وقتى مرکب، یا هر ماده‌ی دیگر قابل چاپ از یک ورقه‌ی استنسیل عبور داده شود، رنگى که از نقاط باز استنسیل عبور کرده است، بر روى سطح زیرین اثر خواهد گذاشت. اگر مرکب را از تورى به‌وسیله‌ی کاردک عبور دهیم، عمل چاپ سیلک اسکرین انجام خواهد گرفت.
باید توجه داشت که منافذ تورى برحسب مورد، بسته یا باز گذاشته‌شده‌اند. نقاط باز همان سطوح تصویر است که باید مرکب از توری عبور کند و بر روى جنس زیرین اثر بگذارد. نقاط بسته همان سطوح غیر تصویری است که مرکب نباید از آنها عبور کند. چاپ سیلک اسکرین در میان هنرمندان نقاش نیز جایگاه و ارزشى خاص دارد و از آن به‌عنوان سری‌گرافی نام می‌برند.
بخش‌های پیشین این مقاله به تاریخچه‌ی سیلک اسکرین اشاره داشت و مطالبی هم در مورد نخ ابریشمی مصرفی در این حرفه و انواع بافت آن مطرح شد. بررسی انواع پارچه‌های توری ابریشمی طبیعی، نایلون، پلی‌استر و فلزی و رابطه‌ی آنها با غلظت رنگ از مباحث دیگری بودند که به آنها پرداخته شد و حال در ادامه‌ی این جستار به طریقه ساخت کادر و چهارچوب و بررسی انواع آن در چاپ سیلک اسکرین می‌پردازیم.
کادر یا چهارچوب در چاپ سیلک اسکرین
چهارچوب یا کلافی که پارچه های توری روی آن نصب می شوند از چوب، فلز یا به صورت مختلط (از چوب و فلز) ساخته می شوند که هر سه نوع آن ها باید دارای خصوصیات مشترک زیر باشند.
– تا حد امکان سبک باشند
– غیرقابل تغییر شکل
– مقاوم در برابر نیروی کشش پارچه‌های توری
– قابل‌نصب روی انواع میز کار
– داشتن ضخامت معین و برابر در تمام سطوح و اضلاع
– نداشتن لبه تیز و برنده در مجاور سطح پارچه‌های توری
کادر چوبی
این دسته از کادرها، اغلب از چوب کاج قرمز ساخته می‌شوند و بسیار سبک و نرم هستند. سوزن منگنه دوخت (مفتول) برای نصب و نگهداری پارچه توری روی آنها به‌راحتی فرو می‌رود، برای نصب پارچه توری به روی این دسته از کادرها، کشش معمولی توسط دست و منگنه دوخت کافی است.
با در نظر گرفتن خواص عمومی کادرها، از ساده‌ترین و متداول‌ترین روش که یکی از طرق زیر است، می‌توانیم یک چهارچوب را ساخته و آماده کنیم.
برای محکم شدن بیشتر در نقاط اتصالات این نوع کادرها، از منگنه دوخت یا نصب گوشه‌های فلزی نیز استفاده می‌شود.
کادر فلزی
این دسته از کادرها از جنس فلز آلومینیوم و پروفیل ساخته می‌شوند، تقریباً سبک هستند و استحکام زیادی دارند. برای نصب پارچه توری روی این نوع کادرها، از ماشین‌های مخصوص کشش پارچه توری و چسب استفاده می‌شود.
باید توجه داشت کادرهای آلومینیومی در مقابل آلکالین‌ها، سود سوزآور و آب ژاول (که برای زنگ‌زدایی روی بعضی از کادرهای فلزی مؤثرند) حساس هستند. لذا هنگام شست‌وشو باید دقت کنیم تا از شوینده‌ها و پاک‌کننده‌های تأثیرگذار روی آلیاژ آنها استفاده نشود.
کادر مختلط
غیر از کادرهای نام‌برده شده، کادرهای دیگری نیز وجود دارند که از چوب و فلز به شکل مختلط ساخته می‌شوند. این کادرهای مختلط که در چاپ سیلک اسکرین استفاده دارند، با قرار دادن یک لایه‌نازک از فلز آلومینیوم در بین دولایه تخته که از بالا و پایین آن را می‌پوشانند تهیه می‌شوند و دارای خواصی از مجموع ویژگی‌های کادرهای فلزی و چوبی هستند.
این دسته از کادرها برخلاف کادرهای ساده چوبی، غیرقابل تغییر شکل هستند و به علت وجود فلز استفاده شده در ساخت آنها، از کارهای چوبی ساده سنگین‌ترند. باید دانست کادرهای مختلط برحسب نوع جنس فلز به‌کاربرده شده در آنها، در مقابل زنگ‌زدایی و مواد شیمیایی حساسیت خواهند داشت.
