در صنعت چاپ امروز، جلوه های ویژه خلاقانه که خود از پیشرفت های بی نظیر در صنعت مرکب و تونر پدید آمده، موجب تحقق رؤیاهای طراحان و مشتریان شده است. ترکیب مرکب های خاص مانند انواع صدفی، فلورسنت و متالیک، در کنار پیشرفت تکنیک ها و ابزارهای چاپ، اکسیری ساخته که علاوه بر تأثیر متفاوت و خاص بر مشتری، ارزش افزوده کار را نیز بالا می برد. ما در اینجا به معرفی بعضی از مهم ترین انواع جلوه های ویژه در چاپ می‌پردازیم.
معرفی جلوه های ویژه در چاپ
امباسینگ/دی امباسینگ
امباسینگ و دی امباسینگ، دو فرآیند عملیات تکمیلی جدا هستند که دو نتیجه متفاوت به جا می‌گذارند. در هر دو فرآیند، از یک پلیت فلزی و یک کلیشه چاپ استفاده می‌شود. پلیت روی ماشین چاپ سوار می‌شود و کاغذ بین کلیشه و پلیت قرار می‌گیرد. در طی عملیات امباسینگ، کاغذ جلوه برجسته پیدا می‌کند و در دی امباسینگ، الگوی روی کاغذ فرورفته می‌شود.
هنگام انجام عملیات امباسینگ دی امباسینگ باید به چند نکته توجه کرد؛ اول آنکه یادمان باشد که این کار، یک عملیات مکانیکی است که باعث تغییر شکل خود کاغذ می‌شود، بنابراین تغییراتی در طراحی اولیه نیز اتفاق می‌افتد. در ضمن، هنگام کار با متن فاصله بین حروف باید بیشتر باشد، زیرا در هنگام انجام عملیات امباسینگ/دی امباسینگ، فاصله حروف کمتر می‌شود و ممکن است با هم برخورد کرده و کار را خراب کند. امباسینگ، المان‌های موجود در طراحی را کوچک‌تر کرده و شارپ بودن متن را نیز پایین می‌آورد.
ورنی‌کاری موضعی
ورنی‌کاری موضعی نوع دیگری از جلوه‌های بصری است که در انواع براق، مات و ابریشمی وجود دارند. ورنی های یووی به صورت موضعی یا از روی الگو به روی کار اعمال می شوند. این کار در چاپ سنتی سابقه طولانی تری دارد ولی نوع دیجیتال آن مزایایی مثل تنوع بیشتر، امکان کار در حجم های پایین و در ابعاد بسیار بزرگ‌تر را فراهم می آورد. در این روش، کلیشه مجزا روی سطح چاپ شده قرار می گیرد و چاپ را مشخص و برجسته‌تر می کند. این لایه برجسته باعث می‌شود حالت سایه روشن و براق روی سطح دیده شود.
این کار به چاپ جذابیت خاصی می دهد. برای مثال می توان قسمت هایی از چاپ از برند تجاری محصولات، لوگوی شرکت، عکس، نام شرکت و مدیریت را از سایر قسمت‌ها برجسته‌تر کرد. این کار تأثیر تبلیغات را دوچندان خواهد کرد.
سیلک لمینیتینگ
سیلک لمینیتینگ، ظاهری نرم و ابریشمین به کار می‌دهد که علاوه بر زیبایی چشم‌نواز، ضد آب و ضد لکه نیز هست. این افکت ویژه چاپی معمولاً تمام‌رنگ کار شده و رنگ‌های بسیار زنده و چشم‌نوازی تولید می‌کند. لمینیت‌ها موادی خمیری یا مایع هستند که بعد از اعمال روی کار، فیلم نازک و نرمی روی سطح کار ایجاد می‌کنند. لمینیت‌ها می‌توانند گلاسه، مات و حتی بافت‌دار باشند که به سلیقه مشتری روی کار اعمال می‌شوند.
