بسته بندی دارویی اشاره به بسته‌بندی و مراحل بسته بندی داروها دارد. این شامل کلیه عملیات‌ها از تولید و توزیع دارو تا رسیدن به دست مصرف‌کننده نهایی است.
بسته بندی دارویی بسیار مقرون‌به‌صرفه است اما بسته به کشور مبدأ یا منطقه، جزئیات آن کمی متفاوت است. چندین عامل متداول می‌تواند شامل موارد زیر باشد: اطمینان از ایمنی بیمار، اطمینان از اثربخشی دارو در طول عمر مفید، یکنواختی دارو از طریق قطعات مختلف تولید، مستندسازی کامل کلیه مواد و فرایندها، کنترل اثرات احتمالی اجزای بسته‌بندی به داخل دارو، کنترل تجزیه دارو توسط اکسیژن، رطوبت، گرما و غیره، جلوگیری از آلودگی میکروبی، بی‌اثر شدن و غیره. با این تفاسیر می‌توان گفت بسته‌بندی بخشی جدایی‌ناپذیر از محصولات دارویی است؛ افزونه‌ای ضروری و حساس که در این مطلب مورد مطالعه‌ای دقیق قرار گرفته است.
تاریخچه ای بر صنعت بسته بندی ایران
ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی که در منطقه دارد از گذشته سابقه تعاملات تجاری داشته و کالاها و محصولات خود را به شکل کاروان‌های پارچه، ادویه، مصنوعات دستی به دیگر کشورها ارسال کرده است و بسته‌بندی این کالاها معمولاً از بسته‌بندی‌های کیسه‌ای مانند گونی، چوب و صندوق‌های مکعب مستطیل که برای مسیرهای طولانی مناسب بوده‌اند، تشکیل شده است.
صنعت بسته‌بندی در ایران کمتر از نیم‌قرن سابقه دارد و این در حالی است که این صنعت در اروپا دو قرن پیش راه‌اندازی شده و امروزه درآمدهای قابل‌توجهی را برای تولیدکنندگان محصولات صنعتی و کشاورزی تأمین می‌کند. طبق تحقیقات تاریخی، بسته‌بندی در ایران با ساخت قوطی فلزی توسـط فردی به نـام «درخشان» در سال ۱۳۰۹ هجری شمسی آغاز شد.
تاریخچه بسته‌بندی مواد غذایی نیز با همین تاریخ مقارن دانسته می‌شود؛ همچنین اولین کارخانـه کاغـذسازی در سال ۱۳۲۸ در کهریزک تأسیس شد که از کاغذهای باطله برای تولید کاغذ و مقوا استفاده می‌کرد و پس از این مجموعه، با گذشت زمان، تعدادی واحد تولیدی دیگر در سایر نقاط ایران احداث شد. اساس صنعت کاغذسازی در کشور بر مبنای تولید خمیر و کاغذ شکل گرفت و روزبه‌روز کامل‌تر شد. در سال ۱۳۳۰ اولین قوطی فلزی برای بسته‌بندی روغن نباتی به‌وسیله دستگاه‌های پیشرفته ساخته شد و در سال ۱۳۴۴ سیستم لاک زنی اتوماتیک در ایران نصب و راه‌اندازی شد.
در حال حاضر تأمین‌کنندگان داخلی قادر به ساخت لایه بیرونی کارتن، کاغذهای مورداستفاده در جعبه و کاغذهای حفاظت‌شده، لایه‌های پلیمری برای محصولات پاستوریزه و استریلیزه هستند و این توانایی‌ها هرروز در حال توسعه و گسترش بیشتر است.
اولین کارخانه مدرن در ایران به سال ۱۳۴۹ در منطقه هفت‌تپه استان خوزستان، به‌منظور تولید کاغذهای تحریر با استفاده از تفاله نیشکر بنیان گذاشته شد. در همین اثنا کارخانه چوب و کاغذ ایران «چوکا» بـا استفاده از خمیرهای وارداتی و خمیرهای داخلی، کاغذهای کرافت و بسته‌بندی را تولید کرد و به این ترتیب صنعت بسته‌بندی و تولید بسته‌بندی‌های سلولزی در ایران پا گرفت، امروزه این صنعت در کشور با سرعت قابل‌توجهی رو به پیشرفت است. در سال‌های اخیر صاحبان صنایع بیش‌ازپیش بر اهمیت توجه به بسته‌بندی به‌منظور افزایش بهره‌وری و صادرات محصولات خود پی برده‌اند.
