وجود نور کافی در کارگاه های چاپ از چند جنبه اهمیت دارد. وجه عمومی آن لزوم وجود نور کافی برای انجام هر کاری است ولی وجه دوم به ماهیت صنعت چاپ یعنی بازتاب نور روی صفحات چاپ شده رنگی مرتبط است. اتفاقا در صنعت چاپ موضوع نور بسیار پیچیده است، چرا که نور کم یا نامناسب سبب عدم دقت در سنجش بصری رنگ در فرم های چاپی می شود. این مقاله شما را با اصول اولیه تامین نور در کارگاه های چاپ آشنا می کند.
پیشرفت صنایع، ازدیاد واحد‌های صنعتی و تولیدی و نیاز روز‌افزون به بازده بیشتر صنایع برای تامین نیازهای مصرف کنندگان ایجاب می کند که کار بیشتر در محیط های بسته در مدت شب و روز ادامه داشته باشد.
بنابراین استفاده از نور مصنوعی به تدریج توسعه یافته است. امروزه مسئله روشنایی نور در کارگاه های چاپ بزرگ صنعتی اهمیتی ویژه یافته است. زیرا کمبود روشنایی در محیط کار افزون بر ایجاد خستگی اعصاب، آسیب های دیگری به‌سلامت کارگر وارد می آورد. بی‌گمان مهم ترین حس انسان بینایی است و به این دلیل روشنایی و کاربرد اصول فنی در روشنایی اهمیت زیادی دارد. روشنایی رضایت بخش به راحتی و آسایش انسان کمک می کند و بازده کار را بالا می برد و با کاهش حوادث ناشی از نور غیر کافی، به ایمنی کمک بسیار می کند.
تاثیر نور در کارایی نیروها
کارگاهی را در نظر بگیرید که روشنایی آن به دلیلی قطع می شود و کارگران مجبورند با نور ضعیف روز که از پنجره منتقل می شود راه خود را بیابند و کار کنند. پس از مدتی چشم آنان به اصطلاح، عادت می کند و راحت تر فعالیت می کنند؛ اما به واقع در شرایط نامناسب قرار دارند و باید روشنایی به حالت عادی برگردد. حالا فرض کنیم از روز نخست تاسیس کارگاه به نور پنجره بسنده شده باشد و کسی درباره کافی بودن نور به هنگام کار فکر نکرده باشد.
در این شرایط، به انجام کار در شرایط نامناسب تن داده ایم زیان های آن را نمی دانیم. وجود نور کافی یکی از شروط بهره‌وری بهتر و جلوگیری از حوادث نامطلوب است. نور در کارگاه های چاپ
نور تاثیر بسزایی در کارایی نیروها دارد. تامین نور کافی و مناسب در محیط اعم از محیط های کاری و زندگی موجب می شود که:
۱- میل و رغبت به کار افزایش یابد.
۲- دقت عمل در کار بیشتر شود.
۳- راندمان و نتیجه کار زیاد شود..
۴- سلامت چشم و قدرت بینایی افراد محفوظ مانده و خستگی اعصاب کمتر شود.
۵- از میزان حوادث حین کار کاسته شود.
با توجه به مطالب فوق موضوع نور به عنوان یکی از مقولات روانشناسی صنعتی مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد.
چشم همان‌قدر که عضوی خارق العاده و شگفت انگیز است، به همان اندازه نیز ظریف و بی پناه و آسیب پذیر است. بنابراین در هنگام کار یا هر جای دیگری باید از آن محافظت کرد. ناراحتی های چشمی اکثرا در ساعات کار اتفاق افتاده و ناشی از علل گوناگون است. این صدمات ممکن است ناشی از ازدیاد نور، کمبود نور و … باشد. نور یکی از عوامل مهم فیزیکی است که وجود آن در تمام محیط‌های زندگی و کار اهمیت ویژه‌ای دارد. نور از دیدگاه فیزیکی به عنوان قسمتی از یک طیف الکترومغناطیسی تلقی می شود که بین طول موج های ۳۸۰ تا ۷۸۰ نانومتر قرار دارد.