وارنیش
وارنیش ها، پوشش های مایعی هستند که روی سطح کار زده می شوند و به آن ظاهری براق یا مات می بخشند. مهم ترین هدف از زدن وارنیش روی کار، جلوگیری از خراب شدن چاپ، لکه شدن آن و نشستن گردوغبار روی آن است. بعضی از وارنیش‌ها مقاومت کاغذ در مقابل پاره شدن و چروک شدن را نیز بالا می‌برند.
وارنیش ها انواع مختلفی دارند؛ وارنیش های گلاسه، سطح کار را براق می کنند و از آنجایی که به جای عبور نور، آن را بازتاب می دهند، سطح کار درخشنده تر می‌شود.
وارنیش‌های مات، سطح کار را نرم و مات نگه می‌دارند. وارنیش‌های ابریشمین، ظاهری نه خیلی مات و نه خیلی براق، بلکه حد وسطی میان این دو به دست می‌دهند.
وارنیش‌های یووی، پایداری و استحکام کاغذ را بیشتر می‌کنند. در یووی موضعی نیز، قسمت‌هایی از طراحی انتخاب می‌شوند و ورنی یووی می خورند. این کار بیشتر روی لوگوها و آرم برندها استفاده می‌شود. وارنیش‌ها در دو نوع گرم و سرد وجود دارند؛ در نوع وارنیش گرم، محصول چاپی را به شیوه سیلک اسکرین پوشش می‌دهند. از این شیوه برای پوشش روی جلد کتاب، جلد پس از چاپ کاتالوگ، جلد پس از چاپ بروشور، جعبه‌های بسته‌بندی مانند دستمال‌کاغذی و… استفاده می‌شود.
شیوه کار به این صورت است که از مناطقی از سطح چاپی که قرار است ورنی زده شود فیلم گرفته و عملیات انتقال آن به سطح چاپی مانند تمامی چاپ‌های دیگر انجام می‌شود با این تفاوت که به جای استفاده از مرکب از مواد شفاف و بی رنگی به نام ورنی استفاده می کنند. در این روش برای اینکه در یک مختصات خاص از بسته‌بندی بخواهیم ورنی بزنیم یک پلیت جداگانه تهیه کرده و مانند یک رنگ تفکیکی چاپ عمل می‌کنیم.
در این روش همانند چهار رنگ اصلی از اصل تضاد آب و چربی در چاپ افست تبعیت می کنیم، یعنی محلول رطوبت دهی دستگاه افست مانند چهار رنگ اصلی وظیفه رطوبت‌دهی خود را انجام می‌دهد. در ورنی نوع سرد، با این روش تنها به محصول چاپی یک پوشش داده می‌شود و هیچ‌گونه درخشندگی با جلا به محصول چاپی داده نمی‌شود و تنها موجب تثبیت رنگ آن می‌شود که معمولاً با چاپ افست این کار انجام می‌شود و به دو روش صورت می‌گیرد. در این روش کل سطح چاپی به ورنی آغشته می‌شود.
بدین ترتیب هر پلیتی که دارای تنپلات کامل باشد می‌تواند انتقال ورنی را انجام بدهد؛ بنابراین نیازی به رطوبت‌دهی نیست و می‌توان در این مرحله آب دستگاه‌های چاپ را حذف کرد و به همین خاطر به روش (بدون آب) معروف است.
انتقال ورنی با روش چاپی برجسته (لترپرس)
در این شیوه به علت نوع تکنولوژی به کار رفته شده در انتقال مواد انتقال‌دهنده به سطح چاپی می‌توان میزان بیشتری نسبت به روش بدون آب، ورنی به سطح بسته‌بندی انتقال داد.
فویل‌کوبی
در فویل‌کوبی‌های طلایی و نقره‌ای، لایه رنگی که از جنس آلومینیوم است، تحت حرارت و فشار، بر روی کاغذ استمپ می‌شود. فرآیند فویل‌کوبی، فرآیند پیچیده‌ای نیست و بسیار شبیه به ورنی‌زنی موضعی است. در طراحی‌هایی که قرار است فویل‌کوبی شوند، تصاویر باید از نوع وکتور و متون دارای خطوط بیرونی باشند.
