رشته پزشکی از دیرباز نه‌تنها در زندگی انسان بلکه در زندگی سایر گونه های زنده نقش مهمی را ایفا کرده است. یکی از مهم‌ترین بخش های رشته پزشکی بی‌شک «داروسازی» است و زمانی که صحبت از دارو می شود، فرآیند تولید و بسته بندی های دارویی نیز برای نگهداری و جابجایی، نقش بسیار مهمی پیدا می کند؛ بنابراین در مقاله پیش رو به این مسائل خواهیم پرداخت که بسته بندی های دارویی چیست؟ چگونه انجام می‌شود؟ انواع مختلف آن کدامند؟ مواد مورداستفاده آن برای بسته‌بندی چیست؟
باید گفت که امروزه خواه دارو و یا هر محصول دیگری که باشد، بسته‌بندی در آن نقش مهمی دارد. بسته‌بندی اغلب به‌عنوان پنجمین قسمت از چرخه تولید یک محصول در بازار شناخته می‌شود. در مورد داروها، بسته‌بندی تنها بخشی از چرخه تولید و بازاریابی نیست، بلکه به‌طور بسیار مهمی با ویژگی‌های محصول، کاربرد و ماندگاری مرتبط است. بسته‌بندی داروها برای محافظت از آن‌ها در برابر آسیب‌ها، میکروب‌ها، اتمسفر بیرونی و باکتری‌ها نقش بسیار حیاتی دارد و درعین‌حال باید نقش محافظتی را نیز در برابر نگرانی‌های ناشی از ایمنی کودکان و سالمندان ایفا کند.
انواع بسته بندی
بسته بندی در صنعت داروسازی، بسته به نوع داروها می‌تواند کاملاً متفاوت باشد. قبل از هر چیز باید گفت که به‌طورمعمول سه سطح بسته بندی وجود دارد که معمولاً به آن‌ها بسته بندی اولیه، ثانویه و بسته بندی نوع سوم گفته می‌شود.
سیستم بسته بندی اولیه در مورد محصولاتی کاربردی است که در آن‌ها دارو به‌صورت بدوی پوشانده و نگهداری می‌شود، یعنی آن دسته از داروها و یا اجزای فرعی پزشکی که درواقع با محصول در تماس هستند، یا آن‌هایی که ممکن است تأثیر مستقیمی بر ماندگاری محصول داشته باشند، مانند آمپول و ویال‌ها، سرنگ‌های از پیش پر شده، ظروف سرم و آنژیوکت ها و مانند این‌ها.
سیستم بسته بندی ثانویه به جعبه‌ها و یا پک‌هایی گفته می‌شود که خارج از بسته بندی اولیه هستند و برای تجمیع بسته های اولیه کاربرد دارند؛ مانند کارتن ها، جعبه ها، ظروف حمل و نقل، سینی های تزریق و غیره.
سیستم بسته بندی نوع سوم هم برای حمل و نقل فله و حمل و نقل باز به کار برده می‌شود. به‌عنوان مثال، بشکه، کانتینر، محافظ لبه و غیره.
برخی از انواع بسته بندی های اولیه دارویی که معمولاً مورداستفاده قرار می‌گیرند عبارت‌اند از آمپول، ویال، بسته‌های قرص، بطری و بسته‌بندی ساشه. بیایید هر یک از آن‌ها را با جزئیات بررسی کنیم.
بسته بندی آمپول
بسته‌های آمپول عمدتاً برای بسته‌بندی تعداد کمی از داروهای مایع استفاده می‌شود. این ظروف در مقایسه با بسته‌بندی ویال‌ها اندازه کوچک‌تری دارند و بیشتر برای نگهداری داروهای تک دوز استفاده می‌شوند و از مواد شیشه‌ای یا پلاستیکی تشکیل شده‌اند.
بسته بندی ویال
ظروف ویال نیز از مواد شیشه ای و پلاستیکی ساخته شده اند اما اندازه آن ها نسبتاً بزرگ تر از ظروف آمپول است. از این ظروف برای نگهداری داروهای مایع، جامد یا پودر نیز استفاده می‌شود اما ظرفیت نگهداری دارو در آن‌ها در مقایسه با ظروف آمپول، بیشتر است.