بسته بندی دارویی؛ چاپ با تبصره
چاپ در بازار بسته بندی دارویی؛ در نگاه اول فعالیتی پرسود به نظر می‌رسد. بر اساس گزارش‌هایی که گروه مطالعاتی Freedonia Group در زمینه بازار چاپ بسته بندی دارویی منتشر کرده است، این بخش که در سال ۲۰۱۳ بازاری ۶۲/۳ میلیاردی را دارا بود، در سال ۲۰۱۹ ارزشی معادل ۶۰ میلیارد دلار پیدا کرده است. با این تفاسیر رشد سالانه این بازار را می‌توان حدود ۶/۳ درصد تخمین زد.
برخی واسطه‌های چاپ به سودای سود، وارد این کار می‌شوند. آن‌ها تصور می‌کنند ورود به این عرصه کار چندان دشواری نیست ولی چاپکاران باید توجه کنند که قبل از ورود به این بازار، باید تحقیق فراوانی در این زمینه به عمل آورند. دان جانسون معاون شرکت کولبرت پکیجینگ(Colbert Packaging) از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان بسته‌بندی در آمریکا می‌گوید: «عزم و اراده به‌تنهایی کافی نیست، باید سال‌ها در این بازار باشید تا بتوانید روابط محکمی ایجاد کنید.»
تجربه‌داران این صنعت می‌دانند که هر کار چاپی چالش‌های ویژه خود را دارد که باید با آن‌ها روبرو شد ولی در بسته بندی دارویی چالش‌های مضاعفی وجود دارد. به‌عنوان مثال چاپخانه‌دار باید کل ماشین‌آلات و فرایند کار خود را با این کسب‌وکار سازگار کند. رعایت اصول ایمنی و امنیتی برای چاپ بسته بندی دارویی اهمیت بسزایی دارد. صاحب برند دارویی می‌خواهد بداند عملیات چاپ تا چه حد قابل‌اعتماد است.
به‌عنوان مثال «آدام شیر» مدیر بازاریابی شرکت Advanced Optotechnologies Group در این رابطه می‌گوید: «در حال حاضر بعضی چاپکاران تجاری در بازار هستند که می‌توانند پاسخگوی بازار چاپ بسته‌های دارویی نیز باشند. برای این کار آن‌ها سطح ایمنی و امنیتی چاپخانه‌ی خود را ارتقا داده‌اند. زنجیره تولید بسته بندی دارویی باید ایمن باشد زیرا جاعلان می‌توانند، به چاپخانه نفوذ کنند، بسته‌ها را دزدیده و آن را با داروی تقلبی پر کنند. به همین خاطر کل زنجیره تولید دارو دچار اختلال می‌شود.»
همچنین جانسون در مورد چاپخانه‌ی بسته‌بندی‌های دارویی تذکر می‌دهد که: «چاپخانه باید طی هفت روز هفته و بیست‌وچهار ساعت مورد مراقبت قرار بگیرد. در فرآیند چاپ نیز باید موارد ایمنی و امنیتی رعایت شود. برای چاپ جعبه‌های دارویی شما نیاز به دوربین برای کنترل درون ماشین، اسکنرهای کدخوان و سیستم شناسایی دارید.»
آدام شیر می‌گوید: «کارگران و پرسنل چاپخانه نیز باید مورد تائید باشند و باید در مورد سابقه آن‌ها تحقیق شود. مواد مصرفی نیز باید اورجینال و بر اساس استانداردهای دارویی باشند. باید خود مدیر چاپخانه قوطی رنگ را باز کرده و مطمئن شود که جنس اصلی است. کاغذ و مقوا و دیگر مواد چاپ شده باطله را نمی‌توان برای بازیافت به هر شرکتی سپرد. فرم‌های باطله باید خرد شده و تحویل سفارش‌دهنده یا صاحب برندهای دارویی شده و یا سوزانده شوند. سوزاندن باطله‌ها نیز باید فیلم‌برداری و مستندسازی شود.»