ترموگرافی
ظاهر کار در ترموگرافی تقریباً شبیه به حکاکی است ولی فرآیندهای آن‌ها با هم متفاوت است. در فرآیند ترموگرافی، به مرکب قسمتی که قرار است جلوه ترموگراف داشته باشد، مقداری پودر رنگی اضافه می‌کنند. سپس قالب چاپی آغشته به مرکب را حرارت داده و به کاغذ می‌زنند. ترکیب مرکب و پودر رنگ توسط حرارت به کاغذ منتقل می‌شود و پس از خشک شدن توسط اشعه‌ای آر ای، سطح کار برجسته شده و اصطلاحاً پف می‌کند.
دایکات
از جلوه‌های دایکات، برای اولین بار در قرن نوزدهم و در برش چرم برای تولید کفش استفاده شد. برای ایجاد جلوه‌هایی که امروزه با استفاده از دایکات ایجاد می‌شوند، از قالب برای برش و ایجاد شکل‌های مختلف روی کاغذ استفاده می‌شود. از قالب برش در فرآیندهای مختلف مثل استمپینگ، امباسینگ و دی امباسینگ نیز استفاده می‌شود. دایکات‌ها معمولاً با فرآیند چاپ در یک خط تولید انجام می‌شوند. دو نوع دایکات متفاوت وجود دارد؛ دایکات روتاری و دایکات تخت. مهم‌ترین تفاوت آن‌ها در این است که در نوع تخت، سرعت کار کمتر از نوع روتاری است ولی تجهیزات آن ارزان‌تر است.
لترپرس
قدیمی‌ترین فرآیند در صنعت چاپ لترپرس است. در این روش، قالب برجسته مرکب زده می‌شود و به سطح کاغذ فشار داده می‌شود. با این کار، تصویر به‌صورت برعکس روی کاغذ چاپ می‌شود. در لترپرس معمولاً از قالب‌های فلزی استفاده می‌شود، ولی قالب‌های چوبی و سنگی هم رواج دارند. از جلوه‌های لترپرس در کارت‌های عروسی و بیزینس کارت‌ها، بیشترین استفاده می‌شود.
یووی موضعی برجسته
یووی موضعی برجسته نوع دیگری از پوشش است که با کلیشه مجزا روی سطح چاپ شده قرار می‌گیرد و برخی از نقاط چاپ را مشخص و برجسته‌تر می‌کند. این لایه برجسته باعث می‌شود که حالت سایه‌روشن و براق روی سطح دیده شود. این کار به چاپ جذابیت خاصی می‌دهد. برای مثال می‌توان قسمت‌هایی از چاپ از برند تجاری محصولات، لوگوی شرکت، عکس، نام شرکت و مدیریت را از سایر قسمت‌ها برجسته‌تر کرد. این کار تأثیر تبلیغات را دوچندان می‌کند.
در روش یووی موضعی، کاغذ از زیر توری سیلک اسکرین که محتوی مواد یووی است، رد می‌شود و با توجه به فیلم لیتوگرافی، محل‌های خاصی که باید روی آن UV قرار می‌گیرد، شابلون گذاشته می‌شود که بعد از کشیدن یک‌بار و رفتن زیر خشک‌کن، UV روی محل موردنظر کشیده می‌شود. دستگاه یووی موضعی ساکورایی که به‌صورت کاملاً اتوماتیک کار می‌کند و برای UV شنی، UV موضعی معمولی و UV برجسته مورداستفاده قرار می‌گیرد.
سیلک اسکرین
در چاپ سیلک اسکرین از یک توری ابریشمی و ورق استنسیل برای چاپ استفاده می‌شود. به‌این‌ترتیب که ورق استنسیل را روی سطح پارچه گذاشته، مرکب را روی آن می‌گذارند و با ابزاری به نام تیغه اسکویی جی آن را روی سطح می‌گسترانند. مرکب از قسمت‌هایی از توری که نفوذپذیر است روی پارچه منتقل می‌شود و قسمت‌های نفوذناپذیر توری، مرکب را منتقل نمی‌کند. به‌این‌ترتیب نقش موردنظر روی پارچه ظاهر می‌شود. از این روش برای چاپ روی پارچه، چاپ روی ساک دستی پارچه‌ای و چوب، کاغذ، فلز و دی‌وی‌دی استفاده می‌شود.