بسته بندی بلیستر (تاولی)
بسته بندی های بلیستر معمولاً برای بسته بندی دوزهای جامد مانند قرص‌ها و کپسول ها و قرص های ژله‌ای استفاده می شود. بسته ها عمدتاً از پلاستیک های ترموفرم شده ساخته شده‌اند و با درپوش هایی از فویل آلومینیومی یا پلاستیکی تولید می شوند که با دست پاره می شود. یک بسته بلیستر پیشرفته معمولاً شامل یک لایه آلومینیومی یا کاغذ محکم یا پلاستیک و یک لایه پلاستیکی شفاف است که می توان از طریق آن هر قرص را یکی‌یکی فشار داد و از بسته برای مصرف خارج کرد.
تولید این بسته بندی مقرون به صرفه بوده و همچنین نسبت به سایر انواع بسته بندی ضایعات کمتری دارد، زیرا به مواد نسبتاً کمی برای ساخت آن نیاز است. برداشتن و دوز کردن قرص‌ها در این نوع بسته‌بندی آسان و بی دردسر است؛ بنابراین به رضایت بیشتر بیمار (مصرف کننده) کمک می‌کند.
فیلم شفاف مورداستفاده در بسته بندی های بلیستر، شناسایی سریع یک محصول را ممکن می سازد و اکثر موارد نیازی به خواندن نام دارو از پشت بسته بندی نیست؛ همچنین برای تبلیغات و در ذهن مصرف کننده ماندگار شدن، این بسته بندی ها بسیار مناسب هستند.
در طول ۴۰ سال گذشته، بسته های بلیستر به دلیل انعطاف پذیری در طراحی و بهره وری بالایی که این فرآیند برای بسته بندی جامدات خوراکی ارائه می دهد، در سطح جهانی توسط صنعت داروسازی پذیرفته شده است.
بسته‌بندی های بلیستر به عنوان عایق کامل در برابر میکروب ها عمل می کنند و روش مناسبی برای افزایش مقاومت برای قرص ها در برابر عوامل بیرونی به‌حساب می آید.
دقت دوز در این مدل بسته بندی، خطاهای احتمالی مصرفی دارو را کاهش می دهد. بسته های بلیستر به دلیل ویژگی های «هوشمند» خود محبوبیت زیادی بین بیماران پیدا کرده‌اند. در این بسته بندی ها می توان به‌راحتی از میزان باقی مانده دارو پیگیری کرد که آیا قرص ها به‌موقع مصرف شده اند یا خیر. امروزه بسته های بلیستر با حسگرهایی روانه بازار می‌شوند که حتی این قابلیت را دارند که زمان مصرف دارو را از طریق گوشی های هوشمند به ما اطلاع‌رسانی کنند و درنتیجه خطاهای مصرف دارویی حتی بیش‌ازپیش کاهش یافته است.
بسته بندی بطری
بطری های بسته بندی های دارویی معمولاً در دو نوع بطری شیشه ای و پلاستیکی وجود دارند. آن ها بیشتر در رنگ‌های نارنجی و قهوه‌ای روشن موجود هستند زیرا این رنگ ها از داروهای مایع در برابر اشعه ماوراءبنفش محافظت می‌کنند.
بسته بندی ساشه ای
بسته بندی های ساشه ای کیسه‌های کوچکی هستند که در اشکال و اندازه های مختلف مانند مربع و مستطیل وجود دارند. این کیسه ها عمدتاً از نوع خاصی از پلاستیک ساخته شده‌اند، ظاهر ساشه‌ها کاغذی به نظر می‌رسد اما لایه درونی آن‌ها از جنس نوع خاصی پلاستیک بهداشتی است و به‌راحتی با دست پاره می‌شوند. این کیسه‌ها مقرون‌به‌صرفه هستند و فقط یک‌بار می‌توان از آن‌ها استفاده کرد، زیرا پس از پاره شدن قابل استفاده مجدد نیستند.
مزایای بسته بندی مؤثر دارویی
امروزه مسئله بسته بندی در تمامی زمینه‌ها و همچنین تمامی بازار‌ها به موضوعی مهم و رقابتی تبدیل شده است؛ بنابراین، ظاهر بیرونی و بسته‌بندی محصولات نقش مهمی را در موفقیت شرکت مادر و همچنین معرفی هرچه بهتر محصول ایفا می‌کند. بسته بندی های داروییفقط برای جذب یا متقاعد کردن مردم (مصرف‌کنندگان) برای خرید داروها نیست؛ بلکه موارد بسیار بیشتر و مهم‌تری در بسته بندی های دارویی وجود دارد که حائز اهمیت است.
