در میان محصولات منحصربه فرد کشاورزی در ایران، خرما جایگاهى ویژه و تاریخى دارد؛ بنابراین طبیعى است که کیفیت و نوع بسته بندی این محصول در مصارف داخلى و صادراتى از اهمیت بالایى برخوردار باشد. بی شک کارتن سازى در ایران با چالش هایی نیز روبروست.
این دغدغه، بهانه ای شد تا به سراغ یکى از برندهای شناخته شده کارتن سازی که دهه ها به شکل تخصصى در مهد خرمای ایران، شهر بم فعالیت داشته، یعنى صنایع بسته بندی و کارتن خیرخواه برویم و گفت وگویى را با محمدرضا خیرخواه کرمانى، مدیرعامل این شرکت و نایب رئیس هیئت مدیره انجمن مدیران صنایع کارتن و ورق ایران ترتیب دهیم.
لازم به ذکر است، این مجموعه از سال ۱۳۶۳ فعالیت خود را آغاز کرده و در حال حاضر سهم قابل توجهى از بازار بسته بندی خرمای کشور را به خود اختصاص داده و تامین کننده جعبه و کارتن صادرکنندگان این محصول به کشورهای خارجى است. برای آشنایى بیشتر با این برند و پیشینه شکل گیری آن، با این گفت وگو همراه شوید.
چرا و از چه زمانی رسما وارد صنعت کارتن سازی شدید؟ کمی درباره پیشینه کارتن خیرخواه توضیح دهید.
مدرک تحصیلی بنده، کارشناسی ارشد در رشته مهندسی مکانیک است و به همین دلیل، بعد از اتمام تحصیل و خدمت ســربازی که هم زمان با ســال های جنگ تحمیلی همراه بود، در شــرکت هایی مشغول به کار شــدم که در حوزه ساخت ســازه های فلزی فعالیت داشتند.
در برخی از عملیات های دفاع مقدس مشارکت داشتیم و برای رزمندگان، پل های معلق می ســاختیم، اما از آنجایی که پدرم از تجار شناخته شده خرما بود و به کمک و همراهی نیاز داشت، تصمیم گرفتم که تجارت خانوادگی را در پیش بگیرم. البته وارد حوزه تجارت خرما نشــدم؛ بلکه فقط روی بخش کارتن سازى در ایران و بسته بندی خرما متمرکز شدم و با حفظ برند «خیرخواه»، مجتمع بسته بندی و کارتن سازی را در شهرک صنعتی بم احداث کردم.
دلیل این انتخاب، تعلق خاطری بود که به زادگاهم داشتم و با وجود اینکه انتقال کارخانــه به تهران، موقعیت های اقتصادی به مراتب بیشــتری را به همراه داشــت، روی تصمیم خودم ماندم و امروز هم از این تصمیم پشیمان نیستم. اینکه توانسته ام در طول این سال ها، بستر مناسبی برای اشتغال و امرار و معاش صدها کارگر فراهم آورم، اوج رضایت و خوشبختی است.
خوشبختانه این تعامل و علاقه مندی، دوسویه است و کارگران نیز قلبا و از جان و دل برای کارخانه زحمت می کشند و در پیشرفت و توسعه آن سهم دارند.
با این حساب تامین کارتن و جعبه های باغداران را پدرتان آغاز کردند.
بله. پدر بنده، محمدعلی خیرخواه کرمانی، اولین تاجر در کشور بود که برای بسته بندی خرما از کارتن استفاده کرد. تا پیش از آن محموله های خرما به شکل سنتی یا در حلب های ۲۰ لیتری خالی بنزین (جلت) (سبدهای بافته شده از سرشاخه های نخل) بسته بندی و به سایر شهرها انتقال داده می شد. این روش، بهداشــتی نبود و معمولا به از بین رفتن بخش قابل توجهی از محصول خرما منجر می شد. پدرم برای رفع این مشکل، در ابتدا خرما را به شکل فله ای در کارتن های بزرگ بسته بندی کرد و توانست با وجود مقاومت هایی که از سمت باغداران وجود داشت، این شیوه را توسعه دهد.
