ایمنی در چاپخانه ها اهمیت بسیار دارد چون کارگران در محیط چاپخانه با دستگاه ها و مواد شیمیایی مختلفی سروکار دارند و کارگران و حتی کارفرمایان باید بیش از دیگر مشاغل به مراقبت و نحوه درست استفاده از ماشین آلات و مواد شیمیایی توجه کنند.
عوامل شیمیایی مضر در صنعت چاپ
گروه مهمی از عوامل زیان آور سلامت در چاپخانه ها که می‌توانند باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری شوند، عوامل شیمیایی هستند. شناخت موارد و عوامل شیمیایی مضر در صنعت چاپ و البته اثرات و مضرات آن بسیار حائز اهمیت است و باید از راه های پیشگیری و درمان آنها را در صورت تماس با پوست بدن و یا استنشاق آن اطلاع داشت تا در صورت بروز خطر از آن بهره جست.
انواع جوهرهای چاپ، رنگ ها، مواد تثبیت کننده (Fixer)، مواد ظهور (Developer) و مواد شستشو (Cleaner) و برخی از انواع چسب ها از مهمترین عوامل شیمیایی خطرزای سلامت در صنعت چاپ هستند.
بسته به نوع فناوری مورد استفاده در چاپ، نوع مواد شیمیایی مورد استفاده متفاوت است، ولی به‌طور معمول در ترکیب برخی از جوهرها و مرکب‌های چاپ انواعی از حلال‌های هیدروکربنی، هیدروکربن های آروماتیک چند حلقه ای (PAHs)، تولوئن، زایلن، ایزوپروپانول، Carbon Black (که در ترکیب مرکب مشکی موجود است و حاوی مقادیری از ماده سرطانزای بنزوپایرن می‌باشد)، ترکیبات رنگی Azo (در جوهرهای رنگی) و گاه مقادیر اندکی از سیکلوهگزانون و بنزن وجود دارند.
در حین فرآیند چاپ، ذرات بسیار ریزی از مواد شیمیایی مورد استفاده (مانند ترکیبات موجود در جوهر چاپ نظیر بنزوپایرن، ترکیبات آزو، ایزوپروپانول، اتیلن گلیکول بوتیل اتر، تولوئن و سایر حلال‌های هیدروکربنی) در مجاورت دستگاه‌های چاپ در هوا منتشر شده و هرچه سرعت چاپ بیشتر بوده و سیستم تهویه چاپخانه ضعیف تر باشد، میزان پراکندگی و ماندگاری این ذرات در هوا و احتمال استنشاق آنها نیز بیشتر خواهد بود. مواجهه کارکنان چاپخانه با این مواد شیمیایی می‌تواند هم از طریق استنشاق ذرات متصاعد شده و هم از طریق تماس پوستی رخ دهد. ایمنی در چاپخانه
بیشتر این مواد بسیار فرار بوده و مقداری از سطح آن ها در تماس با هوا به سرعت بخار شده و در ناحیه تنفسی افراد قرار می‌گیرد و از این طریق به سیستم تنفسی و ریه‌ها وارد شده و حتی از طریق گردش خون ریه به داخل بدن جذب می‌شوند. استنشاق بخارات این مواد می‌تواند منجر به ایجاد سردرد، سوزش، اشک‌ریزش و قرمزی چشم‌ها و در موارد معدودی منجر به ایجاد علائم تحریک ریه مانند سرفه و احساس سوزش قفسه سینه و حتی بروز بیماری آسم شود.
علاوه بر آن هنگام آماده‌سازی و رقیق‌سازی جوهر و مرکب چاپ و سایر مواد مورد استفاده در ظهور و ثبوت فیلم و زینک، شستشوی قطعات دستگاه‌ها و تعمیرات و جابجایی محصولات تازه چاپ شده، احتمال زیادی برای تماس دست‌ها با این مواد شیمیایی وجود دارد.
