ریشه‌ی لغوی کاغذ از واژه چینی «کاکتز» گرفته شده است و معادل فارسی آن رخنده یا پرزه است در این مقاله به تاریخچه کاغذ و به وجود آمدن آن خواهیم پرداخت.
تاریخچه کاغذ به زمانی برمی گردد که انسان اولیه به تدریج نیاز به تصویر کردن اشیاء، یادداشت کردن وقایع و ارسال پیام های کتبی را درک کرد؛ از این‌رو اهمیت و ضرورت شیئی را که بتواند بر روی آن اثر به‌جاماندنی را ثبت کند، دریافته بود و همواره در راه دست‌یابی به آن تلاش می کرد.
در بین‌النهرین با لوح های گلی، در مصر (۱۸۳۸ ق.م) با پاپـیروس، در چین با حکاکی بر روی لوح های چوبی و استفاده از نمد، قلم و پارچه‌ی ابریشمی این منظور را عملی می‌کردند. با توجه به این که صنعت نمدمالی در خاور دور، یک سنّت و متداول بود، فردی چینی به نام «تسائی لون» از قطعات کهنه و اضافی ابریشم، نوعی خمیر و سپس ورقه هایی به‌صورت نمد درست کرد و از آن به کمک قلمو برای نقاشی و نوشتن استفاده نمود و بعد به‌جای ابریشم، چوب خیزران و درخت توت را به‌کار گرفت. در حقیقت، باید او را اولین مخترع کاغذ در دنیا دانست.
تاریخچه کاغذ در ایران
تاریخچه کاغذ در ایران به زمانی می رسد که کارگران چینی که در سال ۷۵۱ میلادی به دست ایرانیان اسیر شدند، فن ساخت کاغذ را با استفاده از کتان و شاهدانه، به مردم سمرقند آموختند و بعدها این روش توسط مسلمانان در بغداد، دمشق، مراکش و حتی اسپانیا متداول شد. اولین کارخانه‌ی کاغذ سازی، در سال ۱۱۵۴ میلادی در اسپانیا و اولین آسیاب تهیه پودر چوب، در سال ۱۱۹۰ میلادی در فرانسه تأسیس شد.
در پی خاموش شدن جنگ جهانی دوم و زمانی که «ابوالحسن‌خان ابتهاج» ریاست بانک ملی ایران را بر عهده داشت، کوشش هایی به عمل آمد تا به کمک سرمایه های خارجی صنایع مورد نیاز در ایران به کار افتد. برای نیل به این هدف با یک سرمایه دار آمریکایی به نام «چارلز آلن» مذاکراتی به عمل آمد و قرار شد با همکاری وی و سرمایه داران ایرانی بعضی از صنایع از جمله صنعت کاغذ سازی در ایران احداث شود.
پیشگامان این صنعت در ایران، «حسن‌علی حکمت»، «دکتر صلح‌دوست» و «ژرژ عیساییان» بودند و مقرر شد امکانات بالقوه‌ی کشور به‌وسیله‌ی یک هیئت کارشناسی و با همکاری یک شرکت فرانسوی مورد بررسی قرار گیرد و طرح توجیهی اقتصادی و فنی تهیه شود.
پس از مطالعات لازم گزارش شد که خوراک یک کارخانه‌ی کاغذ سازی با استفاده از درختان سپیدار (تبریزی) و کلش (ساقه‌ی برنج) در استان گیلان به قدر کفایت وجود دارد.
در سال ۱۳۲۶ شرکتی با سرمایه‌ی اولیه‌ی ۲۵ میلیون ریال به مشارکت پیشگامان نام برده، تأسیس شد و پس از بررسی ها و مذاکرات لازم پیرامون انتخاب محل کارخانه از نظر نزدیکی راه آهن، دسترسی به مواد مورد نیاز، استفاده از کاغذهای باطله‌ی ادارات و سازمان های دولتی، تأمین آب مورد نیاز و دفع فاضلاب، منطقه‌ی ورامین محل مناسبی تشخیص داده شد. ماشین‌آلات مورد نیاز سفارش داده شد و به‌تدریج بخش های مهمی از کارخانه نظیر ساختمان و تجهیزات برق آماده شد.
به دنبال ملی شدن صنعت نفت که مقارن با همین ایام بود، شرکت طرف قرارداد به‌عنوان تلافی، از ارسال مابقی ماشین‌آلات و اعزام کارشناسان مورد نیاز به ایران خودداری نمود. قسمتی از ماشین‌آلات در اثر فرسودگی از بین رفت و تعدادی هم در صندوق‌های خود دست نخورده باقی ماند. به این‌ترتیب تلاش برای احداث اولین کارخانه‌ی کاغذ سازی در ایران نا موفق ماند. آثار ابنیه و ماشین‌آلات فرسوده‌ی آن هنوز هم در مجاورت کارخانه‌ی قند ورامین باقی مانده است.
سعی و کوشش برای احداث یک کارخانه‌ی کاغذ سازی در ایران کم و بیش ادامه یافت تا سرانجام در سال ۱۳۴۴ خورشیدی، مقدمات اولیه‌ی کارخانه‌ی کاغذ سازی ایران به منظور تولید کاغذ چاپ و تحریر با استفاده از تفاله‌ی نیشکر در منطقه‌ی هفت‌تپه‌ی خوزستان و به ظرفیت ۱۰۰ تن در روز فراهم گشت و به این‌ترتیب شرکت کاغذ پارس در سال ۱۳۴۶ تأسیس شد.
ادامه دارد…
سعید جندقی زاده – کارشناس چاپ‌ونشر
بیشتر بخوانید: کاربرد نشاسته در صنایع کاغذ و کارتن سازی
