در قسمت های قبل به هدف، نقش و تعاریف حوزه بسته بندی، تاریخچه بسته بندی های چوبی، کاغذی و مقوایی، شیشه ای، منسوج، پلاستیکی و استفاده از مواد جدید در بسته بندی و ویژگی های بسته بندی مطلوب و انتخاب نام مناسب و مطلوب برای یک بسته بندی، جاذبه طراحی و استفاده از رنگ ها در بسته بندی پرداخته شد و در این قسمت به جاذبه تبلیغات و قیمت، بسته بندی مواد غذایی و عوارض ناشی از آلودگی مواد غذایی در بسته بندی پرداخته می شود.
تقریباً تمام محصولاتی که ساخته دست بشر بوده و با استفاده از منابع طبیعی تولید می شوند نیازمند بسته بندی اند. این نیاز را می توان از جنبه های گوناگون مورد بحث و بررسی قرارداد. هویت بخشی، امنیت، ایمنی و سلامت و در نهایت حمل ونقل، همگی نیاز مبرمی به بسته بندی برای تحقق دارند.
حضور بسته بندی در دنیای مدرن، محصور به زمان و مکان خاصی نیست و به معنای واقعی کلمه، همه جا حاضر است. واقعاً آیا می توانید چیزی را مثال بزنید که در بسته بندی عرضه نشود؟ شاید بتوان چند نمونه ذکر کرد ولی این محصولات تعدادشان بسیار کم است. هم اکنون حتی محصولات زراعی و باغی نیز حداقل دارای یک لیبل می باشند و لیبل نیز خود شکلی از بسته بندی است.
بسته بندی ابتدایی ترین نیاز هر محصول پیش از عرضه به بازار می باشد، چرا که تولیدکنندگان برای شناساندن خود و محصولاتشان و البته محافظت از محصول در حین حمل ونقل و نگهداری پیش از فروش به آن نیاز مبرمی دارند. به بیانی بسته بندی می تواند ضمن معرفی نام، خواص، مشخصات فنی و شیمیایی، تاریخ مصرف، قیمت، طریقه مصرف و نگهداری صحیح، محافظت آن کالا را تا زمان مصرف به عهده گیرد و در عین حال یک بسته بندی مطلوب قادر است موجب افزایش زمان حفظ و نگهداری کالای فاسدشدنی باشد.
جاذبه تبلیغات
با توجه به بازار رقابت نیاز است که پیام شرکت تولید کننده به صورت مستقیم و در قالب تبلیغات برای مشتری و خریدار ارسال شود و این هنر تبلیغات است که با انجام آن ایجاد جذبه برای محصولات تولیدی بیشتر می شود. به عبارت دیگر هر گاه مشتری به دلیل قرار گرفتن در فضای تبلیغاتی سابقه ذهنی بیشتری از محصولی پیدا کند طرح آن محصول، مشتری را بیشتر برمی انگیزد و شکل و فرم آن بیشتر به دل می نشیند و ذوق وی را ارضاء می کند.
گرایش مردم به خرید محصولاتی که فعالیت تبلیغاتی مناسبی روی آنها صورت گرفته و برای مصرف کننده سابقه ذهنی بر روی محصول وجود دارد خود بهترین دلیل ضرورت توجه به امر تبلیغات و توجه به این جاذبه در محصولات تولیدی می باشد.
جاذبه قیمت
یکی از فاکتورهای مهم در امر خرید محصول بسته بندی شده قیمت آن است به عبارت دیگر برای توده مردم و به ویژه طبقات کم درآمد جاذبه قیمت یک امر حیاتی در خرید محسوب می شود. به همین دلیل قبل از انتخاب نوع بسته باید طیف مصرف کننده محصول مشخص باشد و برای اقشار کم درآمد در حد امکان از بسته بندی ارزان تر استفاده گردد.
