بسته‌بندی عبارت است از یک سیستم هماهنگ که محصول را دربر می‌گیرد و علم طراحی بسته بندی، علم هنر و فناوری محافظت از محصول است. با پیشرفت بیشتر کشورهای توسعه یافته و نگاهی به اقدامات انجام شده آنان در رابطه با کاهش آسیب به محیط‌زیست و ترغیب مصرف‌کنندگان به عدم استفاده از بسته بندی تجدیدناپذیر درمی‌یابیم که برای داشتن محیط‌زیست سالم‌تر باید به استفاده هر چه کمتر از مواد مخرب محیط‌زیست روی بیاوریم و طراحی و تولید بسته بندی سبز را ضرورتی بی‌چون و چرا برای کاهش صدمات محیط‌زیست بدانیم.
بسته‌بندی عبارت است از یک سیستم هماهنگ که محصول را دربر می‌گیرد و علم طراحی بسته‌بندی، علم هنر و فناوری محافظت از محصول به‌منظور نگهداری و انبار، انتقال و توزیع، ذخیره، فروش و استفاده از آن است. تکنولوژی بسته بندی به معنای توسعه و دستیابی به شیوه‌های جدید بسته‌بندی است و همان‌طور که مشخص است، بسته‌بندی ها باید همواره با نیازهای کمی و کیفی بازار تطبیق داده شوند.
یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین وظایف بسته‌بندی، محافظت از محصول و در عین حال، ایجاد جذابیت بصری برای جلب نظر مشتری است، زیرا این بسته‌بندی و جعبه‌ی محصول است که دید مشتری را نسبت به محصول تعریف می‌کند.
در این میان علاوه بر جذابیت بصری بسته‌بندی، بسته‌بندی خلاقانه و کاربردی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و می‌تواند عامل بسیار مهمی در ترغیب مصرف‌کننده در انتخاب محصول باشد. برای مثال در تصویر ۱ بسته‌بندی خلاقانه و کاربردی کره صبحانه را مشاهده می‌کنیم که با طراحی درب بسته به صورت چاقو برای استفاده از محتوای بسته‌بندی، توانسته جذابیت کاربردی بودن بسته‌بندی را به مجموعه‌ی محصول بیفزاید.
تصویر ۱: بسته‌بندی کاربردی و خلاقانه؛ منبع: Yeongkeun
این سیستم باید به‌گونه‌ای طراحی و اجرا شود که از سویی، صدمات وارد شده به محتوای محصول در حین تولید تا مصرف را به کمترین مقدار خود و حتی به صفر برساند و از سوی دیگر آسیب‌های محیط‌زیستی را کاهش دهد. در تصویر ۲ مشاهده می‌کنیم که طراح به خوبی توانسته با استفاده از متریال و طرح کاربردی بسته‌بندی پسماند تولیدی بسته‌بندی را بسیار کاهش دهد و نزدیک به صفر کند.
تصویر ۲: بسته‌بندی خلاقانه و کاربردی؛ منبع: Melissa Rosenbloom
بسته‌بندی جزء جدایی‌ناپذیر تمامی محصولاتی که روزانه و به‌طور مداوم تولید و استفاده می‌شوند، است و با توجه به افزایش سطح رفاه، تغییر الگوی مصرف و درنتیجه تولید انبوه مواد بسته‌بندی و محدودیت مکان برای رفتن پسماندها، مسئله‌ی بسته بندی سبز یا بسته‌بندی سازگار با محیط‌زیست موردتوجه شرکت‌های تولیدکننده و به خصوص حامی محیط‌زیست قرار گرفته است.
دکتر هایده شیرزادی گیلانی به سال ۱۳۸۶ در تحقیق خود می‌نویسد: «برای اولین بار در جهان، قانون مدیریت پسماندهای بسته‌بندی در سال ۱۹۹۲ تصویب شد و بر این اساس شرکت DSD که مخفف Duale System Deutschland و به معنی سیستم دومی آلمانی است با مشارکت ۴۰۰ تولیدکننده آلمان برای مدیریت پسماندهای بسته‌بندی تأسیس شد و ملزم به شناسایی کالای خود با علامت نقطه سبز شدند.»
می‌دانیم که تخریب محیط‌زیست معضلی است برای تمام جانداران کره زمین و استفاده از بسته‌بندی‌های تجدیدناپذیر و دیر تجدیدپذیر به دلیل مصرف انرژی بالا و استفاده از مواد صنعتی در تولید آن و همچنین تولید پسماند تجدیدناپذیر تأثیرات مخرب زیادی بر محیط‌زیست دارند. از طرفی طراحی و گرافیک بسته‌بندی، لباس یک کالا است و می‌بایست مصرف‌کننده را به خرید محصول ترغیب کند.
