محیطی مصوب در کشورهای اروپایی از سوی فعالان عرصه چاپ در رده‌های مختلف کاری (از کارگران ساده چاپخانه‌ها تا سطوح مدیریتی و افرادی که به‌طور غیرمستقیم در این عرصه در حال فعالیت هستند)، جرم شناخته شده و می تواند عواقب سنگینی را برای اشخاص و ارگان‌ها در پی داشته باشد، راه‌اندازی بخش جدیدی در مدیریت شرکت ها تحت عنوان «مدیریت محیط‌زیست» به‌منظور جلوگیری از ضرر و زیان‌های احتمالی امری ضروری به‌شمار می‌رود.
این بخش علاوه‌بر زیر نظر قراردادن شرکت از نظر میزان آلایندگی، وظیفه هم‌سوسازی فعالیت‌ها با آخرین دست‌آوردها و قوانین مصوب و آموزش کارمندان را بر عهده دارد. همچنین داشتن بیمه مسئولیت در برابر خسارت احتمالی واردشده به طبیعت برای ادامه فعالیت چاپخانه‌ها الزامی است.
تأثیر قوانین وضع‌شده بر صنعت چاپ
در اروپا با ابلاغ دستورالعمل IPPC به کشورهای عضو اتحادیه اروپا از سوی این اتحادیه که منجر به هماهنگ‌شدن این کشورها در اجرای قوانین مبارزه با آلودگی محیط‌زیست شد، تغییراتی در استانداردهای موجود برای حلقه های مختلف موجود در زنجیره چاپ به‌وجود آمد و چاپخانه‌های قدیمی ملزم به تطبیق خود با این استانداردهای جدید تا پاییز سال ۲۰۰۷ شدند.
ضمن این‌که محدودیت هایی در میزان مصرف حلّال‌های تولیدکننده VOC در هر ساعت از فعالیت چاپخانه در نظر گرفته شد. لازم به ذکر است که این سقف‌های تعیین‌شده برای مواد مختلف، هرساله مورد تجدید نظر و به‌روزرسانی قرار می‌گیرند.
برای دست‌یابی سریع‌تر به صنعت چاپی سبز، علاوه‌بر وضع مقررات و دستوالعمل‌هایی نظیر IPPC، اقدامات دیگری در زمینه به‌کارگیری تکنولوژی‌های مدرن با میزان آلایندگی کمتر و یافتن راه‌کارهایی برای مواجهه با پسماندهای سمی و خطرناک برجایمانده از چاپ در طبیعت صورت گرفته است.
تأسیس مؤسسه مطالعات تکنولوژیک در اسپانیا یکی از این اقدامات به‌شمار می‌رود. این مؤسسه با همکاری متخصصان صنعت چاپ از شرکت‌های مختلف از جمله کمپانی KBA آلمان اقدام به معرفی بهترین تکنیک های موجود که برای محیط زیست کمترین آسیب را در پی خواهند داشت به چاپخانه‌داران می‌کنند و آن‌ها نیز موظف به استفاده از این روش‌ها در کار خود می باشند.
در صنعت چاپ و بسته‌بندی برخلاف مواد پارچه‌ای و غیرپارچه‌ای مورد استفاده برای تمیز‌کردن و مخازن قابل شست‌وشو و پرشدن، باطله های کاغذ و ضایعات مربوط به بسته‌بندی تنها قابل بازیافت‌شدن هستند و بسیاری از مواد و ترکیبات مصنوعی نیز باید سوزانده شوند. به همین‌منظور، دست‌اندرکاران عرصه چاپ و بسته‌بندی از سال ۱۹۹۸ تلاش گسترده‌ای را برای اجرای تعهدات خود در استفاده از مواد اولیه کمتر در تولید محصولات قابل بازیافت و سوزاندن، برای حفاظت از منابع طبیعی آغاز نموده‌اند.
از سال ۲۰۰۷ نیز علاوه بر تأکید بسیار بر لزوم آگاهی از دستورالعمل های موجود برای حمل‌و‌نقل، نگه‌داری و استفاده از مواد خطرناکی نظیر مواد سمی، مایعات انفجاری و اشتعال‌زا و فلزات سنگین و غیره نظارت گسترده‌ای بر کالاهای وارداتی به اتحادیه اروپا به‌ویژه در حوزه اسباب‌بازی و کتاب کودک صورت گرفته است.
شرکت KBA با استفاده از روغن‌های گیاهی در واحدهای تمیزکننده ماشین‌ها به‌منظور کاستن از میزان الکل مصرفی و قراردادن صفحات کدر در دستگاه‌های UV و هیبریدی به‌منظور محافظت از کارگران چاپخانه در برابر اشعه UV از حدود یک دهه گذشته، از پیشگامان صنعت چاپ در دست‌یابی به فن‌آوری‌های دوستدار محیط‌زیست به‌شمار می‌آید. گواهی‌نامه BDGP داده‌شده به سری ماشین‌های Rapida به‌خاطر همین ویژگی‌هاست.
می توان به استفاده از یک جذب‌کننده گاز اوزون که وظیفه هدایت اوزون تولیدی در اثر برخورد فوتون‌های UV با اکسیژن هوا را بر عهده دارد و نیز سیستم تمیزکننده هوای ACS برای جذب پودر و گردوغبار کاغذ و اوزون باقی‌مانده در ماشین‌های افست ورقی و رول اشاره کرد. همواره مقدار زیادی پودر و گردوغبار کاغذ بر روی پنجه‌ها و لامپ دستگاه که در انتهای خشک‌کن و در محل خروجی ماشین چاپ قرار دارند می‌نشیند. به همین‌دلیل برای حفظ سلامت کارگران و تمیز نگاه داشتن هوای چاپخانه، سیستم ACS به‌طور دلخواه و البته بنابر خواست مشتری بر روی دستگاه های این شرکت قابل نصب است.
منبع: نشریه Report KBA