تامین روشنایی مناسب برای کار و مطالعه، یکی از مباحث مرتبط با علم ارگونومی است. بعضی از کارها به علت دقت خاصی که در انجام آن ها لازم است، احتیاج به نور بیشتری دارند. وضع تابش نور در محیط کار، نوع منبع نورانی و فاصله ای که نور از سطح کار لازم دارد، تابع قوانین مخصوصی است. مقدار نوری که باید در محیط‌های کاری مختلف تامین شود تا به سلامت چشم ها و نیز دقت انجام کار صدمه نزند، بسته به نوع فعالیت و محیط، متفاوت بوده و تابع جداول استاندارد است.
بدین ترتیب داشتن مقدار نور در کارگاه های چاپ برای هر کاری و اندازه گیری آن به منظور پیشگیری از آسیب های بینایی و انجام کار درست، از شرایط اساسی مدیریت ایمنی محیط کار و روانشناسی صنعتی است.
در محیط هایی که نور مناسب و کافی وجود ندارد به خصوص در مورد کارهای ظریف و دقیق و مطالعه باعث اختلال در بینایی و احتمالا افسردگی روحی و… می شود.
محققان نشان داده‌اند، افرادی که از درجه بینایی پایین تر و ضعیف تر از حد معمول و طبیعی برخوردارند بیش از کسانی که بینایی طبیعی دارند از افزایش نور در محیط کار استفاده می کنند. بنابراین اهمیت روشنایی در محیط کارهایی که به تشخیص بصری شدیدتر نیاز دارند و انجام آنها نیز به عهده کارگرانی گذاشته است که از لحاظ وضع بینایی چندان مطمئن نیستند، کاملا به چشم می‌خورد.
مهمترین عارضه ناشی از ازدیاد نور خیرگی است. این حالت در اثر برخورد مستقیم نور به چشم و یا انعکاس شعاع تابش نور از سطوح شفاف به چشم به وجود می‌آید. همچنین اگر نور در محیط کار کم باشد عوارضی چون فشار در چشم، سردرد، سرگیجه، خستگی و بی‌میلی نسبت به کار ایجاد خواهد شد.
لذا برای جلوگیری از این عوارض، برای تامین روشنایی مناسب و حفظ سلامت بینایی و تامین نور در کارگاه های چاپ نکات زیر حائز اهمیت است:
۱- ارزیابی میزان روشنایی موجود محیط.
۲- تامین میزان روشنایی مناسب با توجه به شرایط محیطی، نوع فعالیت، نوع منبع روشنایی.
۳- آرایش لامپ‌ها.
۴- سرویس و نگهداری سیستم روشنایی.
۵- انجام معاینات چشم حداقل سالی یک‌بار.
نظارت بر تامین، حفظ و ارتقا روشنایی مطلوب به همراه تامین پارامترهای کیفی برای اهداف ایمنی، سلامت و رفاه اجتماعی، مستلزم اندازه گیری و ارزشیابی روشنایی در معابر، محوطه ها و داخل اماکن مسکونی، عمومی و صنعتی است. بررسی‌های انجام‌شده توسط دفتر سلامت محیط و کار و وزارت بهداشت بر کارگاه‌های دارای ۱۰ نفر کارگر و بالاتر نشان داد که ۱۸ درصد کارگاه‌ها فاقد روشنایی مطلوب بوده که در آنها ۱۶ درصد کارگران در معرض روشنایی نامطلوب مشغول به کار هستند. نور در کارگاه های چاپ
روشنایی طبیعی
نور آفتاب سالم ترین و ارزان ترین وسیله روشنایی و یکی از منابع مهم تامین انرژی نورانی است.
به منظور استفاده بهتر و صحیح تر از روشنایی روز بایستی به نکات زیر توجه کرد:
– در صورتی که کارگاه یا محل کار بزرگ است و پنجره های آن برای رساندن نور به همه قسمت ها کافی نیست باید در قسمت هایی از سقف از پوشش شیشه ای استفاده کرد.