به مرور زمان، ســایر تجار و باغداران نیز متوجه شدند که استفاده از کارتن های مقوایی، مناسب ترین گزینه برای بسته بندی خرما است. در آن سال ها عالوه بر بم، کارتن مصرفی باغداران فارس، بوشهر و بخش هایی از خوزستان را پدر من تامین می کرد و طولی نکشید که استفاده از کارتن در ابعاد مختلف برای بســته بندی و انتقال خرما به داخل و خارج از کشور مرسوم شد.
در ابتدای راه، کارتن سازی را با چه ماشین آلاتی شروع کردید و مراحل توسعه کارخانه به چه شکل پیش رفت؟
از روز اول، کارتن سازی را با یک ماشــین دایکات دستی یا به اصطلاح پینگ پنگی آغاز کردیم. در گام دوم، یک ماشین چاپ فلکسو دو رنگ به مجموعه اضافه شد که با آن می توانستیم چاپ های ساده را روی کارتن ها پیاده کنیم. یک ماشــین لب چســب معمولی هم در اختیار داشتیم که با استفاده از آن، سفارش ها را تولید و به دست مصرف کنندگان می رساندیم.
در آن مقطع، ورق مــورد نیاز برای تولید کارتن را از شــهرهای دیگر ازجمله تهران خریداری می کردیم، اما در ادامه و با مجهز شــدن کارخانه به ماشــین های کروگیتور ورق سازی، در این بخش به خودکفایی دست یافتیم و ورق مصرفی مورد نیازمان را تولید کردیم. مرحله بعدی توسعه، به ارتقای ماشــین آلات چاپ اختصاص داشت.
تا اواخر دهه هفتاد، هنوز چاپ چند رنگ و لمینیت مرسوم نبود و کارتن سازی های معدودی در هر منطقه فعالیت داشتند، اما با ورود تکنولوژی های جدید و متنوع چاپ، انتظار مشتریان نیز بالارفت؛ به همین دلیل و به موازات نیاز بازار، توسعه بخش چاپ را در دســتور کار قرار دادیم و در آخرین مرحله، یعنی در سال ۱۳۹۶ کارخانه کارتن خیرخواه به یک ماشین چاپ فلکسو پنج رنگ مجهز شد که همزمان، توانایی چاپ یووی و دایکات را نیز دارد.
این ماشین به ما امکان می دهد که مســتقیما روی ورق هایی که با کاغذهای کوتد (کاغذ سفید لعاب داده شده) تولید شده، عملیات باکیفیت چاپی بالا انجام دهیم، به طوری که می توانم به جرأت بگویم، قابلیت رقابت با چاپ افست و لمینیت را دارد.
البته همچنان پاسخگوی مشــتریانی که می خواهند سفارش هایشان لمینیت شود نیز هستیم، اما چاپ روی کارتن هایی که با کاغذ کوتد پوشیده شده اند، یک مرحله از تولید را کم می کند و این روش، در افزایش سرعت تولید و کاهش هزینه ها نقش به ســزایی دارد. جالب است بدانید که با این ماشــین، توانسته ایم ورق در ابعاد ۲.۲۰ متر در ۹۰ سانتی متر را چاپ کنیم که فکر می کنم، بزرگ ترین ســطح چاپ در کشور باشد.
در حال حاضر ماشین آلات مختلف چاپ، لب چسب ها، لمینیت ها، دایکات ها (روتاری، فکی و طرح بوبست) به همراه ماشین آلات کروگیتور و ورق سازی، صنایع بسته بندی و کارتن سازی خیرخواه را به یک مجموعه کامل و به روز تبدیل کرده که در جنوب شرقی کشور بی نظیر است. البته توسعه همچنان ادامه دارد و همواره سعی خواهیم کرد با بهره مندی از جدید ترین تکنولوژی های کارتن سازى در ایران به تجهیز کارخانه بپردازیم.
