برای تهیه شابلون با استفاده از توری حساس، باید هنگام مرحله نور دادن، فیلم نگاتیو آماده‌شده با تکنیک عکاسی یا طراحی را، در بین منبع نور و پارچه توری حساس شده قرار بدهیم.
وقتى مرکب، یا هر ماده‌ی دیگر قابل‌چاپ از یک ورقه‌ی استنسیل عبور داده شود، رنگى که از نقاط باز استنسیل عبور کرده است، بر روى سطح زیرین اثر خواهد گذاشت. اگر مرکب را از تورى به‌وسیله‌ی کاردک عبور دهیم، عمل چاپ سیلک انجام خواهد گرفت.
باید توجه داشت که منافذ تورى بر حسب مورد، بسته یا باز گذاشته‌شده‌اند. نقاط باز همان سطوح تصویر است که باید مرکب از توری عبور کند و بر روى جنس زیرین اثر بگذارد. نقاط بسته همان سطوح غیر تصویری است که مرکب نباید از آن‌ها عبور کند. چاپ سیلک اسکرین در میان هنرمندان نقاش نیز جایگاه و ارزشى خاص دارد و از آن به‌عنوان سری‌گرافی نام می‌برند.
ما تاکنون مراحل مختلفی از این شیوه چاپی را بررسی کرده‌ایم؛ در بخش‌های پیشین طرز تهیه کلیشه با فیلم حساس و نحوه حساس کردن پارچه توری توضیح داده شد و اکنون به طرز تهیه کلیشه با توری حساس پرداخته می‌شود.
تهیه شابلون با استفاده از توری حساس
برای تهیه شابلون با استفاده از توری حساس، باید هنگام مرحله نور دادن، فیلم نگاتیو آماده‌شده با تکنیک عکاسی یا طراحی را در بین منبع نور و پارچه توری حساس شده قرار بدهیم.
چنانچه استفاده از منبع نور برای تهیه کلیشه، از سمت بالا باشد، ابتدا بعد از تهیه شابلون از طرف سطح توری حساس شده روی سطح میز قرار می دهیم و فیلم نگاتیو که با هر متدی تهیه شده باشد (عکاسی یا طراحی) را به طریقی روی سطح حساس شده داخل کادر می گذاریم که جهت اصلی طرح روی فیلم نگاتیو، به سمت نور قرار بگیرد.
پس از قرار دادن فیلم نگاتیو داخل شابلون، یک صفحه شیشه ضخیم شفاف (ترانسپارانت) که مانع عبور نور به سطح ماده حساس نشود و همچنین دارای لبه تیز و برنده نباشد را روی سطح فیلم نگاتیو قرار می‌دهیم تا ضمن تابش نور به روی سطح ماده حساس، در اثر فشار وزن آن بین فیلم نگاتیو و توری حساس شده فاصله و خلایی ایجاد نشود.
تهیه کلیشه با استفاده از منبع نوری
برای تهیه کلیشه با استفاده از منبع نوری که از سمت پایین باشد، ابتدا فیلم نگاتیو را روی سطح شیشه میز نور طوری قرار می‌دهیم که جهت اصلی طرح موردنظر در چاپ، به‌طرف بالا و به سمت سطح توری حساس شده باشد. درواقع تابش منبع نور برخلاف جهت طرح اصلی از زیر خواهد بود.
سپس با در نظر گرفتن فضای موردنیاز برای کلیشه، شابلون حساس شده را از جهت سطح منگنه شده توری روی فیلم نگاتیو قرار می‌دهیم و در داخل شابلون یک‌لایه پوشش تیره‌رنگ (یک صفحه مقوا) که جلوی تابش نور به روی سطح توری حساس را از قسمت‌های بالا بگیرد، روی سطح آن قرار می‌دهیم.
سپس روی این صفحه پوششی (مقوا) یک شیشه نسبتاً ضخیم یا یک جسم نسبتاً سنگین قرار می‌دهیم تا در اثر فشار و سنگینی آن بین فیلم و نگاتیو و پارچه توری حساس شده، در مراحل نور دادن فاصله یا خلائی ایجاد نشود.
باید توجه داشت در مراحل نور دادن، قرار دادن یک جسم نسبتاً سنگین برای ایجاد فشار روی قسمت‌ها و فضاهای موردنظر برای تهیه کلیشه بسیار مهم و الزامی است، زیرا در غیر این صورت هنگام نور دادن، بودن فاصله بین فیلم نگاتیو و سطح نوری حساس، باعث نرسیدن نور به‌طور کامل به قسمت‌های مختلف توری می‌شود. درنتیجه گوشه‌ها، دیواره‌ها و کناره‌های طرح اصلی، در مرحله شستشو از روی پارچه توری جدا می‌شوند و در سطح کلیشه، فضاهای خالی یا دندانه‌دار به وجود می‌آید که این نواقص در سطح کار هنگام چاپ به‌وضوح دیده می‌شوند.
پس از اتمام زمان نور دادن و تهیه شابلون، شابلون را داخل سینک شستشو یا وان شستشو قرار می‌دهیم و به‌وسیله یک دوش دستی با آب گرم ۴۵ درجه دو سطح شابلون را خیس کرده، هم‌زمان با فشار بیشتر آب و با کمک یک قطعه اسفنج یا استفاده از انگشتان دست، روی دو سطح آن را با ملایمت و ظرافت ماساژ می‌دهیم.