از آنجایی که ترکیبات موجود در جوهرها، رنگ ها و چسب ها دارای خصوصیت تحریک کنندگی و نیز قابلیت جذب بالا از طریق پوست را دارند، تماس مکرر و حفاظت نشده با این مواد می‌تواند باعث ایجاد خشکی پوست و نیز ایجاد حساسیت‌های پوستی به صورت درماتیت (اگزما) در دست‌ها و حتی نواحی صورت و پلک‌ها شود.
استفاده از سیستم های تهویه موضعی استاندارد در محل‌های آماده‌سازی و مخلوط کردن مواد اولیه چاپ، استفاده از سیستم‌های تهویه عمومی کارآمد در فضای چاپخانه، مکانیزه کردن و اتوماسیون فرآیندها، استفاده از دستکش‌های حفاظتی مناسب در حین رقیق‌سازی و کار با مواد شیمیایی، آموزش بهداشت و شستشوی مناسب دست‌ها در محیط کار و استفاده از مواد شیمیایی کم خطرتر، از مهمترین راهکارهای پیشگیری از مواجهه با عوامل شیمیایی درکارکنان صنعت چاپ هستند. ایمنی در چاپخانه
نکات ایمنی برای کارگران شب کار
به‌طور کلی ۲۵ درصد از جمعیت شاغلین در محدوده ساعت ۶ بعدازظهر تا ۶ صبح مشغول به کار هستند که به صورت عصرکاری یا شب‌کاری و یا نوبت‌کاری چرخشی است. به دلایل مختلف، نوبت‌کاری و شب‌کاری قابل حذف نبوده و به صورت یک نیاز در صنعت تبدیل شده است و بنابراین فقط باید برای اجرای آن برنامه‌ریزی صحیحی اعمال شود.
نوبت‌کاری و شب‌کاری می‌تواند با ایجاد اختلال در ریتم شبانه‌روزی و ساعت داخلی بدن و تغییرات هورمونی و بیوشیمیایی، بر سلامت انسان تاثیرات منفی برجای گذارند. اختلالات مزمن خواب (در ۸۰-۶۰ درصد از نوبت کاران)، مشکلات گوارشی مانند سوء هاضمه و زخم‌های دستگاه گوارش، خستگی مزمن (در ۸۰ درصد از نوبت‌کاران)، میزان بالای استرس، اعتیاد به مواد مخدر و افزایش شیوع عوامل خطر بیماری های قلبی عروقی مانند افزایش چربی خون و چاقی، از مهمترین و شناخته‌شده‌ترین عوارض سلامتی ناشی از نوبت‌کاری و شب‌کاری هستند.
همچنین علاوه بر عوارض فوق، نوبت کاری می تواند بر زندگی خانوادگی و اجتماعی فرد نیز تاثیرات منفی برجای گذارد. احساس طبیعی نبودن زندگی فرد، جدا ماندن بیشتر از اجتماع، مشکل در انجام سرگرمی ها و فعالیت های تفریحی، مشکل در انجام مسئولیت های خانواده و مشکل در زندگی زناشویی، از مهمترین عوارض غیرجسمانی نوبت کاری به شمار می‌روند.
شب‌کاری یکی از عوامل افزایش بروز حوادث ناشی از کار است، زیرا سطح هوشیاری و تمرکز در ساعات پایانی شیفت شب و اوایل بامداد به کمترین سطح رسیده و به همین دلیل امکان بروز خطای انسانی در کار در مجاورت دستگاه‌ها و ایجاد حوادث شغلی بسیار افزایش می‌یابد. ایمنی در چاپخانه
اگرچه نوبت کاری می‌تواند باعث ایجاد عوارض سلامتی بر بدن انسان شود، ولی با انجام اقداماتی از طرف کارفرما و کارکنان، می‌توان آثار سوء سلامتی ناشی از نوبت کاری را به حداقل رساند.