نحوه نصب پارچه توری روی انواع کادر
نصب پارچه توری روی کادر چوبی یا فلزی به دو طریق انجام می‌پذیرد:
۱- یک نصب مکانیکی ۲-نصب معمولی
تکنیک نصب مکانیکی
در این روش برای نصب پارچه‌های توری به روی کادر از گیره‌های متصل به دستگاه کشش، استفاده می‌کنیم. این گیره‌ها بر روی سطح میزی که برای انجام این کار ساخته‌شده است نصب می‌شوند.
در ابتدای کار، کلاف یا کادر را در میان فضای باز بین گیره‌ها قرار می‌دهیم، سپس پارچه توری را روی کادر پهن کرده و با متصل کردن گیره‌ها به اطراف توری، با به جریان انداختن دستگاه کشش، پارچه توری با یک نیروی معین از چهار طرف کشیده می‌شود. در این حالت بهتر است سطح پارچه توری را قبل از کشش با یک قطعه اسفنج یا ابر خیس، کمی مرطوب کنیم.
در صورت عدم امکان استفاده از گیره‌های کشش اتوماتیکی، می‌توانیم برای ایجاد یک نیروی کشش معین، از گیره‌های کشش دستی (هنگام نصب پارچه توری) استفاده کنیم.
پس‌ازآنکه پارچه توری به‌اندازه معین در تمام جهات کشیده شد، محل تماس سطح توری با اضلاع کادر را به‌وسیله یک قلم‌مو چسب می‌زنیم. عمدتاً برای کارهای فلزی از چسب پاتکس PATEX و برای کادرهای چوبی از چسب ترینال TRENAL استفاده می‌شود.
پس از اطمینان کامل از چسبیدن و خشک شدن محل تماس پارچه توری به روی کادر، گیره‌های کشش را از اطراف پارچه توری باز می‌کنیم و مازاد پارچه توری را از اطراف کادر با کاتر می‌بریم. از روش تکنیک نصب مکانیکی، بیشتر برای نصب پارچه توری به روی کارهای فلزی استفاده می‌شود.
چنانچه برای نصب پارچه توری به روی کادر چوبی از دستگاه کشش مکانیکی استفاده شود، پس از اتصال گیره‌های کشش به اطراف پارچه توری و ایجاد کشش معین در هر چهار طرف کادر، برای نصب آن از منگنه دوخت استفاده می‌کنیم. سپس مازاد پارچه توری را از اطراف چهارچوب می‌بریم و برای ایجاد استحکام بیشتر روی سطح این اتصالات را با چسب می‌پوشانیم.
تکنیک نصب معمولی
این تکنیک که متداول‌ترین و ساده‌ترین روش برای نصب پارچه توری به روی کادرهای چوبی است، برای نصب احتیاج به دستگاه و گیره‌های کشش مکانیکی ندارد و در کارگاه‌های کوچک شخصی و همچنین در مراکز آموزشی تنها با استفاده از گیره‌های بوم‌کش به‌آسانی انجام داده می‌شود.
هنگام نصب پارچه توری با این روش برای ایجاد یک نیروی کشش معین، از نیروی دست یا گیره‌های دستی استفاده می‌کنیم. برای نصب و ثابت کردن پارچه توری به روی چهارچوب از دستگاه منگنه دوخت بادی یا منگنه دوخت ضربه‌ای استفاده می‌شود.
برای کشیدن و نصب پارچه توری روی کادر، با تکنیک نصب معمولی، ابتدا پارچه توری موردنظر را از هر طرف به‌اندازه ۵ سانتیمتر بزرگ‌تر از اندازه کادر انتخاب‌شده می‌بریم. سپس پارچه توری را روی سطح چهارچوب پهن کرده و برای شروع نصب، با در نظر گرفتن یک جهت از چهار طرف پارچه توری (در طول یا عرض پارچه) آن را روی یک چهارچوب با منگنه دوخت ثابت می‌کنیم.
پس از انجام این مرحله از نصب پارچه توری، یک‌جهت از دو طرف آزاد آن را در راستای زاویه منگنه شده با نیروی کشش معینی به‌طرف لبه‌ی کادر می‌کشیم، تا الیاف طولی و عرضی در پارچه، به‌موازات لبه کار، زاویه قائم (۹۰درجه) تشکیل دهند. پس از نصب کردن پارچه توری در این زاویه، طول پارچه آزاد بین این دو زاویه را با فاصله‌های معین روی کادر با منگنه دوخت ثابت و سپس نصب می‌کنیم. پس از نصب کردن پارچه توری روی دو ضلع از کادر، مجدداً پارچه توری را در آخرین زاویه آزاد کادر، در راستای زاویه منگنه شده با نیروی معین می‌کشیم و در این زاویه نیز آن را با منگنه دوخت ثابت می‌کنیم.