قسمت‌های ماده حساس که نور روی آن اثر نداشته و همچنان به‌صورت ژلاتین خام باقی‌مانده است، به‌تدریج از روی سطح توری جدا می‌شوند و فضاهای منفی در سطح توری ایجاد خواهد شد. به این طریق که تا جدا شدن کامل قسمت‌های موردنظر مواد ژلاتینی از روی سطح توری، به شستشو ادامه می‌دهیم.
پس از اطمینان از جدا شدن و پاک شدن قسمت‌های ژلاتینی خام از سطح پارچه توری و به دست آمدن فضاهای منفی که درواقع محل عبور رنگ و نمایشگر فضاهای مثبت شکل‌ها و نوشته‌های موردنظر در طرح اصلی است، شابلون را در مقابل نور نگاه می‌کنیم.
پس از کنترل گوشه‌ها، کناره‌های خطوط و نوشته‌های روی شابلون و مطمئن شدن از به دست آمدن یک کلیشه صحیح، یک صفحه کاغذ کاهی یا روزنامه به روی دو سطح آن قرار می‌دهیم و با فشار ملایم کف دست روی سطح آن‌ها، مقداری از آب روی سطح شابلون را می‌گیریم.
انجام دادن این عمل برای جلوگیری از خشک شدن سریع قطرات آب آغشته به ذرات ماده حساس در بین الیاف توری و جلوگیری از مسدود شدن شبکه‌های آن است.
پس از انجام دادن این عمل دو طرف سطح شابلون را با باد سرد و گرم، توسط خشک‌کننده‌های برقی (سشوار یا پنکه) کاملاً خشک می‌کنیم.
پس از اطمینان کامل از خشک بودن شابلون، فضاهای حاشیه و اطراف اصلی را با ماده ژلاتینی حساس شده، در محیط روشن می‌پوشانیم.
نظر به اینکه، این مرحله رتوش و پر کردن فضاهای خالی اطراف طرح را روی شابلون با ماده ژلاتین حساس شده در مقابل نور و فضای روشن انجام می‌دهیم، به این دلیل است که این ماده مانند ماده حساس شده کلیشه، در محیط روشن و نورانی ثابت و مقاوم خواهد شد.
پس از انجام این مرحله از کار، زاویه‌ها و فواصل کادر با پارچه توری را از داخل با نوارچسب کاغذی می‌پوشانیم تا از خروج رنگ این قسمت‌ها جلوگیری شود.
باید دقت شود پس از مرحله شستشو و ثابت شدن کلیشه، شابلون خیس را برای خشک شدن به‌طور مایل یا به حالت افقی در کف قرار ندهیم زیرا در این حالت، امکان چکه کردن و خشک شدن قطرات آب آغشته به ماده حساس، در بین الیاف و شبکه‌های بافت توری وجود دارد.
همچنین باید توجه داشته باشیم، پس از مرحله نور دادن، هنگام شستشو یا خشک کردن شابلون، چنانچه قسمت هایی از ژلاتین روی پارچه توری، بیشتر از حد معمول فضاهای موردنیاز از سطح شابلون جدا شوند، باید علت را در موارد زیر پیدا کنیم.
– فاسد بودن ماده حساس؛
– کم شدن درصد ماده حساس کننده نسبت به حجم مایع ژلاتین خام؛
– شدت و زمان تابش نور کمتر از حد معین؛
– غلظت ماده ژلاتین و ضخیم بودن ماده حساس روی سطح پارچه توری؛
– ایجاد فاصله بین فیلم نگاتیو و پارچه توری در اثر عدم ایجاد فشار روی سطح آن‌ها؛
– فشار بیش‌ازحد آب و ماساژ روی سطح ژلاتین توری هنگام شستشو؛
– اشتباه در انتخاب پارچه توری و نوع ماده حساس استفاده‌شده برای انجام کلیشه.
چنانچه هنگام شستشو، قسمت هایی از ماده حساس که تابش نور به آن قسمت نرسیده باشد و همچنان ثابت مانده و از روی سطح شابلون جدا نشوند یا به سختی جدا شوند، باید علت را در یکی از موارد زیر جستجو کرد.
– درصد بیش‌ازحد استفاده از ماده حساس کننده نسبت به حجم ماده ژلاتین خام؛
– قرار داشتن شابلون حساس شده در معرض نور قبل از مراحل کلیشه؛
– ضعف درکنتراست فیلم نگاتیو تهیه‌شده با متد عکاسی یا طراحی؛
– شدت و زمان تابش نور بیشتر از حد معمول به سطح شابلون.
پس از مراحل نور دادن و تهیه کلیشه با تکنیک های مطرح‌شده، برای پاک کردن مواد ساختاری کلیشه های انجام شده از روی سطح شابلون از محلول های مخصوص پاک کننده مانند پرگازل، تینر سلولزیک (استات اتیل)، سدیم هیپوکلریت و پودر کلر ۶۰ درجه محلول در آب (کلر مایع) استفاده می کنیم.