عامل دیگری که ممکن است باعث کند شدن روند چاپ جعبه‌های دارویی شود، حفظ یکدستی چاپ در تمام مدت و سپس کنترل کیفیت چشمی همه فرم‌ها و جعبه‌های چاپ شده است. مهم‌تر اینکه هیچ ورقی نباید گم شود و هیچ فونت ناخوانایی نباید روی کار چاپی وجود داشته باشد. به همین خاطر چاپکار به یک دوربین مخصوص نیاز دارد تا تمام کارهای چاپ شده را به‌منظور کنترل کیفیت، اسکن کند. این سیستم‌ها می‌توانند باعث کندی فرایند چاپ شوند، ولی از سوی دیگر کیفیت چاپ را تضمین می‌کنند.
تصاویر چاپ شده روی بسته‌های دارویی نیز چالش‌برانگیز هستند؛ حتی تصاویری که ربطی به محتوای دارویی ندارند، می‌توانند بسیار پیچیده از آب درآیند. تصاویر به چاپکار می‌فهمانند که آیا کار باید با ماشین فلکسو چاپ شود یا افست یا روش دیگر، یا اینکه آیا داخل بسته نیز باید چاپ شود یا نه؟ از چه نوع کوتینگی باید استفاده شود و غیره. همه این موارد روی هزینه‌های چاپخانه تأثیر دارد؛ زیرا همین موارد، تعداد یونیت‌های موردنیاز در یک دستگاه چاپ فلکسو را تعیین می‌کنند.
معمولاً برای چاپ لیبل و بسته‌های دارویی به ایستگاه‌های متعدد در یک ماشین چاپ فلکسو کم‌عرض نیاز است، زیرا اگر مثلاً چاپ مشکی یکدست را انجام می‌دهد، شاید مجبور باشید از دو کلیشه مشکی استفاده کنید. یکی برای حفظ نقاط روشن بسیار ریز و دیگری برای چاپ مناطق تیره تصویر. در بسیاری موارد به خاطر ویژگی‌های امنیتی به ایستگاه‌های چاپ اضافی در ماشین چاپ فلکسو نیاز است.
ممکن است برای کسی که با چاپ چندان آشنا نیست، کار چاپ شده، سه رنگ به نظر برسد، در حالی که در حقیقت از دو نوع کوتینگ در چاپ آن استفاده شده باشد. همچنین ممکن است یک ایستگاه به چاپ امنیتی اختصاص داده شود و در دو ایستگاه دیگر، دو کلیشه نیز برای چاپ رنگ‌های مشکی متفاوت استفاده شود.
تمام این موارد بر روشی که چاپکار ویژگی‌های امنیتی را به کار چاپی اضافه می‌کند، تأثیر می‌گذارند. شیر در این مورد می‌گوید: «نبود استاندارد در بسته‌بندی، انجام بعضی از کارها را در جعبه‌های دارویی مشکل ساخته و سرعت انجام عملیات چاپ و تولید بسته بندی دارویی را کند می‌کند.» به‌عنوان مثال چاپ جلوه‌های امنیتی روی کارت‌های اعتباری که ابعاد استاندارد دارند، راحت و سریع انجام می‌شود ولی در بسته‌های دارویی، عناصر بسته‌بندی بسیار گسترده و فونت‌های این بسته‌ها نیز در اشکال و ترکیب‌های گوناگون استفاده می‌شود. ترکیب این عناصر و فونت‌ها کار پیچیده‌ای است.
طراحی جعبه دارو
به طور کلی، جعبه دارو یکی از بخش‌های مهم اصول بسته‌بندی دارو است چراکه صنعت طراحی چاپ جعبه دارو یک صنعت بسیار پیچیده و بزرگ است و باید از سطح امنیتی خیلی بالایی برخوردار باشد. در طراحی جعبه دارو نکات بسیار مهمی مدنظر قرار می‌گیرد معمولاً باید سبک باشد. اگر دقت کنید متوجه می‌شوید بیشتر بسته‌بندی‌های دارویی از رنگ روشن و سفید برخوردارند که عمدتاً بر اساس فاکتورهای خاصی است. همچنین برای تهیه جعبه دارو باید از مواد با کیفیت و فونت نوشتاری مناسبی استفاده شود. در برخی از مواقع با توجه به نوع دارو می‌توان از بسته‌بندی شیشه‌ای استفاده کرد اما به طور کلی استفاده از ظروف شیشه‌ای می‌تواند باعث شود که خود محصول آسیب ببیند.
