در این پژوهش، روند شکل‌گیری کارگاه صحافی و کارگاه مرمت کاغذ در ایران، از قاجار تا به امروز مطالعه و بررسی قرار گرفته است. در قسمت نخست به کارگاه مرمّت کتابخانه رضویه (آستان قدس رضوی) پرداختیم و در این بخش به کارگاه های سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، مجلس شورای اسلامی، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران و کتابخانه آیت‌اله مرعشی‌نجفی در قم خواهیم پرداخت.
به گزارش چاپ و نشر آنلاین؛ هدف از این مقاله، دست‌یابی به سیر تحول کارگاه های صحافی و کارگاه مرمت کاغذ از ابتدا تا به امروز، معرفی استادان مربوطه و معرفی آثار شاخص مرمّت شده توسط آن‌ها می‌باشد. نخستین کارگاه مرمّت آثار کاغذی در حدود ۱۵۰ سال پیش در آستان قدس رضوی ساخته شد و با طرح لقب صحاف‌باشی، این شغل از مشاغل رسمی کشور به‌حساب آمد و به‌دلیل اهمیت این موضوع، حتی تعدادی از افراد به فرنگ فرستاده شدند تا علاوه‌بر روش‌های سنتی در ایران، با آخرین دست‌آوردهای اروپایی نیز آشنا شوند.
در این تحقیق از روش مطالعه میدانی شامل شناسایی آثار شاخص کاغذی و مصاحبه با اساتید، بازدید از کارگاه‌های فعال مرمّت کاغذ و روش مطالعه کتابخانه‌ای شامل بررسی مستندات، کتاب‌ها، مدارک، اسناد و… استفاده شده است.
در این پژوهش، روند شکل‌گیری کارگاه های صحافی و مرمت کاغذ در ایران، از قاجار تا به امروز مطالعه و بررسی قرار گرفته است تا در پایان بتوان به نتیجه‌گیری صحیح و جامعی دست پیدا کرد.
۲- سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
تا سال ۱۳۵۵ هجری‌شمسی که همزمان با ورود هیأت یونسکو به ایران بود، همچنان مرمّت سنتی کاغذ در همه‌جای ایران مورد استفاده قرار می‌گرفت. سازمان اسناد ملی در سال ۱۳۵۵، در زمان ریاست دکتر سیروس پرهام، تصمیم به راه‌اندازی مرکز کارگاه مرمت کاغذ نمود و بنابراین ۴ نفر به استخدام این سازمان درآمدند و جهت آموزش آن‌ها خانم پروین زیدی از طرف یونسکو از انگلستان به ایران آمد و حدود یک‌سال به تعلیم و تربیت متخصصان ایرانی پرداخت؛ درواقع ایشان پایه‌گذار مرمّت علمی در کشور شدند.
نظر به این‌که بیشتر اسنادی که در خزانه سازمان نگه‌داری می‌شدند بر اثر گذشت زمان و حوادث روزگار آسیب دیده بودند و نیاز به مرمّت اساسی داشتند، این سازمان در سال ۱۳۷۴ کارگاه مجهزی برای احیاء و بازسازی اسناد و همچنین وصّالی و صحافی اوراق و نسخه‌های خطی بر اساس فنون و روش‌های جدید علمی ایجاد کرد.
کارگاه مرمت کاغذ سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (منبع: نگارنده، ۱۳۹۰)
۳- مجلس شورای اسلامی
مجلس شورای ملی هم در ابتدای تأسیس، مبادرت به تشکیل چاپخانه و سپس صحافی نمود که از ابتدا سرپرستی صحافی با مرحوم آقا محمدصادق (معروف به آمم صادق) بود. در کنار ایشان، صحافان به‌نامی بودند که با ایشان همکاری می‌کردند؛ نظیر مرحوم محمدتقی خواجه‌نصیرطوسی اخوی آقا محمدصادق، مرحوم سیدمجید نجفی و استاد ابوالفضل کاشفی.
مرکز کنونی آسیب‌شناسی و مرمّت کتب خطی، چاپی و اسناد تاریخی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، از سال ۱۳۶۱ در خیابان سپه سابق (امام‌خمینی فعلی) به دستور ریاست وقت مجلس شورای اسلامی و زیر نظر آقای احمد قائم‌مقامی دبیرالملکی راه‌اندازی شد و هم‌اکنون یکی از مراکز فعال حفاظت و مرمّت آثار کاغذی و منابع کتابخانه‌ای در کشور به‌شمار می‌رود.
مرحوم استاد ابوالفضل کاشفی و محمدتقی خواجه‌نصیرطوسی (منبع: آقای متین‌رضا، ۱۳۹۰)
۴- مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران در سال ۱۳۶۵، به‌منظور طبقه‌بندی انبوه اسناد و عکس‌ها و اطلاع‌رسانی آغاز به کار کرد. اداره آسیب‌شناسی و مرمّت این مؤسسه از سال ۱۳۶۹ با تجهیزکردن کارگاه و آزمایشگاه به ریاست آقای محمداسماعیل تیموری و جمعی از کارشناسان متخصص فعالیت خود را آغاز کرد.
مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران و کارگاه مرمت کاغذ (منبع: نگارنده، ۱۳۹۱)
۵- کتابخانه آیت‌اله مرعشی‌نجفی در قم
سومین کتابخانه بزرگ جهان اسلام بعد از کتابخانه‌های سلیمانیه ترکیه و دارالکتب مصر، در یکی از خیابان‌های اصلی شهر قم تحت نام «کتابخانه آیت‌اله مرعشی‌نجفی» است که نسخه‌هاى خطى این کتابخانه مشتمل بر بیش از ۳۷ هزار مجلد است. بخش مرمّت کتب خطی این کتابخانه از سال ۱۳۷۱ زیر نظر آقای مجید ونکی‌فراهانی آغاز به فعالیت کرد، گرچه کتابخانه در نیمه شعبان ۱۳۸۶ هجری‌قمری (۱۳۴۵ هجری‌شمسی)، با بیش از ده هزار جلد کتاب چاپی و دو هزار جلد کتاب خطی افتتاح شد و استقبال روزافزون مردم موجب شد تا ایشان کتابخانه بسیار بزرگی (کتابخانه فعلی) را تأسیس نماید که در نیمه شعبان ۱۳۹۴ هجری‌قمری (۱۳۵۳ هجری‌شمسی) افتتاح گردید.
کتابخانه آیت‌اله مرعشی‌نجفی در قم (منبع: نگارنده، ۱۳۹۱)