جاذبه قیمت در بازار رقابت ها آن قدر حائز اهمیت است که پاره ای از تولید کنندگان به عنوان یک استراتژی معتقدند جنس را باید آن قدر ارزان تهیه کرد که خریدار برای خرید آن احتیاج به فکر کردن هم نداشته باشد. البته در این امر نباید کیفیت فراموش شود.
بدین ترتیب مدیران به درک این موضوع پرداخته اند که بسته بندی می تواند به صورت دقیق باعث تمایز کالاهای مصرفی نسبتاً مشابه شود و در نهایت بقای تعدادی از مارک ها در بازار و عرضه کالاهای مختلف باعث شده است که خریداران در همان زمان خرید با استفاده از عناصر مستقیم به تمایز کالاهای مختلف بپردازند.
نتایج مشترک بیانگر این موضوع هستند که درک کافی در رابطه با تکنولوژی بسته بندی نقش مهمی را در تمایل و احتمال کلی مصرف کننده در زمینه خرید محصولات خاص ایفا می کند.
امروزه از آنجایی که بیشتر مردم در انتخاب نوع کالای خود به دلیل رقابت سخت شرکت های تولید کننده در نوعی سردرگمی نسبی به سر می برند و ممکن است توان ارزیابی محصولات در زمینه هایی مانند لوازم شوینده، آرایشی، غذایی و … به دلیل هم سطح بودن شرکت های تولید کننده اصلی دارا نیستند. اینجاست که یک ایده نو برای نمایش محصول شرکت خاصی گوی سبقت را از دیگران برده و در دوره زمانی مشخصی منجر به سود هنگفت از فروش محصول مورد نظر برای آن شرکت خواهد شد.
بسته بندی مواد غذایی
رشد روزافزون جمعیت، توجه ویژه دولت ها در تأمین و تولید بیشتر مواد غذایی مورد نیاز که امروزه تحت عنوان «امنیت غذایی» مطرح می شود را طلب می نماید. در امنیت غذایی نیز توجه به بهداشت و پیشگیری از آلودگی مواد غذایی موضوعی است که بایستی توجه ویژه ای به آن صورت گیرد.
عوارض ناشی از آلودگی مواد غذایی
تعریف سازمان بهداشت جهانی از بیماری ناشی از غذا به این صورت است: بیماری هایی که ماهیت عفونی یا سمی دارند و عامل آن از راه غذای مصرفی وارد بدن می شود. هر فردی در معرض ابتلا به چنین بیماری هایی قرار دارد.
غذا به عنوان منبع تولید انرژی در بدن اگر دچار آلودگی باشد، می تواند منشاء بیماری های مختلف و در رأس آنها بیماری های گوارشی و مسمومیت های غذایی در انسان باشد.
عوارض ناشی از غذا، یکی از شایع ترین و شدیدترین مشکلات بهداشت عمومی در جهان امروز هستند، که بر زندگی انسان ها، بار سنگینی تحمیل کرده اند. این آلودگی ها معمولاً به دلیل تهیه، نگهداری و حمل و نقل نامناسب ماده غذایی بروز می کند.
مسمومیت غذایی: عوارض ناشی از مصرف مواد غذایی آلوده را اصطلاحاً مسمومیت غذایی می نامند.
عوارض ناشی از آلودگی مواد غذایی بر اساس مکانیسم عمل به چهار گروه تقسیم می شود:
الف) عفونت های غذایی
ب) مسمومیت های غذایی
ج) عوارض حاصله از انگل ها
د) عوارض حاصله از مواد افزودنی
عفونت های غذایی
عفونت های غذایی شامل بیماری های عفونی می شود که در اثر مصرف غذای آلوده به انسان انتقال می یابد و با عوارض گوارشی از قبیل استفراغ، اسهال، دردهای عضلات شکم و تشنجات عصبی همراه است: سالمونلا، کمپیلوباکتریوز، ویبریوز، کلی باسیلوز.