آیا حادثه ناگوار زلزله بم در ســال ۱۳۸۲ تاثیری روی فعالیت های شما داشت؟
قطعا تاثیر داشت. تبعات آن فاجعه تلخ، هنوز در ذهن و روح ما و مردم منطقه باقی مانده اســت. همه جا با خاک یکسان شده بود و بخش قابل توجهی از کارخانه و ماشــین ها نیز آســیب دیده بودند. شرایط بسیار سختی بود، اما می دانستیم باید هرچه سریع تر، مرمت بخش های آسیب دیده را آغاز کنیم؛ چون به هرحال تعداد زیادی از کارگران بیکار شده بودند و بازگشایی کارخانه به لحاظ روحی و روانی از اهمیت بالایی برخوردار بود.
به خاطر دارم، در اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۳ که وزیر صنایع وقت برای بازدید به بم سفر کرده بود، در مراسم بازگشایی و آغاز به کار مجدد کارخانه شرکت کرد و به بنده گفت: «شما روحیه زندگی را به مردم شهر بازگرداندید». در ادامه نیز مسیر توسعه آن طور که توضیح دادم، پیش رفت و در هر مرحله، درآمد حاصل از کار را صرف گسترش همین مجموعه کردم.
کارتن خیرخواه در طول این سال ها، چقدر در اقتصاد منطقه و بازار بسته بندی خرما تاثیر گذار بوده است؟
پیش از تاسیس و توسعه کارتن خیرخواه در منطقه بم، بازار کارتن بسته بندی خرما در انحصار دلال ها بود؛ یعنی افراد محدودی بودند که به شــرکت کارتن سازی «ایران» سفارش های سنگین می دادند، انبارهای شان را پرمی کردند و در فصل چیدن محصول، کارتن را با حجم بالایی از کارتن به قیمت دلخواه به باغداران به فروش می رساندند.
باغداران نیز به ناچار به این رویه تن می دادند؛ چراکه اگر خرمای برداشت شده بلافاصله در کارتن قرار نگیرد، از بین می رود. این روند، مدت ها ادامه داشت تا اینکه کارخانه صنایع بسته بندی و کارتن سازی خیرخواه، این انحصار را شکست و دیگر باغداران می توانستند، کارتن های تولید شده در شهر خودشان را خریداری کنند. با این حال، انحصارگران و دلالان روش دیگری را در پیش گرفتند که آن هم ثبت سفارش های سنگین در کارخانه ما بود، به طوری که حجم قابل توجهی از ظرفیت تولیدات کارخانه را به خود اختصاص می دادند و باز هم سهم بالایی از بازار را به انحصار خود درمی آوردند.
در واقع دیگر امکان ثبت سفارش های کم تیراژ برای باغداران وجود نداشت و به دلیل پر شدن ظرفیت، نمی توانستند از ما کارتن خریداری کنند. به همین دلیل، تصمیم گرفتیم که برای همیشه دست سوداگران را از بازار منطقه کوتاه کنیم؛ آن هم با متوقف کردن ثبت سفارش های عمده و پیش فروش محصول. ازآن زمان به بعد، باغداران می توانستند سفارش های خرد با تیراژ های پایین را ثبت و کارتن مصرفی خود را بدون واسطه و با قیمت مناسب از کارخانه خریداری کنند.
این تصمیم، عملیات فــروش و تولید را با تراکم بالایی در فصل برداشــت محصول مواجه می کند، ولی تنها با هدف همراهی با باغداران محترم این فشار مضاعف را متحمل می شویم. این اقدام باعث شده، هزینه بسته بندی خرما برای باغداران کاهش پیدا کند و آن ها را به صرفه اقتصادی قابل توجهی برساند.
هم اکنون چند نفر در مجموعه کارتن خیرخواه فعالیت دارند و به نظر شــما چه عاملی برند خیرخواه را از سایر برندها متمایز میکند؟
در فصل برداشــت محصول، حدود ۲۰۰ نفر کارگر به صورت ۲۴ ساعته و طی سه شــیفت کاری در بخشهای مختلف کارخانه فعالیت دارند و در سایر فصلهای سال، تعداد کارگران به یک سوم، یعنی حدود ۷۰ نفر میرسد که در واقع نیروهای دائمی مجموعه به حساب می آیند.