در برخی از موارد این ظروف Ph دارو را تغییر می‌دهند و ممکن است آن را سمی کنند. معمولاً در صنعت داروسازی از ظرف تحت فرآیند اتوکلاو استفاده می‌شود که درواقع، گروهی از پلیمرهای آلی بوده و به‌صورت ورقه ورقه هستند. عمدتاً از این پلاستیک‌ها به‌عنوان ظروف یک‌بارمصرف استفاده می‌شود و بیشترین کاربرد آن‌ها در داروهای تزریقی است.
طراحی جعبه بر اساس استانداردهای ملی و بین‌المللی، کاربرد درست رنگ‌های خاص برای اعلام هشدار خطر، استفاده از فونت بریل برای افراد نابین و کم‌بینا، امکان چاپ اطلاعات متغیر روی جعبه در حین عبور از دستگاه بسته‌بندی، استفاده از پلمپ جعبه و مواردی که اصالت کالا را تائید می‌کند مثل برچسب اصالت کالا، برچسب‌های حرارتی و مواردی از این دست جزو نکات مهمی تلقی می‌شوند که یک طراح بسته بندی دارویی باید آن‌ها را در هنگام انتخاب متریال و نوع طراحی خود لحاظ کند.
بسته بندی دارویی و معضل تیراژ
یکی از مهم‌ترین روندها در بسته بندی دارویی، گرایش هرچه بیشتر برندها به تیراژهای کمتر و گوناگونی بیشتر بسته‌ها و کارهای چاپی است. علت این امر تغییر سریع در قوانین مربوط به بسته بندی دارویی است. این قوانین به‌ویژه، در آمریکا و اروپا به‌سرعت تغییر می‌کنند. به همین خاطر چاپ جعبه یک داروی خاص در تیراژ بالا، کاری عاقلانه نیست زیرا ممکن است مجبور شوید چاپ روی جعبه، به‌ویژه جلوه‌های امنیتی آن را تغییر دهید، چراکه هر ۶ تا ۹ ماه تغییر می‌کنند.
شیر می‌گوید: «اگر می‌خواهید در صنعت دارویی به‌عنوان یک چاپکار تمام‌وقت با خدمات کامل قد علم کنید، باید بتوانید از پس جنبه‌های ایمنی و امنیتی کار به‌خوبی برآیید. افزودن جلوه‌های امنیتی ارزش زیادی برای مشتریان جعبه‌ها و بسته‌های دارویی ایجاد می‌کند ولی برای این کار چاپکاران باید تجهیزات اضافی مثل دوربین‌های CCTV، اسکنر و چیزهای دیگر خریداری کنند. همچنین باید در مورد سابقه کارکنان و کارگران خود تحقیق کنند. به همین خاطر هزینه‌های بیشتری را نسبت به کارهای چاپی معمولی، متحمل می‌شوند ولی از سوی دیگر به خاطر انجام کار تخصصی که از هر چاپخانه‌ای برنمی‌آید، انتظار می‌رود سود بسیار خوبی نیز عایدشان شود.» حال انتخاب با شما است.
وظایف یک بسته بندی دارویی
- محافظت دارو
بر اساس شکل فرآورده دارویی باید جنس مناسبی برای بسته‌بندی انتخاب شود که می‌تواند از شیشه، آلومینیوم، کاغذ و مقوا و پلاستیک باشد. معمولاً برای شربت‌ها و داروهای مایع، ظروف شیشه‌ای یا پلاستیکی استفاده می‌شود؛ تیوب کرم‌ها و پمادها و ژل‌ها از جنس آلومینیوم یا پلاستیک و فراورده‌های تزریقی از جنس شیشه یا در مواردی پلاستیک انتخاب می‌شود. جنس بسته‌بندی‌ها باید به‌گونه‌ای انتخاب شود که مواد تشکیل‌دهنده آن، دارو را بی‌اثر نسازد و مواد زائد در دارو آزاد نکند. انتخاب رنگ و جنس مناسب می‌تواند دارو را در مقابل نور و رطوبت محافظت کند. در برخی بسته‌بندی‌های حجیم از بسته‌های کوچک حاوی مواد جاذب رطوبت نیز استفاده می‌شود.