پس از انجام این مرحله سرتاسر یک‌طرف از دو قسمت آزاد پارچه توری را در بین این دو زاویه روی کادر ثابت کرده سپس آخرین قسمت آزاد پارچه توری را با استفاده از گیره‌های دستی، برای ایجاد یک نیروی کششی معین می‌کشیم و مانند مراحل انجام‌شده این قسمت را نیز با منگنه دوخت روی چهارچوب ثابت می‌کنیم.
پس از انجام مراحل پایانی و نصب کامل پارچه توری روی کادر، مازاد آن را از اطراف کادر می‌بریم و برای ایجاد استحکام بیشتر روی قسمت‌های منگنه شده را با چسب نواری یا چسب مایع ترینال می‌پوشانیم.
برای کشیدن پارچه توری هنگام نصب روی کادر، در تکنیک نصب معمولی، برای ایجاد نیروی کشش معین در سراسر پارچه توری، می‌توانیم از یک بوم‌کش یا یک انبردست یا آچار قفلی که روی دو سر آن یک تسمه از فلز نصب‌شده است، استفاده کنیم.
برای اینکه هنگام کشیدن پارچه توری، تسمه‌ها باعث ایجاد پارگی در سطح آن نشوند، بهتر است روی تسمه‌ها را با یک پوشش پلاستیکی بپوشانیم. برای جدا کردن توری‌های فرسوده و سوزن‌های منگنه از روی چهارچوب، می‌توانیم از دستگاه‌های سوزن‌کش دستی استفاده کنیم.
در متد نصب معمولی برای ثابت کردن پارچه توری روی کادر، روش‌های مختلفی از منگنه دوخت مورداستفاده قرار می‌گیرد که غالباً با به‌صورت یک ردیف و یا به شکل زیگزاگ انجام می‌پذیرد.
بیشتر بخوانید: نگاهی به تاریخچه چاپ سیلک، نخ ابریشمی و انواع بافت آن
نیروی کشش در پارچه های توری
ایجاد یک نیروی کشش ثابت و کاملاً دقیق، بدون استفاده از دستگاه‌های کشش مکانیکی بسیار سخت و تقریباً غیرممکن است؛ زیرا برای نصب یکپارچه تولید نایلون شماره ۲۰ روی یک کادر ۷۰×۱۰۰ سانتیمتر با یک کشش ثابت، باید یک نیروی ۱۰۰۰ کیلوگرمی برای کشیدن پارچه توری روی تمام نقاط آن در اطراف کادر ایجاد کنیم. تجربه نشان داده حتی اگر نیرو به نسبت ۵۰ کیلوگرم در هر ۵ سانتیمتر تقسیم شود، احتمالاً باز هم نواقصی در نصب پارچه توری دیده خواهد شد. لذا یک کشش جزئی و غلط هنگام نصب پارچه توری روی کادر، می‌تواند مشکلات زیادی در عمل نصب کلیشه ایجاد کند. برخی از این مشکلات عبارت‌اند از:
– جابه‌جا شدن علامت حد انطباق در اثر حرکت راکلت
– جدا شدن احتمالی کلیشه از روی پارچه توری
– ایجاد کیس هنگام چاپ و پیدا شدن لبه‌های دندانه‌دار و ناهموار در کنار حاشیه و اطراف طرح‌ها
– کم شدن استحکام کلیشه
– کم شدن سرعت عمل در چاپ
– کند شدن عبور رنگ از لابه‌لای الیاف پارچه توری
– لکه‌دار و چروک شدن قسمت‌های مختلف چاپ‌شده
– کم شدن مقاومت پارچه توری در مقابل فرسودگی و پارگی
لذا باید توجه داشته باشیم، برای کشیدن و نصب پارچه توری به‌طور صحیح روی یک کادر حداکثر دقت را در نظر بگیریم تا هنگام انجام کلیشاژ، مشکلات به حداقل خود برسند.
باید توجه داشته باشیم، بین ظرافت نخ و درصد نیروی کشش یک رابطه مستقیم وجود دارد، به این معنی که هرقدر نخ نازک باشد درصد کشش آن بیشتر خواهد بود.