خداوند را شاکریم که با اتکا به نیروی انسانی توانمند و بهرهمندی از تجهیزات به روز، بخش اعظم تامین کارتن بسته بندی خرما در منطقه را بر عهده داریم و توانسته ایم علاوبر اشتغالزایی، سهم چشمگیری در اقتصاد خانواده ها و باغداران محترم ایفا کنیم. در واقع به شکل مستقیم با اقتصاد و زندگی مردم در تعامل هستیم و این شــاید مهمترین نقطه تمایز کارتن سازی خیرخواه با سایر کارتن سازان باشد.
آیا از محصوالت خیرخواه در بسته بندی اقلام دیگری نیز استفاده می شود؟
بله؛ اما پیش از پاسخ به سوال شما، باید اشاره کنم که هزینه های حمل ونقل باعث می شود که ثبت سفارش از نقاط دیگر کشور، برای سفارش دهندگان صرفه اقتصادی چندانی نداشته باشد، به همین دلیل گستره ای که تحت پوشش تولیدات کارتن سازی خیرخواه قرار دارد، عمدتا محدوده استان کرمان و برخی از استان های مجاور را شامل می شود.
به هر ترتیب بجز کارتن خرما، بخشی از ظرفیت کارخانه به تولید کارتن مصرفی برای تامین کارتن بسته بندی توت فرنگی، خیار سبز، گوجه فرنگی و سایر سیفی جات اختصاص دارد، اما از آنجایی که حجم اصلی تولید به فصل برداشت خرما اختصاص مییابد، برای پر کردن ظرفیت تولید در ســایر فصلها، روی
تامین جعبه های صادراتی خرما تمرکز کرده ایم. عموما شــیوه صادرات خرما اینگونه است که صادرکنندگان در فصل برداشت، تناژهای بالایی از خرما را خریداری و در سردخانه نگهداری میکنند تا در سایر ایام سال، ضمن بسته بندی مجدد در ابعاد و جعبه های مختلف، محموله های خود را به کشــورهای مقصد صادر کنند. در حال حاضر جعبه ها و کارتن های مصرفی بزرگترین صادرکننده کشــور که صادرات خرما به کشــور هندوســتان را بر عهده دارد، توسط صنایع بسته بندی و کارتن خیرخواه تولید و تامین میشود.
صادرکنندگان دیگری نیز هستند که کار صادرات به سایر کشورها از جمله روســیه را آغاز کردهاند و در زمینه تولید جعبه و کارتن با آنها همکاری داریم. البته باید به ارائه مشاورههای تخصصی به صادرکنندگانی که به تازگی وارد این حوزه شدهاند نیز اشاره کنم؛ چراکه معموال تجربه و مطالعات لازم را برای طراحی و انتخاب نوع جعبه مقاوم در برابر ســرمای سردخانه ها و فشــاری که در حین بارگیری و انتقال به کشــور مقصد به آنها وارد میشود، ندارند. در واقع همکاران متخصص ما در زمینه طراحی و انتخاب نوع جعبه، مشاوره مناسب به صادرکنندگان میدهند.
به هرحال هدف مشــترک ما این اســت که خرمای ایران که مرغوبترین نوع خرمای جهان بهشمار میآید، سالم، بدون آسیبدیدگی و با کیفیت مطلوب به دست مصرفکنندگان خارجی برسد و از این حیث، خدای نخواسته باعث سلب اعتماد و آبروی کشور نشود.
به نظر شما مهمترین چالش کارتن سازى در ایران چیست؟
بسته بندی مناسب، همیشه یکی از اصلی ترین چالش های صادرات محصولات کشاورزی بوده و هست. معمولا کشاورزان فاقد بضاعت مالی و بعضا فکری لازم در جهت ارتقای کیفیت بسته بندی محصولات خود هستند و در بسیاری از موارد، صادرکننده نیز بی توجه به پارامترهای کیفی مناسب، از طریق بسته بندی ارزان تر به دنبال کاهش هزینه ها است. البته کیفیت بسته بندی هایی از جنس کارتن، تنها به فرآیند کارتن سازی معطوف نیست و کیفیت کاغذ مصرفی در تولید ورق، نقش بسزایی در میزان کیفیت کارتن ها و جعبه های تولیدی دارد.
