بنابر آمارهایی که در سال های اخیر منتشر شده است نیاز کشور به اندازه ۴۰۰ هزار تن کاغذ است و تنها ۱۵۰ هزار تن ظرفیت تولید کاغذ در کشور است. اما تولید کاغذ در ایران، چگونه و طی چه فرآیندی محقق می شود؟ آنچه می خوانید گزارشی از وضعیت چهار کارخانه کاغذسازی اصلی در ایران است.
برخی صاحبنظران معتقدند کاغذ یک کالای استراتژیک است و نقش حیاتی در توسعه فرهنگی یک جامعه دارد. از کتاب و دفتر مورد نیاز مدارس و دانشگاه های سراسر کشور گرفته تا تکثیر جزوات و انتشار کتاب‌های عمومی که همه جزء شاخص های توسعه یافتگی و رشد فرهنگی هستند وابسته به وجود کاغذ و در دسترس بودن آن است. ضمن اینکه کاغذ همچنان در فرآیند ارتباطات نقش کلیدی داشته و در آینده نیز همچنان از جایگاه مهمی برخوردار خواهد بود.
بنابر آمارهایی که در سال های اخیر منتشر شده است نیاز کشور به اندازه ۴۰۰ هزار تن کاغذ است و تنها ۱۵۰ هزار تن ظرفیت تولید کاغذ در کشور است. اما تولید کاغذ در ایران، چگونه و طی چه فرآیندی محقق می شود؟ آنچه می خوانید گزارشی از وضعیت چهار کارخانه کاغذسازی اصلی در ایران است.
گروه صنایع کاغذ پارس
سال ۱۳۴۴ هجری شمسی، مقدمات ایجاد اولین کارخانه کاغذسازی به منظور تولید کاغذ چاپ و تحریر با استفاده از تفاله نیشکر در هفت تپه خوزستان به ظرفیت ۱۰۰ تن در روز فراهم شد. گروه صنایع کاغذ پارس در سال ۱۳۴۶ در شمال خوزستان با هدف استفاده از باگاس استخراج شده از کارخانه نیشکر هفت تپه تاسیس شد.
این کارخانه با ظرفیت اولیه ۳۵ هزار تن کاغذ در سال ۱۳۴۹ به بهره برداری رسید. کارخانه ای که در همان سال به تولید ۱۲ هزار و ۳۰۰ تن کاغذ چاپ و تحریر دست یافت. شرکت کاغذ پارس پس از راه‌اندازی تا مدت ها تنها تامین‌کننده کاغذ چاپ و تحریر داخل کشور بود. اما به دلیل صدمات وارده طی دوران جنگ تحمیلی و عدم نوسازی و بازسازی در زمان تصدی بخش دولتی، در معرض تعطیلی همیشگی قرار گرفت و ظرفیت تولید آن در سال های منتهی به ۱۳۹۱ به کمتر از ۲۰درصد ظرفیت اسمی رسید.
تولید انواع محصولات سبز (خمیر ویرجین، کاغذ چاپ و تحریر و مقوای بهداشتی) برای مصارف استراتژیک در صنایع سلولزی، بهداشتی، غذایی و بسته بندی بدون قطع حتی یک درخت، در ماموریت‌های این کارخانه تعریف شده است.
صنایع چوب و کاغذ ایران (چوکا)
سال ۱۳۵۲ هجری شمسی، کلنگ بزرگ ترین کارخانه کاغذسازی ایران به نام مجتمع صنایع چوب و کاغذ ایران (چوکا) با مشارکت وزارت صنایع (۶۰ درصد سهام) وزارت کشاورزی و عمران روستایی (۴۰درصد سهام) در کیلومتر ۶ جاده رضوان شهر به تالش به زمین زده شد و در سال ۱۳۵۷ کار خود را آغاز کرد. در سال ۱۳۶۴ این کارخانه به سازمان صنایع ملی ایران واگذار شد و در اواخر سال ۸۰ سهام شرکت چوکا با سرمایه ثبتی ۴۷ میلیارد ریال به ترتیب به شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی، سازمان بازنشستگی کشوری و آستان قدس رضوی واگذار شد.