- سهولت نگهداری و جابجایی و انبارداری
بسته‌بندی باید به‌گونه‌ای باشد که چینش و انبارداری را برای داروخانه و جابجایی و نگهداری دارو را برای مصرف‌کننده تسهیل کند؛ حتی گاهی داروهای خوراکی مایع در ساشه‌ها یا ظروف شیشه‌ای یا پلاستیکی آمپول مانند و یک‌بارمصرف بسته‌بندی می‌شوند که هم دقت در مصرف و هم سهولت جابجایی دارو را به دنبال دارد.
- ارائه اطلاعات لازم
برچسب و بروشور هر دارو حاوی اطلاعاتی است از قبیل نام دارو (تجاری و ژنریک)، شکل دارو، میزان ماده مؤثره یا ترکیبات سازنده و مقدار هرکدام، اطلاعاتی در خصوص نحوه نگهداری و مصرف دارو، تاریخ ساخت و تاریخ انقضاء سری ساخت یا بچ‌نامبر و همین‌طور اختصاص فضایی برای درج دستور مصرف توسط پزشک یا داروساز. اغلب بسته‌ها حاوی اطلاعات موردنیاز به خط بریل برای مصرف‌کنندگان نابینا و کم‌بینا هستند.
- سهولت مصرف و دسترسی به دارو
نحوه مصرف دارو و شکل فراورده می‌تواند شکل بسته‌بندی را تعیین کند. مثلاً پمادهای چشمی که دهانه‌ای باریک و ظریف دارند یا بلیسترهای آلومینیومی که قرص به‌راحتی از آن خارج می‌شود.
تأثیر روانی ظاهر دارو
شکل ظاهری بسته‌بندی دارو معمولاً معرف شرکت سازنده آن است و هر سازنده اثر غیرقابل‌انکاری روی ظاهر دارو در پذیرش بیمار و حتی افزایش تأثیر روانی دارو در بهبود بیماری را مدنظر قرار می‌دهد.
بسته‌بندی مجدد در داروخانه
در داروخانه معمولاً داروهای هر بیمار در صورت لزوم مجدداً بسته‌بندی و برچسب‌گذاری می‌شوند. مثلاً قرص‌ها در بسته‌های حجیم به مقدار تجویز شده در پاکت دارویی با ظروف پلاستیکی قرار داده شده و برچسب‌گذاری می‌شوند. این برچسب‌ها باید حاوی اطلاعات خاصی باشند از قبیل نام و شکل و میلی‌گرم دارو، نام و مشخصات بیمار، نحوه مصرف و نگهداری دارو و اطلاعات مورد نیاز دیگر. در بعضی موارد رنگ برچسب، دارای معانی خاصی است مثلاً در داروهای ترکیبی رنگ قرمز نشانگر غیرخوراکی بودن است.
در بیمارستان‌ها نیز داروهای پرخطر، کم‌خطر و بی‌خطر با برچسب‌های رنگی متفاوت تفکیک می‌شوند. در مواردی اطلاعات روی برچسب ممکن است پاک شده و از بین برود که در آن صورت بسته به نوع اطلاعات پاک شده ممکن است خودداری از مصرف دارو ضروری باشد.
برچسب اصالت
در سال‌های اخیر علاوه بر بسته‌بندی و برچسب‌های حاوی اطلاعات گفته شده، برچسب دیگری از سوی سازمان‌های ناظر روی داروها الصاق می‌شود که حاوی بارکد سه‌بعدی بوده و گویای اصالت و اطمینان‌بخش بودن دارو است.
طراحی، چاپ و بسته بندی
بسته‌بندی دارو علاوه بر نگهداری و محافظت از محصول، وظایف تبلیغاتی داشته و برای اهداف بازاریابی برند نیز حیاتی است. بسته‌بندی دارو باید جذاب و گیرا بوده تا به‌راحتی توجه مخاطب خود را جلب کند.