همانطور که می دانید، بخش قابل توجهی از کاغذهای مصرفی در تولید ورق های کارتنی در کشور از طریق بازیافت کاغذ و کارتن های مستعمل تامین می شود و مطابق با نظر کارشناسان، کارتن تا هفت بار قابلیت بازیافت را به شرط حفظ کیفیت دارد، اما متاسفانه فرآیند بازیافت کارتن معمولا ده ها بار تکرار می شــود که این روند، باعث کوتاه شدن بیش از اندازه الیاف های کاغذ و کاهش مقاومت ورق و کارتن های تولیدی می شــود.
بنابراین در پاسخ به سوال شما باید بگویم که مهمترین چالش ما در کارتن سازى در ایران، دسترسی به کاغذ باکیفیت است که در صورت تحقق این امر، کارتن سازی در ایران چیزی از توسعه یافته ترین کشورهای جهان کم نخواهد داشت. در این زمینه، شاید تجمیع کارخانه های کاغذسازی، ارتقای ماشین آلات و واردات خمیر کاغذ بتواند روی کیفیت تولیدات داخلی تاثیرگذار باشد. البته کارخانه های مجهزی نیز در کشور وجود دارند که کاغذهای مرغوبی تولید می کنند، ولی عمده محصولاتشان به کشورهای خارجی صادر می شود.
طبیعتا صادرات، منافع ملی قابل توجهی برای کشور به همراه دارد، اما به اعتقاد بنده، تامین بازار داخلی با کاغذ مرغوب، بر صادرات در این زمینه اولویت دارد.
با این تفاسیر، در انجمن مدیران صنایع کارتن و ورق ایران، کارگروه مشترکی با سندیکای کاغذ تشکیل داده ایم تا بر اساس منافع ملی نسبت به ترویج یا اجباری کردن بسته بندی سلولزی به عنوان بسته بندی پایدار که موجب سلامت جامعه و حفظ محیط زیست است، راهکارهای اجرایی تدوین و به مسئولان ذیربط ارائه شود. البته هنوز در ابتدای راه هستیم و امیدواریم که در آینده بتوانیم به ارتقای کیفیت کاغذ بسته بندی و ورق های کارتن در کشور کمک کنیم.
نظرتان درباره نقش کارتن در ملاحظات محیط زیستی و چالش افزایش ســهم مواد پلیمری در فرآیندهای بسته بندی چیست؟
در حال حاضر حفظ محیط زیست، اصلی ترین دغدغه در جهان به شمار می آید و در این راستا، بیشتر کشورهای توسعه یافته، استفاده از ظروف پلیمری جهت بسته بندی مواد غذایی را ممنوع کرده اند و تاکید دارند که از فرآورده های سلولزی برای این کار استفاده شود. دلیلش هم این است که مواد ســلولزی در طبیعت قابل بازیافت میباشد؛ در حالی که ظروف پلاستیکی و پلیمری این قابلیت را ندارند و مصرف آن آسیبهایی فراوانی را به محیط زیســت وارد میکند.
متاسفانه ارزان بودن مواد پتروشیمی در ایران، کفه تولید ظروف پلیمری را ســنگین تر کرده و حتی باعث شــده تا بخش زیــادی از مصرف کنندگان به دلیل گرانــی کاغذ و کارتن، به بســته بندی محصولات خود در ظروف و جعبه های پلیمری روی آورند.
این روند را طی سالهای اخیر در نوع بسته بندی انواع میوه و محصولات کشاورزی مشاهده کرده ایم، به طوری که سبدهای پلاستیکی تا حدود زیــادی جای کارتن را گرفته اند؛ آنهم ســبدهایی که از آســیاب مواد پلاستیکی دست دوم، بدون رعایت اســتانداردهای بهداشتی، بازیافت
منبع : دنیای سرمایه گذاری شماره ۷۸