به‌منظور ایمن نگه‌داشتن داروها، بسته بندی نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند اما مهم‌ترین جنبه در بسته‌بندی داروها، مواد اولیه مورداستفاده در بسته بندی محصولات دارویی است، زیرا داروها باید در طول عمر مفید خود ایمن، سالم و عاری از هر نوع باکتری و میکروب باقی بمانند و با مواد ظروف و یا بسته‌بندی خود واکنشی نشان ندهند که باعث تغییر در ماهیت آن‌ها شود.
اطلاعات و راهنمایی‌های ذکر شده در روی بسته بندی های دارو باید با جزئیات، واضح و خوانا ذکر شود و همچنین به‌راحتی در اثر خراشیدگی و یا سایر عوامل بیرونی و محیطی از بین نرود، این امر باعث می‌شود بسته‌بندی در نگاه مصرف‌کننده مؤثرتر و قابل‌اعتمادتر به نظر برسد.
بسته‌بندی مؤثر داروها واقعاً مسئله مهمی است، بهبود بخشیدن به بسته‌بندی داروها نه‌تنها به نفع بیماران است بلکه اعتماد مصرف‌کننده را به برندهایی که بسته‌بندی خاص‌تر، مقاوم‌تر و مناسب‌تری دارند را افزایش می‌دهد که به‌طور غیرمستقیم بر افزایش فروش محصولات شرکت های دارویی اثرگذار است.
بسته بندی ثانویه دارو
برخی از انواع بسته بندی های ثانویه دارویی که معمولاً برای در کنار هم قرار دادن داروها در تعداد و دوزهای بالاتر برای فروش در دارو‌خانه ها و مراکز درمانی مورد استفاده قرار می گیرند عبارت‌اند از جعبه، کارتن، پاکت و غیره. این بسته بندی ها باید دارای ویژگی ها و مشخصاتی خاص باشند.
ازجمله این ویژگی ها می توان به ضربه‌پذیر بودن بسته‌بندی، شکننده نبودن بسته‌بندی، بهداشتی و نفوذناپذیر بودن بسته بندی و استفاده از مواد بهداشتی و نو در بسته بندی های دارویی اشاره کرد. همچنین چاپ روی این بسته بندی ها باید به گونه ای انجام گیرد که از پروتکل‌های بهداشتی و استانداردهای جهانی در این زمینه پیروی کند.
اهمیت طراحی مناسب در بسته بندی های دارویی
بخش عمده‌ای از مشکلات مربوط به خطاهای دارویی، تداخل های دارویی است. ممکن است داروهایی با نام‌های مشابه در بازار وجود داشته باشند، بسته هایی که در ظاهر مشابه هستند و دارویی مشابه با فرمولاسیون و دوزهای مختلف درون آن‌ها وجود دارد. در ساخت محصولات دارویی، تضمین کیفیت امری حیاتی است. علاوه بر این، سیستم تضمین کیفیت برای تولید محصولات دارویی باید اطمینان حاصل کند که مقدمات برای تولید، تهیه و استفاده صحیح و همچنین بسته بندی محصول انجام شده است.
برخی از افراد گاهی بسته بندی را یک کار اضافی و بیهوده می دانند اما باید تأکید کرد که بسته بندی مناسب راهی است برای افزایش مقاومت و ثبات خواص و کیفیت محصولات دارویی. بسته بندی مناسب داروها را در برابر عوامل مختلفی محافظت می‌کند و از این رو اطمینان‌بخش بودن بسته بندی های دارویی بسیار مهم است. تمام محصولات دارویی باید محافظت شوند و در نتیجه نیاز دارند برای بسته‌بندی در ظروف مطابق با استانداردهای تعیین شده قرار بگیرند.
بیشتر بخوانید: ویژگی ها و استاندردهای بسته بندی دارو
نتیجه‌گیری
همان‌طور که در مطلب فوق گفته شد، روش‌های مختلفی برای بسته بندی های دارویی وجود دارد، بسته بندی های دارویی شامل انواع و مواد مختلفی است؛ بنابراین ضروری است مطمئن شوید که داروهای شما مطابق با الزامات فیزیکی و محیطی بسته بندی شده اند.
نویسنده: نوید صراف زادگان