می‌توان گفت بسته‌بندی اولین برخورد مستقیم مشتری با محصول و درواقع اولین چیزی است که مشتری از محصول می‌بیند و به‌نوعی بیش‌ترین ارائه از یک تصویر ذهنی مطلوب یا نامطلوب را بر عهده دارد. نقش طراحی بسته‌بندی در بازاریابی، تبلیغات و فروش بسیار مؤثر است و برای هر سازمان به منزله‌ی یک شناسنامه به‌منظور معرفی محصول است.
ضرورت طراحی و تولید بسته بندی سبز
درنتیجه با توجه به تغییر الگوی مصرف و تولید انبوه محصولات متنوع که تماماً نیازمند بسته‌بندی هستند و نقش مهم نوع طراحی بسته‌بندی در بازاریابی و فروش محصولات و همچنین با توجه به اهمیت مسئله‌ی تخریب محیط‌زیست با پسماندهای بسته‌بندی‌های تجدیدناپذیر و دیر تجدیدپذیر، می‌توان گفت نقش گرافیک و همچنین خلاقانه بودن بسته‌بندی در تغییر نگرش و خرید محصولات دارای بسته بندی سبز و درنتیجه کاهش آلودگی و آسیب محیط‌زیست و همچنین کاهش مصرف انرژی بسیار حائز اهمیت است.
باید توجه داشت که تولید محصولات سبز و خصوصاً بسته بندی سبز و پایدار، علاوه بر فراهم کردن بستر لازم به منظور تحقق مسئولیت‌های اجتماعی مؤسسات و شرکت‌های تولیدی، می‌تواند راهکار مناسبی برای کاهش آسیب‌های محیط‌زیست و همچنین عامل مهمی در بازاریابی و تأثیر بر نگرش مصرف‌کننده و انتخاب محصولات موردنظر باشد.
حالا این سؤال مطرح می‌شود که با توجه به تخریب مداوم محیط‌زیست مانند افزایش آلودگی، اتلاف منابع طبیعی، انقراض حیوانات و آثار مضر آن بر انسان، آیا مصرف‌کنندگان اطلاعات کافی از تأثیرات مثبت استفاده از بسته بندی سبز برای کمک به محیط‌زیست دارند؟ نقش نوع طراحی بسته‌بندی در ترغیب مصرف‌کننده برای استفاده از محصولات دارای بسته بندی سبز چیست؟
زمانی یک بسته‌بندی را بسته‌بندی مطلوب می‌دانیم که جاذبه‌هایی همچون؛ کلام، طراحی، حفظ و نگهداری محتوا، کمیت و کیفیت مناسب، تبلیغات و قیمت را دارا باشد. با توجه به این موارد، آیا می‌توان این جاذبه‌ها را با متریال‌های مورد استفاده در بسته بندی سبز ایجاد کرد؟
با پیشرفت بیشتر کشورهای توسعه یافته و نگاهی به اقدامات انجام شده آنان در رابطه با کاهش آسیب به محیط‌زیست مانند ایجاد جنگل‌های تحت کنترل به‌منظور تولید کاغذ و ترغیب مصرف‌کنندگان به عدم استفاده از بسته‌بندی‌های تجدیدناپذیر و مخرب محیط‌زیست، درمی‌یابیم که برای داشتن محیط‌زیست سالم‌تر باید به استفاده هر چه کمتر از مواد مخرب محیط‌زیست روی بیاوریم و بخش اعظمی از این مواد مخرب با پسماند بسته‌بندی تولید می‌شوند و با عدم توجه به این مسئله، می‌توان گفت که در آینده‌ای نه چندان دور، نباید انتظار محیطی پاکیزه را برای خود و فرزندانمان داشته باشیم.
بیشتر بخوانید: استفاده از کاغذ قابل بازیافت در بسته بندی محصولات پرینگلز
طراحی و تولید بسته بندی سبز ضرورتی بی‌چون و چرا برای کاهش صدمات محیط‌زیست است و همچنین می‌تواند یک عامل ارزش‌آفرین برای شرکت تولیدکننده در پی کسب مزیتی در رقابت با رقبا و بازار پر تحول امروز باشد؛ اما اینکه مصرف‌کنندگان چه نگرشی نسبت بسته بندی سبز دارد و چه عواملی باعث نگرش مؤثر بر آن است، موضوع بسیار مهمی است. یکی از این عوامل مؤثر بر نگرش مصرف‌کننده نقش نوع طراحی و معرف محصول و بسته‌بندی است که اگر به درستی اجرا و مدیریت شود می‌تواند مشتریان را به سمت خرید این کالاها سوق دهد.
زهرا عزیزی؛ کارشناس ارشد گرافیک و طراح و مدیر کنترل کیفیت شرکت سینا کارت
بسته بندی سبز