اجرای صحیح برنامه نوبت کاری از طرف کارفرما به صورت چرخش رو به جلو [صبح – عصر – شب – استراحت (حداقل ۲۴ ساعت)]، رعایت حداکثر مجاز ساعات کار در هر شیفت کاری، فراهم کردن نور کافی حداقل ۱۰۰۰ لوکس در محیط کار در شیفت شب، فراهم نمودن تسهیلات لازم برای کارکنان شیفت شب از نظر نوع تغذیه و فرصت حداقل یک دوره استراحت کوتاه مدت در شیفت شب، از مهمترین اقدامات اصلاحی مورد نیاز از طرف کارفرما است.
همچنین کارکنان نیز با رعایت الگوهای صحیح تغذیه‌ای قبل، طی شیفت و بعد از شیفت شب، رعایت برنامه صحیح خواب و بیداری در روز قبل و روز بعد از شیفت شب و انجام فعالیت ورزشی مناسب، می‌توانند به کاهش آثار مضر سلامتی ناشی از شب‌کاری کمک کنند.
در خصوص الگوهای تغذیه‌ای مناسب در شیفت شب، توصیه می‌شود شب‌کاران در شیفت شب از غذاهای پرنمک، غذاهای چرب و غذاهای ادویه‌دار، مرغ، همبرگر، گوشت چرب، پیتزا و لبنیات چرب استفاده نکنند (به دلیل دیرهضم بودن و افزایش ترشح اسید معده و تشدید مشکلات گوارشی) و به جای آن از مایعات فراوان و غذاهای کم حجم‌تر در تعداد وعده‌های بیشتر به خصوص از سیب زمینی، حبوبات، میوه‌ها و سبزیجات، گوشت بدون چربی و مرغ آب پز بدون پوست استفاده کنند.
همچنین توصیه می‌شود افراد شب کار از مقادیر اندک قهوه و چای فقط در نیمه اول شیفت شب استفاده کنند، زیرا چای و قهوه به دلیل دارا بودن کافئین، باعث تشدید مشکلات گوارشی و تاثیر منفی بر خواب بعد از پایان شیفت (به صورت مشکل در به‌خواب رفتن و بیدار شدن مکرر) می‌شوند و اثرات آنها تا ۷ ساعت در بدن باقی می‌ماند.
ورزش منظم باعث افزایش تناسب جسمانی و کاهش خستگی طی شیفت شده و بهترین زمان پرداختن به فعالیت‌های ورزشی در افراد شب‌کار، اوایل غروب است. رعایت الگوهای صحیح خواب و بیداری نیز از نکات مهم پیشگیرانه در شاغلین نوبت‌کار و شب‌کار است. خواب کافی در روز قبل از شب‌کاری به صورت دو قسمتی (از ۸ صبح تا ظهر و از ۶ عصر تا ۹ شب) و نیز یک چرت ۳۰-۲۰ دقیقه‌ای طی دوره استراحت در شیفت شب، کلید هوشیاری و یک عامل بسیار موثر در حفظ هوشیاری در طول شیفت شب وکاهش احتمال بروز حوادث ناشی از کار است. ایمنی در چاپخانه
استانداردها و حد مجاز صدا در چاپخانه
حد مجاز و استاندارد صدا در محیط های صنعتی با هدف پیشگیری از ایجاد کاهش شنوایی ناشی از صوت معادل ۸۵ دسی بل در مدت ۸ ساعت کاری و معادل آن تعیین می شود. در صورتی که میزان مواجهه کارکنان با صدا بیش از ۸۵ دسی بل در ۸ ساعت یا معادل آن باشد، خطر ابتلا کارکنان به کاهش شنوایی ناشی از صوت افزایش می‌یابد.
در واقع کاهش شنوایی ناشی از صوت و درجات شدیدتر و پیشرفته‌تر آن یعنی کری شغلی، مهمترین و شناخته شده‌ترین عارضه ناشی از مواجهه غیرمجاز با صدا است. هر چه کارکنان در معرض با مقادیر بالاتری از صدا قرار بگیرند، در مدت زمان کوتاه‌تری به کاهش شنوایی ناشی از صوت مبتلا خواهند شد و در صورت عدم اجرای روش‌های پیشگیرانه، به کاهش شنوایی شدیدتر و ناتوان‌کننده‌تر می‌انجامد.