بسته‌بندی‌ها، بسته به نوع دارو، تنوع زیادی دارند و جالب اینجاست که این طیف به خاطر پیشرفت در توسعه و تحقیقات تا به امروز در حال گسترش است؛ اما رایج‌ترین متریال‌های استفاده شده در بسته‌بندی داروها همیشه از نوع شیشه‌ای یا پلاستیکی بوده‌اند. البته نوع هر بسته‌بندی، بسته به عواملی ازجمله مقدار مصرفی، درجه محافظت‌های بهداشتی، سهولت در مصرف برای مخاطبان هدف، قیمت دارو، شیوه پر کردن و… مختلف است.
بسته‌بندی داروی شیشه‌ای به دلیل کاربرد خوب آن سالیان درازی است که مورداستفاده قرار می‌گیرد. این بسته‌بندی مقاومت خوبی داشته و برای دیدن محتویات دارو شفاف است. شیشه‌های قوطی برای لیبل گذاری نیز کاملاً مناسب هستند. چنین بسته‌بندی‌هایی قابل شستشو بوده و در انواع و اندازه‌های مختلفی تولید و عرضه می‌شوند.
معمولاً در فرایند ساخت دارو که مرحله بسته‌بندی را هم در برمی‌گیرد، استانداردهایی رعایت می‌شود و کنترل‌های دقیقی مرحله‌به‌مرحله اعمال می‌شود تا محصول بدون مشکل آماده ارسال شود. حتی در مرحله بسته‌بندی بالک یا حجیم، چنین کنترل‌هایی صورت می‌گیرد. شرکت‌های دارویی معمولاً نمی‌توانند هر نوع بسته‌بندی یا چاپ بی‌کیفیت را بپذیرند، زیرا برند آن‌ها اعتبار خود را از دست می‌دهد. این شرکت‌ها روی شکل نهایی محصولاتشان حساسیت بالایی دارند. رنگ و تونالیته رنگ باید در بسته‌های دارویی، ثابت باشد.
رنگ‌ها در صنایع دارویی کد معینی دارند. این کدها زبان مشترکی بین داروسازان و چاپخانه‌داران ایجاد می‌کنند. به طور حتم چاپخانه‌هایی که کار بسته بندی دارویی چاپ می‌کنند، باید با این مسائل آشنا باشند. با این همه گاهی پیش می‌آید که داروها ازلحاظ شکل ظاهری یا اسم، شبیه هم باشند، در داروخانه یا بیمارستان این اصل رعایت می‌شود که در زمان چیدن، داروهای مشابه ازنظر شکل یا اسم نباید کنار هم چیده شوند تا از خطای احتمالی جلوگیری شود.
در صنایع دارویی استاندارد‌ها و دستورالعمل‌های زیادی وجود داشته که باید در طراحی بسته‌بندی دارو به طور دقیق و جزئی رعایت شوند. برای همین بررسی و تجدیدنظر در طراحی آن می‌تواند تا چند مرتبه به طول بینجامد.
ظرف یا لیبل استفاده شده برای دارو، معمولاً فضای زیادی را برای طراحان باقی نمی‌گذارد. دستور مصرف، ترکیبات دارویی، توصیه‌های پزشک، ویژگی‌های دارو، اثرهای جانبی احتمالی، برچسب اصالت، بارکد، وزن، تعداد و… همه و همه ازجمله اطلاعات ضروری بوده که طبق آیین‌نامه‌های دارویی باید روی بسته‌بندی هر محصول به‌وضوح ذکر شود.
طراح حرفه‌ای و خلاق باید بداند که چطور بهترین استفاده را از این فضا کرده و بتواند تمامی اطلاعات و دستورالعمل‌های مربوط به دارو را با حفظ یک جلوه خوب، جای دهد. به همین دلیل داشتن دقت و توجه کامل به جزئیات و محتوای طرح برای طراحی جعبه دارویی تا این اندازه اهمیت دارد.