به طور کلی در بین مواد غذایی گوشت، فرآورده های گوشتی و تخم مرغ همیشه درصد آلودگی شان بیشتر از دیگر مواد غذایی است. گوشت چرخ کرده بیشترین خطر انتقال عفونت غذایی را دارد.
مسمومیت های غذایی
به دو شکل مسمومیت های غذایی میکروبی و مسمومیت های قارچی دیده می شوند که در اثر سموم مترشحه از:
۱- باکتری ها مانند کلستریدیوم بوتولینوم، اشریشیاکلی، شیگلا، باسیلیوس سرئوس و استافیلوکوک پاتوژن.
۲- در اثر سموم مترشحه از قارچ ها (کپک و مخمر) مانند آفلاتوکسین به وجود می آیند.
عوارض حاصله از انگل ها
عبارتند از بیماری هایی که توسط انگل هایی که در غذاهای مختلف وجود دارند، و از طریق لوله گوارش به انسان منتقل می گردند؛ مانند توکسوپلاسموز، ژیاردیوز، تریشینوز تنیازیس و… .
عوارض حاصله از مواد افزودنی
عوارضی که در اثر مواد افزودنی غیرمجاز و یا استفاده بیش از حد استاندارد مواد مجاز و یا در اثر باقیمانده های دارویی و سموم در برخی از مواد غذایی و یا در اثر آلودگی محیط زیست و اثرات آنها روی فرآورده های دامی و کشاورزی به وجود می آیند.
بیماری های ناشی از غذا، در سطح اجتماع، خانواده ها، سیستم مراقبت بهداشتی و اجتماعی و مؤسسات تجاری، علاوه بر ایجاد بیماری و حتی مرگ، هزینه بالایی نیز به کشورها تحمیل می نمایند.
در کشورهای صنعتی بیش از ۹۰ درصد غذای مردم از طریق صنایع مربو طه در اختیارشان قرار می گیرد. که آلودگی آنها فاجعه آفرین است. ۲۰ تا ۵۰ درصد از جهانگردان طی سفرهای خود دچار عوارض غذایی می شوند.
گزارشات بیان می دارند که در سال ۲۰۰۵ حدود ۸/۱ میلیون نفر بر اثر بیماری های اسهالی جان خود را از دست داده اند که بخش اعظمی از این مرگ و میرها به آلودگی غذا و آب آشامیدنی مربوط بوده است. لذا توجه به بهداشت مواد غذایی امری ضروری است.
بهداشت مواد غذایی
بهداشت مواد غذایی عبارت است از کلیه موازینی که رعایت آنها در کلیه مراحل تولید، نگهداری و عرضه مواد غذایی ضروری است تا ماده غذایی سالم و با کیفیت بالای بهداشتی به دست مصرف کننده برسد.
حفاظت از مواد غذایی از زمان تولید تا هنگام مصرف امر بسیار مهمی است. عوامل بسیاری باعث از بین رفتن ارزش مواد غذایی می شوند که از مهم ترین آن ها می توان به فساد میکروبی، از دست دادن برخی خواص مهم مانند ویتامین و… اشاره کرد.
عواملی که باعث رشد میکروارگانیسم ها در یک محصول بعد از تولید می شوند:
۱- سطح پایین بهداشت در فرآیند تولید
۲- تأخیر بین تولید و بسته بندی
۳- دمای نامناسب نگهداری (انبارش)
۴- نوع ماده بسته بندی
۵- حجم گاز آزاد شده درون بسته بندی
۶- نوع و ترکیبات گازهای درون بسته بندی
۷- درصد اکسیژن
بسته بندی مواد غذایی
ساده ترین روش برای محافظت از مواد غذایی بسته بندی آن است. معمولاً بسته بندی از مواد غذایی در مقابل نفوذ عوامل خارجی و همچنین حفظ خواص داخلی آن محافظت می نماید.