علاوه بر اثرات شنوایی، مواجهه با صدای غیرمجاز می‌تواند باعث ایجاد تعدادی اثرات غیرشنوایی مانند افزایش فشارخون، اختلال در میزان چربی خون، اختلال خواب وکاهش بهره‌وری و عملکرد کارکنان شود.
برای اندازه‌گیری میزان مواجهه کارکنان با صدا در محیط کار از روش‌های اندازه‌گیری خاصی استفاده می‌شود. مهمترین و رایج‌ترین روش اندازه‌گیری صدا در محیط کار، استفاده از ابزار اندازه گیری ایستگاهی صدا با نام صداسنج است. با استفاده از این روش میزان صدا در مکان‌های مختلف چاپخانه بر حسب دسی بل اندازه‌گیری شده و با مقادیر استاندارد مواجهه با صدا مقایسه می‌شود و در نهایت مکان‌هایی از چاپخانه که دارای صدای غیرمجاز هستند مشخص می‌شوند.
روش دیگر، استفاده از دستگاه دوزیمتر صداست که در نزدیک گوش به بدن فرد متصل می‌شود. در دوزیمتری صدا میزان مواجهه فرد به طور دقیق‌تری در طول ساعات کاری وی ارزیابی شده و مجاز یا غیرمجاز بودن مواجهه فرد با صدا مشخص می‌شود.
میزان مواجهه با صدا در چاپخانه‌های مختلف می‌تواند متفاوت باشد. ریشه این تفاوت در تعداد و نوع دستگاه‌های مورد استفاده، وسعت چاپخانه، سن و مدت کارکرد دستگاه‌ها و تکنولوژی مورد استفاده و…است.
همچنین در مکان‌های مختلف یک چاپخانه نیز میزان صدا می‌تواند بسته به نوع فعالیت، از حد مجاز تا غیر مجاز، متفاوت باشد. به همین دلیل برای تعیین وضعیت میزان صدا در هر چاپخانه، ضروری است شدت صدا با روش‌های استاندارد و توسط مراکز مجاز پایش عوامل زیان آور (مراکز مهندسی بهداشت حرفه‌ای) اندازه‌گیری شود.
مهمترین راهکارهای پیشگیرانه از ایجاد عوارض ناشی از صدای غیرمجاز، انجام اقدامات کنترلی مهندسی در چاپخانه (مانند استفاده از دستگاه‌های کم سر و صداتر، تعمیرات دوره‌ای منظم دستگاه‌ها، استفاده از تکنیک‌های جداسازی و محصورسازی با استفاده از دیواره‌ها یا پرده‌های آکوستیک، استفاده از صفحات جاذب صدا) و در نهایت استفاده از وسایل حفاظت شنوایی مناسب و آموزش کارکنان جهت استفاده صحیح از این وسایل در محیط کار است. ایمنی در چاپخانه
همچنین پایش دوره‌ای وضعیت شنوایی کارکنان با انجام ادیومتری (شنوایی سنجی) سالانه جهت تشخیص زودهنگام کاهش شنوایی ناشی از صوت و انجام اقدامات پیشگیرانه جهت جلوگیری از پیشرفت کاهش شنوایی، از ضروریات و الزامات سلامت کار در کارکنان چاپخانه‌هاست.
آلودگی ها و آسیب های احتمالی بهداشت محیط کار چاپخانه ها و صحافی ها
گروه دیگری از عوامل زیان‌آور رایج در چاپخانه ها، عوامل ارگونومیک هستند.