اعتبار و هویت برند رنگ‌ها، لوگوها و کیفیت چاپ بسته‌بندی، بخشی از هویت‌سازمانی و اعتبار برند شرکت‌های دارویی به شمار می‌آیند. به‌ویژه در سال‌های اخیر که رقابت بین شرکت‌های دارویی محسوس‌تر شده است، به کیفیت چاپ و بسته‌بندی و ظاهر بسته‌ها خیلی اهمیت می‌دهند. در داروخانه و هنگام فروش هم شکل ظاهری بسته‌بندی، اثر روانی قابل‌توجهی دارد. آن طور که من می‌بینم در این سال‌ها کیفیت چاپ و بسته بندی دارویی ازنظر طراحی و رنگ‌بندی و جلوه‌های بصری بسیار پیشرفت کرده و حتی ازنظر جنس‌ها و جعبه سازی و لیبل چسبانی، پیشرفت‌های ملموسی رخ داده است.
یک طراحی نامناسب دارو می‌تواند مشکلات زیادی را ایجاد کند. وجود طرح‌هایی مشابه از دلایل اصلی اشتباهاتی است که می‌تواند رخ دهد. برخی از افراد طراحی بسته‌بندی را اضافه‌کاری می‌دانند درصورتی که یک طراحی بسته‌بندی جذاب مخاطبان را ترغیب کرده و کیفیت محصول را نشان می‌دهد.
طراحی بسته‌بندی ماهیت شما را مشخص کرده و به برند، هویت خاص خودش را می‌دهد که باعث ایجاد تفاوتی بزرگ بین برند شما و دیگر رقبا می‌شود.
مواد مورد استفاده در بسته‌بندی اولیه
شیشه: رایج‌ترین ماده مورداستفاده برای بسته‌بندی اولیه است زیرا که شیشه ازنظر شیمیایی خنثی است و بازرسی محتوا در ظرف بسیار آسان است اما عیب استفاده از شیشه ظرافت و هزینه آن در مقایسه با پلاستیک است. شیشه برای تولید ویال‌ها، آمپول‌ها، بطری‌های قطره‌چکان‌دار و شربت به کار می‌رود.
پلاستیک: از آن به‌عنوان بسته‌بندی دارو در سطح اولیه و ثانویه استفاده می‌شود. پلاستیک مورداستفاده، پلی‌اتیلن، پلی وینیل کلرید، پلی‌پروپیلن و پلی‌استر است. مزیت استفاده از پلاستیک، انعطاف‌پذیری، وزن کم و مقرون‌به‌صرفه بودن آن است؛ اما معایب استفاده از پلاستیک در مقایسه با شیشه، نفوذپذیری بخار و گاز و سطح پایینی از بی‌اثری در ترکیب با مواد شیمیایی است.
فلز: نوع فلز مورداستفاده قلع، آلومینیوم و آلیاژهای آلومینیوم است اما فلزات مشکل واکنش شیمیایی نیز دارند؛ بنابراین قلع یا فولاد روکش شده با قلع به دلیل واکنش‌پذیری پایین قلع در مقایسه با فلزات دیگر مورداستفاده قرار می‌گیرد.
بسته‌بندی دارو در سطح اولیه
انواع مختلف بسته‌بندی دارو در سطح اولیه عبارت است از: آمپول‌ها، ویال‌ها، ظروف، بسته‌بندی نواری، بسته‌بندی بلیستر، سرنگ و بسته‌بندی ساشه که در ادامه به برخی از پرمصرف‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود.
- آمپول‌ها
آمپول یک ظرف کوچک ساخته شده از شیشه و گاهی پلاستیک است. از آمپول برای بسته‌بندی نمونه مایع استفاده می‌شود.amp مخفف آمپول‌های مورداستفاده در بسته‌بندی تزریقی است.
- ویال‌ها
ویال‌ها ظروف شیشه‌ای و یا پلاستیکی هستند که حاوی شکل دارویی مایع، جامد و یا پودر هستند. ویال‌ها ازلحاظ اندازه و ظرفیت نسبتاً بزرگ‌تر از آمپول‌ها هستند.
- بسته‌بندی نواری
این نوع بسته‌بندی در دوز واحد است. مزیت بسته‌بندی نواری این است که عمر مفید دوز افزایش می‌یابد و هر مقدار به‌صورت جداگانه محافظت می‌شود.