-سقف و قسمت بالایی دیوارها معمولاً به‌منظور افزایش راندمان روشنایی وارده از پنجره ها به رنگ روشن و قسمت پایین دیوارها برای ایجاد شرایط آسایش به رنگ تیره رنگ‌آمیزی شوند.
-برای استفاده بیشتر از نور آفتاب باید سقف کارگاه و دیگر سطوح منعکس کننده نور به رنگ روشن بوده تا نور را بهتر منعکس کند. نور در کارگاه های چاپ
-برای اینکه نور کافی به محل کار برسد بایستی با توجه به‌نوع کار، تابش نور و آفتابی بودن محل مجموع سطوح پنجره‌ها و یا سقف شیشه‌ای کارگاه متناسب با مساحت کف کارگاه باشد.
روشنایی مصنوعی
در طرح روشنایی مصنوعی برای محیط کار این نکات باید مورد توجه قرار گیرد:
– نور حاصله از منابع روشنایی باید تا حد امکان به روشنایی روز نزدیک باشد.
– مقدار نور حاصله از منابع روشنایی باید ثابت و به اندازه کافی بوده و بر کلیه سطوح محیط کار به‌طور یکنواخت توزیع شود تا از به‌وجود آمدن سایه و زوایای تاریک جلوگیری شود.
– تعمیر و سرویس به‌موقع منابع روشنایی
منابع روشنایی مصنوعی به شرح زیر است:
۱- لامپ های ملتهب
۲- لامپ های تخلیه در گاز
۳- لامپ های فلورسنت
برگه خریدهای موثر در انتخاب منابع نورانی به شرح زیر است:
شار نوری لامپ، بهره نوری منبع، عمر لامپ، درخشندگی لامپ، رنگ نور، درجه حفاظت لامپ، هزینه و …
با استفاده از نوع چیدمان لامپ:
لامپ های متصل و ممتد
لامپ های فضایی قرینه در دو یا چند ردیف
لامپ منفرد
لامپ‌های جدا از هم در یک ردیف
دستیابی به نتایج روشن و ارزیابی معتبر در اندازه‌گیری روشنایی ضروری است که دور از افراط و تفریط با استفاده از راه‌کارهای مدون شده و علمی انجام شود.
برتری‌های دقت بصری همیشه حدود چهارصد شمع مشتعل و محسوس است وتزل درباره نشانه‌گذاری بصری در دو زمینه مختلف مطالعه کرد؛ نقش سیاه روی زمینه سفید و نقش سیاه روی زمینه خاکستری که از ۳ درجه شدت نور متفاوت برخوردارند: ۷۶۳۱۰۰ لوکس (لوکس واحد سنجش نور است) و ۲۰۱۵۲۸ لوکس و ۱۰۰۰۷۶۴ لوکس. نور در کارگاه های چاپ
ابتدا این‌گونه به‌نظر می‌رسد که درجه به‌خصوصی از نور زمینه سیاه در‌صورتی‌که روی زمینه سفید باشد، بهتر تشخیص داده می‌شود ولی هرچه نور زمینه بیشتر و شدیدتر است، شی سیاه کمتر دیده می‌شود. شی سیاه روی زمینه خاکستری قابل تشخیص‌تر است.
بیشتر بخوانید: آیین نامه ایمنی کار در صنایع چاپ
ضد نور و نور در کارگاه های چاپ
تشخیص بصری به عوامل مختلفی از‌جمله شدت سایه روشن هایی بستگی دارد که معرف رابطه موجود بین روشنایی قسمتی است که باید تحلیل شود و زمینه ای که این قسمت روی آن قرار گرفته است؛ مانند اختلاف درجه روشنایی بین سیاهی حروف و سفیدی کاغذ یا بیدزدگی قسمتی از پارچه‌ای که کنترل‌کننده باید آن را پیدا کند.