حمل مکرر دستی و جابه‌جایی مواد اولیه و محصولات ساخته شده (مانند بسته‌های سنگین کاغذ و ظروف مواد اولیه جوهر چاپ و رنگ‌ها)، آماده سازی جوهر چاپ و سایر مواد شیمیایی مورد استفاده، تعمیرات و نگهداری و تمیزکاری دستگاه های چاپ در حین کار و پایان کار، چاپ و ظهور فیلم و زینک، برشکاری کاغذها و بسته‌بندی و انبار کردن آن ها، تعویض غلتک ها و شستشوی لاستیک ها و نوردها، تغذیه مکرر دستگاه‌ها با کاغذ و جوهر چاپ و کار در مجاورت دستگاه‌های مختلف چاپ به عنوان اپراتور دستگاه، از مهمترین فعالیت‌های دربردارنده عوامل خطرزای ارگونومیک درکارکنان شاغل در چاپخانه‌ها هستند.
عوامل ارگونومیک (مانند بلند کردن و حمل اجسام سنگین، وضعیت‌های نامناسب بدنی و حرکات تکراری در اندام‌های فوقانی، استفاده مکرر از دست‌ها وحرکات بالاتر از سطح شانه) از رایج‌ترین عوامل زیان‌آور ارگونومیک در این گروه از کارکنان است. ایمنی در چاپخانه
مواجهه مکرر و طولانی مدت با هر کدام از این عوامل ارگونومیک می‌تواند از طریق ایجاد کشش و فشار بیش از حد به تاندون‌ها و مفاصل و اعصاب محیطی، منجر به ایجاد بیماری‌های عضلانی و اسکلتی به صورت کمردرد، بیماری‌های تاندونی شانه و اختلالات فشاری بر اعصاب محیطی شود که اغلب به صورت درد، احساس بی‌حسی و گزگز، سوزش و یا مورمور شدن در اندام‌های فوقانی تظاهر می‌کند.
به دلیل اهمیت سلامت کارکنان چاپخانه‌ها و مواجهه این گروه از کارکنان با عوامل زیان‌آور متعدد در کشورهای مختلف، دستورالعمل‌های ایمنی در چاپخانه و سلامت کار به صورت اختصاصی برای چاپخانه‌ها تدوین و منتشر شده است.
بیشتر بخوانید: آیین نامه ایمنی کار در صنایع چاپ
شناخته‌شده‌ترین راهنماهای موجود در زمینه ایمنی و سلامت کار در صنعت چاپ مربوط به OSHA (آمریکا) و HSE (بریتانیا) است. اغلب، این دستورالعمل‌ها محتوی نکات مفیدی در رابطه با انواع خطرها و عوامل زیان‌آور در تکنیک‌ها و روش‌های مختلف چاپ و معرفی راهکارهای عملی کاهش میزان خطرات ایمنی و سلامت در چاپخانه و نیز آشنایی با روش‌های ایمن کار در کارکنان چاپخانه‌هاست.
ماشین های چاپ که با دست تغذیه می‌شوند باید به یک حفاظ اهرمی مجهز باشند، به گونه‌ای که اگر دست متصدی در میان صفحات بسته شونده قرار گیرد، کلاچ به طور خودکار از قید رها شده و حرکت دستگاه به سرعت متوقف گردد. مکانیسم حفاظ اهرمی باید به طور مناسب تنظیم شده و مراقبت شود.
دستگاه های صحافی می‌توانند به شدت خطرناک باشند. هر دو نوع تغذیه دستی و خودکار عامل حوادث خطرناک و کشنده‌ای هستند.
دستگاه‌های تغذیه دستی مانند دستگاه‌های تغذیه دستی چاپ می‌توانند با یک محافظ اهرمی مناسب همراه باشند تا در صورت وجود گیر و مانع (به عنوان مثال دست یا بازو) به لبه میله اهرمی متحرک در گوشه یا بالای صفحه ضربه بزند و حرکت صفحه در حال حرکت به سرعت متوقف شود تا یک فاصله و وقفه مناسب برای جلوگیری از وقوع جراحت ایجاد کند. اهرم محافظ حتی اگر پای متصدی بر روی پدال عامل دستگاه و ماشین در حال کار باشد، باید عمل کند. ایمنی در چاپخانه
منبع: standardeimani.ir