سلفون
سلفون پوششی است که موجب استقامت بسته‌بندی می‌شود و از آن در برابر صدمه‌های احتمالی محافظت می‌کند. علاوه بر این‌ها از پوشش‌های موضعی سلفونی برای ایجاد جلوه‌های بصری زیبا استفاده می‌شود. این جلوه‌ها در انواع متفاوتی عرضه می‌شوند مانند سلفون مات، سلفون براق، سلفون مخملی و سلفون طرح‌دار که روی محصول چاپی، با توجه به نیاز آن محصول انجام می‌شود و یکی از رایج‌ترین شیوه‌ها به‌منظور پوشش روی سطح چاپی است که توسط دستگاه‌های مخصوص سلفون‌کشی لایه‌نازکی از پلاستیک روی سطح کار چسبانده می‌شود.
شیوه کار آن به این شکل است که سلفون‌های رول به کمک چسب روی سطح جعبه چسبانده می‌شود، به دو شکل ماشینی، اتوماتیک، نیمه اتوماتیک و در دو نوع حرارتی و ساده هستند. در نوع حرارتی به سبب بهره‌گیری از حرارت سلفون به شکل مقبول‌تری روی محصول چاپی قرار می‌گیرد.
مرکب‌های امنیتی
از مرکب‌های امنیتی، برای چاپ پترن‌های (الگوهای) پیچیده در اسناد و مدارک مهم استفاده می‌شود. مرکب‌های فلورسنت نامرئی ای آر، یکی از معروف‌ترین این مرکب‌ها است. این مرکب هنگام مشاهده در زیر نور معمولی نامرئی، ولی در زیر نورهای ای آر فعال و زیر نور یووی قابل‌مشاهده می‌شوند. از مرکب‌های «بلک ای آر» نیز در چاپ بارکد استفاده می‌شود که فقط توسط بارکد اسکنرها ردیابی می‌شوند.
«مرکب‌های نامرئی لیزری» نوع دیگری از مرکب‌های امنیتی هستند که هنگام چاپ هیچ اثر قابل‌مشاهده‌ای ندارند ولی هنگامی‌که زیر نور لیزر قرار می‌گیرند، کد یا تصویر چاپ شده روی کاغذ مشاهده می‌شود. از مرکب‌های امنیتی برای جلوگیری از جعل اسناد استفاده می‌شود.
طلاکوب چیست؟
آنچه طلاکوب می‌نامند درواقع نوعی چاپ داغی است که به شیوه لترپرس انجام می‌شود. طلاکوب امروزه به رنگ‌های مختلف ازجمله طلایی، نقره‌ای، آبی، قرمز و… در بازار موجود است. گاهی به‌وسیله این سیستم ضرب خالی زده می‌شود که تنها در جنس موردنظر فرورفتگی یا برجستگی ایجاد می‌شود و به دو صورت دستی و ماشینی به انجام می‌رسد.
در نوع دستی برای کارهای با تعداد کم به کار می‌رود. اول حروفچینی می‌کنند و حروف را کنار هم قرار می‌دهند تا کلمه موردنظر ساخته بشود. بعد یک لایه‌نازک از ورق مخصوص طلاکوب را روی جلدی که می‌خواهند طلاکوب بشود قرار می‌دهند و با پایین آوردن اهرم دستگاه طلاکوب و فشار روی کاغذ طلایی و جلد جای آن حروف به‌وسیله ورقه نازک روی جلد ایجاد می‌شود.
قبل از هر چیزی باید در نظر داشت که اصطلاح طلاکوب به این خاطر به فویل استمپ تلقی می‌شود که در گذشته از ورق طلا برای این منظور استفاده می‌شده است ولی امروزه از انواع فویلهای متالایز یا پیگمنتی در این تکنیک استفاده می‌شود که می‌توانند رنگ‌ها (طلایی، نقره‌ای، مسی، قرمز، آبی و هر رنگ دیگری) و جلوه‌های (صدفی، رنگین‌کمانی، بافت چوب یا چرم و…) متفاوتی داشته باشند.