اگر سایه‌روشن زیادی وجود ندارد، در این صورت مقدار نور بیش از نوری است که برای رویت عادی و معمولی لازم است، و سایه‌روشن کافی در آن قسمت روی آن قرار دارد؛ مانند اختلاف درجه روشنایی بین سیاهی حروف و سفیدی کاغذ یا بیدزدگی قسمتی از پارچه ای که کنترل‌کننده باید آن را پیدا کند.
به نظر لاکیش برای کارهای دقیق سوزن‌کاری و نگارشی ۱۰۰ شمع، برای خواندن درجه وسایل کنترل یا اصلاح اوراق۵۰ تا ۱۰۰ شمع، برای کارهای دفتری ۲۰ تا ۵۰ شمع برای مطالعات و خواندن عادی ۱۰ تا ۲۰ شمع برای کارهای بصری موقتی یا کارهایی که انجام آنها ادامه ندارد ۵ تا ۱۰ شمع و برای تشخیص اشیای بزرگ فقط ۱تا ۵ شمع نور لازم است.
از طرف دیگر تینکر معتقد است که برای پیچیده ترین و مشکل ترین کاری که ممکن است در طول روز انجام داد ۴۰ تا ۵۰ شمع، برای کارهایی مشابه تشخیص حروف ۶ ؟؟؟ ۳۰ تا ۴۰ شمع، برای کارهایی شامل قرائت دست خط و کارهای مشابه دیگر ۲۰ تا۳۰ شمع، برای قرائت متون با حروف درشت (۱۰ تا ۱۱) که روی کاغذی از جنس اعلا نوشته شده است مقدار ۱۰ تا ۱۵ شمع نور کافی است.
علت اصلی این اختلاف نظر درباره مقدار نور مناسب برای انجام کارهای مختلف را باید در اختلاف معیار‌هایی جستجو کرد که به‌منظور عرض یابی مقدار نور مناسب مورد استفاده قرار می گیرند.
این محقق بیشتر به‌دقت بصری خواننده یا کارگر، اندازه های قابل رویت تنش عصبی عضلانی، فراوانی به هم زدن مژه ها و تغییرات ضربان قلب توجه دارد.
از نظر فنی دانستن اینکه یک سطح تا چه اندازه زیر تابش نور قرار‌گرفته مهم است، زیرا انسان مایل است روی این سطح، اشیاء را بدون خسته کردن چشم با تابش نور معینی ببینید. از آن جا که چشم قادر به تعیین شدت روشنایی نیست، برای سنجش آن از دستگاه کوچک لوکس‌متر استفاده می شود.
باید بدانیم که مواد اولیه مختلف دارای ضریب‌های بازتابش متفاوت هستند که بسته به نوع کار و ضرورت بازتابش نور بهتر است از آن مصالح استفاده شود. نور در کارگاه های چاپ
مقررات ملی روشنایی محیط کار
کارشناسان ایرانی مقرراتی برای تامین روشنایی و نور در کارگاه های چاپ و محیط کار فراهم کرده اند که مصوب شده به‌قرار زیر است:
ماده ۱۴۳: در محل هایی که نور طبیعی وجود ندارد و یا در نقاطی که نور طبیعی به‌قدر کافی ایجاد روشنایی نمی کند باید از نور مصنوعی استفاده شود.
ماده ۱۴۴: روشنایی باید به‌طور کلی یک نواخت بوده و از جهات مختلف بتابد تا از ایجاد سایه های تند جلوگیری شده و ضمنا باعث خیره شدن چشم نشود.
ماده ۱۴۵: در محل هایی که به طور موضعی احتیاج به نور شدیدی است، علاوه بر نور کلی کارگاه، نور اضافی در محل مورد نیاز طبق مفاد این آیین نامه تامین شود.