نحوه استفاده از پارچه‌های توری
قبل از آنکه از پارچه‌های توری نصب‌شده روی کادر استفاده شود، باید دقت داشته باشیم که دو سطح آنها را با یک نوع پودر شوینده لباس به کمک یک برس نرم یا یک قطعه اسفنج، خوب شست‌وشو و ماساژ دهیم، تا قدرت چسبندگی در آنها برای انجام دادن کلیشه بیشتر شود.
پس از شست و شوی کامل و خشک‌کردن شابلون، بهتر است نوع توری و شماره آن را روی بدنه کادر بنویسیم، تا هنگام استفاده از آنها از اتلاف وقت برای یافتن کادر مناسب جلوگیری شود.
شابلون‌های شسته شده و آماده را در قفسه‌های دربسته قرار می‌دهیم، تا از وجود گردوخاک محفوظ بمانند و در هنگام انجام عمل کلیشاژ نیاز به شستن مجدد آنها نباشد.
نسبت قدرت چسبندگی پارچه‌های توری
پارچه‌های توری دارای قابلیت چسبندگی مختلفی (برای استفاده) در چاپ سیلک اسکرین هستند که می‌توان آنها را این‌گونه دسته‌بندی کرد:
– پارچه‌های توری با قابلیت چسبندگی زیاد؛ پارچه‌های توری ابریشمی طبیعی و پارچه‌های توری فلزی از این دسته‌اند.
– پارچه‌های توری با قابلیت چسبندگی کم، که از این گروه می‌توان پارچه‌های توری نایلونی و پلی‌استر اشاره کرد.
– پارچه‌های توری با قابلیت چسبندگی بسیار کم (چسبندگی بد)، که پارچه‌های توری ترگال از این گروه هستند. البته نا گفته نماند که می‌توان به‌وسیله یک عامل مکانیکی یا شیمیایی، نخ‌های نرم این پارچه‌ها را به یک سطح زبر و کرک دار با قابلیت چسبندگی بیشتر تبدیل کرد.
قابل‌ذکر است که برای ایجاد این نوع چسبندگی‌ها استفاده از عوامل شیمیایی، نسبت به عوامل دیگر برتری خواهند داشت، زیرا در این روش از استحکام نخ‌ها کم نخواهد شد.
باید توجه داشته باشیم، هنگام انجام کلیشه، یک ماده ژلاتینی روی یک سطح پارچه توری چرب و روغنی یا خاک گرفته به‌خوبی نمی‌چسبد، مگر آنکه قبل از انجام کلیشاژ برای پاک کردن چربی و گردوغبار، از مواد شوینده و پاک‌کننده‌هایی، مانند سود سوزآور یا سرکه و پودرهای شوینده لباس استفاده کنیم.
باید توجه داشت که پارچه‌های نایلونی و پلی‌استر آب را به خود جذب نمی‌کنند، ولی برعکس در جذب چربی و گردوخاک حساس هستند. همچنین بدی آب‌وهوا در محیط کارگاه از دیگر عواملی است که به‌صورت خطوطی روی سطح پارچه اثر می‌گذارد که این وضعیت در قابلیت چسبندگی اثر منفی خواهد داشت.
برای ایجاد دمای مناسب و یکنواخت در محیط کارگاه، می‌توان از دستگاه هوا بخار (دستگاه بخور) استفاده کرد. در یک آتلیه، با بودن یک قفسه ضد گردوخاک برای حفظ و نگهداری شابلون‌های شسته شده و آماده، می‌توان از ایجاد چسبندگی منفی روی پارچه‌های توری تا اندازه‌ای جلوگیری کرد.
کمترین بی‌توجهی در حفظ و نگهداری شابلون، یا انجام یک عمل اشتباه و جزئی از قبیل ایجاد سوراخ به‌وسیله سوزن، پارگی در اثر ناخن یا سوختگی در اثر آتش سیگار و غیره روی سطح پارچه توری، سبب می‌شود تا در موقع انجام عمل کلیشه وقت زیادی برای روتوش و ترمیم آن تلف شود. لذا برای جلوگیری از پیش آمدن این‌گونه عوامل، باید حداکثر احتیاط و دقت را در حفظ و نگهداری پارچه‌های توری و شابلون‌های آماده انجام داد.
باید در نظر داشته باشیم، مقاومت کلیشه‌ها به هر صورت در تیراژهای زیاد به صفر خواهد رسید، درنتیجه فیلم یا ماده ژلاتینی از روی پارچه‌های توری جدا می‌شود و این عمل ارتباطی به موارد چسبندگی منفی روی پارچه توری ندارد.