انتخاب هرکدام از سیستم‌ها بستگی به نیاز مشتری دارد و باید با توجه به اولویت‌های موردنظر، ساختار و نحوه الصاق آن را انتخاب کرد. این اولویت‌بندی می‌تواند بین کیفیت، سرعت، صرفه اقتصادی و عوامل این‌چنینی صورت گیرد.
سیستم روتاری (Rotary) یا تخت (Flat bed)
امروزه طلاکوب چندرنگ به‌صورت in-line در ماشین‌های ترکیبی بسیار رایج شده است. که به‌صورت چند سیستم Flat bed کوچک و یا با سیستم روتاری در ماشین قرار بگیرد.
برای تیراژهای بالا از سیستم روتاری استفاده می‌شود ولی کیفیت نورد آن به‌خوبی سیستم تخت (flat bed) نیست. دیگر مزیت سیستم تخت، هزینه‌های کلی آن است که بسیار به‌صرفه است و دارای سیستم و ساختار ساده‌ای است که می‌تواند برای چاپ‌های On-Demand مورداستفاده قرار بگیرد.
سرعت ماشین‌های روتاری ۳۵-۴۵ متر بر دقیقه است و سیستم‌های تخت ۱۲۰ متر بر دقیقه است. این اختلاف به علت زمان توقفی (Dwell Time) است که در ماشین‌های روتاری وجود دارد که عملیات الصاق به‌طور کامل صورت گیرد.
بیشتر بخوانید: نگاهی به انواع چاپ؛ این هنرصنعت کارآمد
طلاکوب سرد
از آن نمی‌توان روی سطوح بدون پوشش (Coat) استفاده کرد چراکه چسب فویل توسط بستر موردنظر جذب می‌شود. برای حل این مشکل می‌توان یک لایه پوشش اولیه (primer) روی آن سطح پوشش (coat) کرد ولی باز هم بااین‌حال فقط برای برخی مصارف کاربرد دارد.
از مهم‌ترین مزایای این سیستم، اقتصادی بودن آن است. به‌طوری‌که تا%۵۰ نسبت به طلاکوب گرم کار هزینه را کاهش می‌دهد. ولی از طرفی برای طرح‌های عالی و کیفیت بسیار خوب مناسب نیست.
طلاکوب گرم
ازلحاظ بصری به‌شدت جذاب‌تر است و جلب مشتری بیشتری را به دنبال دارد. به همین منظور برای بسته‌بندی محصولات لوکس در رقابت طراحی بسته‌بندی، از آن استفاده می‌شود. این نوع طلاکوب برای طراحی‌های خاص و لبه‌های شارپ و دقیق و با کیفیت مناسب است.
استفاده از طلاکوب گرم در بازار رقابت بسیار رایج‌تر است. البته گزینه‌ی ارزان‌تر دیگری نیز می‌تواند جایگزین طلاکوب‌ها باشد و آن استفاده از مرکب نقره‌ای در تکنیک چاپی گراوور است که می‌تواند حجم زیادی مرکب نقره‌ای را روی سطح کار بنشاند اما باید در نظر داشت که به‌هیچ‌وجه سطح صیقلی و آیینه‌ای فویلهای طلاکوب را ندارد و فقط برای تیراژهای بسیار بالا مقرون‌به‌صرفه است. هم‌چنین هزینه چاپ گراوور و سیلندرسازی آن بسیار زیاد و بالا است.
این اصطلاح برای حفظ فویل و کاهش میزان باطله آن به کار می‌رود که در تولید انبوه و میزان مصرف مواد اولیه امری بسیار مهم و حائز اهمیت است.
سیستم‌های روتاری دارای ابزارهایی برای Foil Saving هستند که هنگام بروز مشکل، تغذیه فویل را متوقف می‌کنند. این استفاده بهینه از فویل می‌تواند تا%۸۰ فویل را ذخیره کند ولی سیستم‌های طلاکوب تخت و طلاکوب سرد به علت استفاده از واحد UV Curing نمی‌توانند فویل را متوقف کنند.
جلوه های ویژه در چاپ