کاغذ سوپر کرافت، خمیرکاغذ کرافت، کاغذ کرافت، کاغذ فلوتینگ، کاغذ تست لاینر و کاغذ لاینر جزء محصولات اصلی این مجتمع عظیم تولیدی صنعتی است. میزان تولید قابل‌دسترس در سال جاری حدود ۵۶ هزار تن است.
کارخانه چوب و کاغذ مازندران
مطالعات اولیه احداث کارخانه چوب و کاغذ مازندران در سال ۱۳۵۱ آغاز شد اما به‌طور رسمی صنایع چوب و کاغذ مازندران در سال ۱۳۷۶ راه‌اندازی شد. این کارخانه در کیلومتر ۱۲ جاده ساری به کیاسر، بزرگ ترین تولیدکننده انواع کاغذ در ایران است و دارای ظرفیت اسمی ۱۷۵ هزار تن کاغذ در سال است. بانک ملی ایران، صندوق بازنشستگی کشوری و شرکت سرمایه‌گذاری صنایع پتروشیمی و شیمیایی عمده سرمایه‌گذاران این کارخانه هستند.
محصولات تولیدی شرکت صنایع چوب و کاغذ مازندران شامل کاغذ روزنامه، کاغذ چاپ و تحریر به‌صورت رول و شیت، کاغذ کرافت لاینر قهوه‌ای به‌صورت رول، کاغذ کرافت لاینر سفید به‌صورت رول، کاغذ لاینر سفید به‌صورت رول، کاغذ تست لاینر به‌صورت رول، کاغذ روتو گراور به‌صورت رول و شیت، کاغذ فلوتینگ به‌صورت رول و شیت است.
کارخانه کاغذسازی زاگرس فارس
کارخانه کاغذسازی زاگرس فارس در سال ۱۳۸۴ و با سرمایه بخش خصوصی تاسیس شد. این کارخانه واقع در جاده شیراز – مرودشت، با برخورداری از دستگاه‌ها و تجهیزات مدرن، ظرفیت تولید سالانه ۱۲۵ هزار تن انواع کاغذ را از محل کاغذ‌های بازیافتی دارد و از پروژه‌های مهم اقتصاد مقاومتی کشور محسوب می‌شود. این کارخانه با ۱۱۰ هزار مترمربع مساحت، یکی از کارخانه‌های برخوردار از تکنولوژی روز دنیاست که ۸۷درصد پیشرفت فیزیکی داشته است.
گفته می‌شود کارخانه کاغذسازی زاگرس با ظرفیت تولید سالانه ۴۰ هزار تن کاغذ چاپ و تحریر، توانایی تامین ۱۰ تا ۲۰ درصد کاغذ مورد نیاز کشور را دارد.
در این کارخانه علاوه بر ایجاد خطوط تولید کاغذ، با کاربرد محصولات تولیدی در مصارف عمومی (ورق، کارتن و تحریر) یک نیروگاه ۲۵ مگاواتی نیز درحال راه‌اندازی است که علاوه‌بر تولید کاغذ، تولید برق هم خواهد داشت.
بحران ها و واردات کاغذ از دهه ۹۰
پس از تغییرات نرخ ارز در ابتدای دهه ۹۰، افزایش قیمت کاغذ از بندی ۳۵ هزار تومان به بندی ۸۰ تا ۱۰۰ هزار تومان باعث ایجاد بحران در صنعت نشر و کتاب شد. این وضعیت در سال‌های بعد بهتر نشد که هیچ، در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ دوباره قیمت کاغذ افزایش یافت. همین مساله موجب شد روند کار برای شرکت ها و سازمان هایی که با کاغذ سروکار زیادی داشتند، با کندی مواجه شود.
در بحرانی که در سال های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ رخ داد، دیگر توجهی به تولید کاغذ نشد و برای تهیه مایحتاج کشور دست به دامن واردات شدند. وقتی که دولت کاغذ را به فهرست کالاهای ضروری اضافه کرد، موجب شد که افراد سودجو شروع به انبار کردن کاغذ بکنند. از همان موقع سازوکار به واردات کاغذ وزارت ارشاد واگذار شد. این کار جلوی رانت هایی را که در این بازار اتفاق می افتاد گرفت اما جریان تولید کاغذ همچنان مسکوت ماند و تمرکز روی بازار کاغذ و واردات آن باقی ماند.