- بسته‌بندی بلیستر
حفره‌های تعبیه شده در پلاستیک ترموفرم است که دارو به شکل یک قرص یا کپسول در آن حفره‌ها نگهداری می‌شود و سمت باز با پلاستیک یا فویل آلومینیومی بسته می‌شود. نوع بسته‌بندی دارو بستگی به شکل و ترکیب شیمیایی آن دارد. برای کپسول‌ها و قرص‌ها، رایج‌ترین بسته‌بندی مورداستفاده در دستگاه‌های بلیسترینگ، نوار Alu – Alu است. این بسته‌بندی‌ها با مواد مخصوص بسته‌بندی دارو که بی‌اثر هستند مانند آلومینیوم و PVC تولید می‌شوند.
برای فرم مایع، از پلاستیک یا شیشه با کیفیت بالا استفاده می‌شود. بطری‌های ساخته شده از پلاستیک برخی مشکلات ایمنی دارند؛ زیرا بسیاری از محصولات دارویی می‌توانند با پلاستیک واکنش دهند و یک واکنش شیمیایی خطرناک ممکن است رخ دهد که باعث آسیب زدن به سلامتی فرد به جای بهبود او می‌شود. گزینه دیگر شیشه است که به طور گسترده‌ای به دلیل ماهیت خنثی شیمیایی‌اش پذیرفته شده است؛ اما شیشه شکننده است. شیشه می‌تواند در طول حمل‌ونقل بشکند و به همین دلیل است که باید با دقت مدیریت شود.
بیشتر بخوانید: بررسی انواع بسته بندی های دارویی
فرآیند تولید بسته‌بندی دارو
بسته‌بندی اولیه و ثانویه محصولات دارویی ارتباط تنگاتنگی با تولید آن‌ها دارد و بخشی جدایی‌ناپذیر از روند ارزش‌افزوده را تشکیل می‌دهد. واحد کنترل کیفیت وظیفه کنترل مواد بسته بندی دارویی ازجمله دریافت، شناسایی، نمونه‌برداری، آزمایش و تأیید یا رد ظروف و بسته شدن محصولات دارویی را بر عهده دارد.
مسئولیت این آزمایش‌ها اکنون بیشتر و بیشتر به عهده تولیدکنندگان مواد بسته‌بندی است. با این حال، به‌عنوان پیش‌شرط این، اقدامات اضافی QA، مانند صلاحیت فروشنده، حسابرسی تأمین‌کننده و توافق‌نامه‌های فنی، باید انجام شود. قانون فدرال غذا، دارو و لوازم‌آرایشی و بهداشتی نیاز به اطلاعات کافی در رابطه با مواد بسته‌بندی را الزامی می‌کند.
این قانون وجود دارد که اگر داروی آن به طور کامل یا جزئی از هر ماده سمی یا مخربی که ممکن است باعث تخریب سلامتی شود، تقلبی تلقی شود. علاوه بر این، در بخش ۵۰۲ این قانون آمده است که در صورت حذف موارد بسته‌بندی، دارو مارک نامناسب در نظر گرفته می‌شود. همچنین، بخش ۵۰۵ قانون نیاز به توصیف کاملی از روش‌های استفاده شده و امکانات و کنترل‌های استفاده شده برای بسته‌بندی داروها دارد. بخش ۵۰۵ قانون می‌گوید که یک برنامه کاربردی باید شامل شرح کاملی از روش‌های استفاده شده در ساخت، فرآوری و بسته‌بندی این دارو باشد. این شامل امکانات و کنترل‌هایی است که در بسته‌بندی یک محصول دارویی استفاده می‌شود.
بسته‌بندی اولیه به معنای هر قسمت از سیستم بسته شدن ظرف است. به‌طورمعمول ظروف (به‌عنوان مثال آمپول، ویال، بطری)، آستر کانتینر (به‌عنوان مثال آسترهای لوله‌ای)، بسته شدن درپوش‌های پیچ، درپوش‌ها، آسترهای بسته کننده، کاور درپوش داخلی، مهروموم‌های داخلی کانتینر در موارد بزرگ تزریقی، پوشش‌های اضافی، لوازم جانبی و برچسب‌های کانتینر است. منظور از بسته‌بندی اولیه، یک جز بسته‌بندی است که مستقیماً با فرم دوز در تماس است یا ممکن است در آن باشد. مؤلفه بسته‌بندی ثانویه به معنی بسته‌بندی است که مستقیماً با فرم دوز در تماس نیست و نخواهد بود.