از سویی مواد غذایی دارای دو ویژگی اساسی می باشند:
الف) فصلی بودن تولید
ب) فساد پذیر بودن: این درحالی است که انسان ها به منظور رفع نیاز تغذیه ای و تداوم حیات خود، احتیاج به مصرف مواد غذایی در طول سال دارند بدین لحاظ بسته بندی مواد غذایی از اهمیت خاصی برخوردار است.
امروزه روش های مختلف بسته بندی به همراه روش های نوین نگهداری مواد غذایی نقش موثر و کارآمدی در صنایع غذایی ایفا می کنند.
به نحوی که بسته بندی موادغذایی به صورت علمی و با تکنیک های خاص خود انجام می گیرد و جزء صنایع پیشرفته محسوب شده که می توان به بسته بندی گروه های نان و شیرینی، فرآورده های لبنی، فرآورده های گوشتی، موادغذایی منجمد، موادغذایی خشک، میوه، غلات، شکلات، قهوه و… اشاره نمود.
هدف از بسته بندی مواد غذایی
در ابتدا هدف بسته بندی نگهداری محصولات غذایی فصلی بوده اما با رشد جوامع این ضرورت احساس گردید تا محصولاتی که در یک منطقه خاصی تولید می شود جهت استفاده به منطقه دیگری انتقال یابد و این هنر بسته بندی بود که امکان حفاظت و نگهداری محصول را در این پروسه انتقال از محلی به محل دیگر فراهم آورد.
اهداف اصلی از بسته بندی مواد غذایی
– مهم ترین هدفی که در بسته بندی مواد غذایی مدنظر است افزایش طول عمر نگهداری محصول می باشد.
– محافظت ماده غذایی ازعوامل فساد درونی و بیرونی و اکسیده شدن
– حمل و نقل بهتر و آسانتر مواد غذایی
– بازاریابی بهتر
– اهمیت بسته بندی مواد غذایی و نقش آن در بهداشت، کاهش ضایعات، جلب مشتری
تکنولوژی بسته بندی نه تنها توانست طول عمر ماده غذایی را افزایش دهد بلکه این امکان را به وجود آورد که در کشوری نظیر آمریکا ۴ درصد مردم آن بتوانند با فعالیت خود نه تنها غذای همه مردم این کشور را تأمین کنند بلکه مقادیر مشابهی از محصولات را به خارج صادر نمایند.
بسته بندی و بهداشت مواد غذایی
یکی از راه های حفظ بهداشت مواد غذایی، بسته بندی آنهاست، زیرا بسته بندی علاوه بر جلوگیری از نفوذ میکروارگانیسم در مواد غذایی، از ارتباط بی دلیل و دست کاری خریدار با مواد غذایی نیز جلوگیری می کند. لذا مناسب است به منظور جلوگیری از انتقال آلودگی از فرد به مواد غذایی، از دست زدن فرد آلوده به ماده غذایی جلوگیری شود.
در برخی از فروشگاه ها، همزمان علاوه بر مواد غذایی نظیر سبزیجات (که برگ های آن می تواند به شدت آلوده باشد)، سایر مواد غذایی مانند گوشت، مرغ و ماهی (که به شدت فسادپذیر هستند) نیز به فروش می رسد، لذا در چنین فروشگاه هایی بسته بندی مواد غذایی سریع فاسد شدنی (نظیر گوشت، مرغ و ماهی) از آلودگی این مواد جلوگیری می نماید.
بسته بندی و ضایعات
محصولات کشاورزی و دامپروری که خسارت دیده، فاسد شده و یا کیفیت غیرقابل قبولی از نظر هریک از خصوصیات حسی داشته باشند مورد پذیرش مصرف کنندگان قرار نمی گیرند و ضایعات محسوب می شوند.
دلایل این گونه ضایعات را می توان به عوامل زیر نسبت داد:
۱) آلودگی میکربی و تجزیه مواد توسط آنها
۲) فرآیندهای متابولیکی
۳) تنش های فیزیکی.