ماده ۱۴۶: برای جلوگیری از خیره کردن چشم نور اضافی مذکور در ماده قبل، باید به نحوی پوشیده شود که فقط محل مورد نظر را روشن کند. نور در کارگاه های چاپ
ماده ۱۴۷: حداقل شدت نور در معابر خارجی اطراف کارگاه و همچنین در داخل محوطه ۲۰ لوکس است (لوکس واحد شدت نور و مساوی است با شدت روشنایی یک شمع در فاصله یک متر)
ماده ۱۴۸: در موارد زیر حداقل شدت نور بایستی ۵۰ لوکس باشد:
الف – در محل هایی که تشخیص جزییات در آن ضرورت ندارد از قبیل جابجا کردن ذغال‌سنگ و سنگ‌آهک و اشیا مشابه آن.
ب – راهروها، پلکان ها، انبارهای کالا، انبارهای مخصوص اشیا زمخت و حجیم.
ماده ۱۴۹: در موارد زیر حداقل شدت نور باید ۱۰۰ لوکس باشد:
الف – هنگامی که تشخیص جزییات تا حدی ضروری است مانند محل تولید محصولات نیمه تمام آهنی و فولادی -آسیا کردن
غلات – آماده ساختن الیاف پنبه و سایر عملیات مقدماتی امور صنعتی.
ب – در اتاق های ماشین و دیگ بخار – داخل اتاقک آسانسور برای حمل افراد و بار در قسمت های بسته بندی – در انبارهای کم‌حجم و ظریف، در سالن‌های توالت و شست‌وشو، در رختکن‌ها و غیره.
ماده ۱۵۰: در مواردی که تشخیص جزییات به طور متوسط ضرورت دارد مانند سوار کردن اجزای معمولی ماشین و کارهای مربوط به بازرسی و معاینه فرآورده های عملیات مربوط به فرآورده های نساجی و چرمی با الوان روشن، تهیه کنسرو و بسته‌بندی گوشت، تراش چوب و الوار و مانند آن حداقل ۲۰۰ لوکس است.
ماده ۱۵۱:چنانچه تشخیص دقیق جزییات ضرورت دارد مانند کارهای ماشینی بازرسی و معاینه معمولی پرداخت کردن چرم، بافندگی پنبه و پارچه های روشن پشمی امور اداری (در پشت میز) خواندن و نوشتن متناوب بایگانی و ارسال مراسلات و غیره حداقل شدت نور ۳۰۰ لوکس است.
ماده ۱۵۲: در صورتی که تشخیص بسیار دقیق جزییات الزام آور باشد از قبیل سوار کردن و اتصال اجزای ظریف ماشین، امور دقیق ماشینی، بازرسی کابل ها، تراش و صیقل شیشه و بلور، کارهای چوبی ظریف، بافندگی پارچه های تیره رنگ پشمی امور محاسباتی، دفتر‌داری و تحریرات تندنویسی، ماشین‌نویسی و نقشه کشی و سایر امور ممتد اداری حداقل شدت نور ۵۰۰ لوکس است.
ماده ۱۵۳: در مواردی که تشخیص جزییات به طور دقیق تر از آنچه در فوق گذشت ضرورت داشته باشد مانند سوار کردن و بازرسی دقیق ادوات و اسباب های بسیار ظریف جواهر‌سازی، ساعت‌سازی، درجه‌بندی محصولات توتون، مقابله‌کردن اوراق چاپی در چاپخانه، چرخ کردن پارچه‌های تیره‌رنگ و نظایر آن حداقل شدت نور ۱۰۰۰ لوکس است.
تبصره – حداقل شدت های نوری که در موارد فوق تعیین شده در مواقعی است که چراغ ها و دستگاه های نور دهنده تحت شرایط عادی کار کند. در مواقعی که دستگاه های مزبور تازه نصب شده است؛ شدت نور در آغاز کار در صورت مساعد بودن شرایط ۲۵ درصد و در شرایط نامناسب (مواردی که نوع کار چراغ ها را کثیف می کند) ۵۰ درصد بیشتر در نظر گرفته شود. نور در کارگاه های چاپ
منبع: صنعت چاپ
