ایران سال‌ها است برای تولید کاغذ داخلی و خودکفایی با هدف توقف واردات کاغذ تلاش می‌کند، اما با وجود فعالیت چند کارخانه و شرکت در این حوزه، هنوز نتوانسته به وضعیت ایده‌آل برسد.
به گزارش چاپ و نشر آنلاین به نقل از خبرنگار کتاب ایران اکونومیست، به روایتی مصریان باستان نخستین سازندگان کالایی مانند کاغذ بودند. آن‌ها با استفاده از مغز گیاهی به نام پاپیروس چیزی شبیه کاغذ می‌ساختند و روی آن نقاشی می‌کردند و می‌نوشتند. بعد از آن‌ها، چینی‌ها در سال ۱۰۵ میلادی به شکل پیشرفته‌تری کاغذ تولید کردند. پس از اختراع کاغذ در چین، تکنیک‌های کاغذسازی به تدریج در کشورهای دیگر گسترش پیدا کرد. در مرحله بعد بشر توانست به شکل مکانیکی کاغذ تولید کند و این اتفاق باعث افزایش کالاهایی مانند کتاب، روزنامه، پوستر و... شد.
۷۰۰ سال پس از میلاد مسیح و در دوران خلافت عباسیان، با گسترش سرزمین‌های اسلامی تا پاکستان، صنعت تولید کاغذ وارد ایران هم شد. حدود ۷۰۰ سال پیش در یکی از شهرهای حوالی زنجان کاغذ ساخته می‌شد و حدود ۸۰ سال پیش تجهیزات کارخانه کاغذسازی از دیگر کشورها خریداری و در کرج راه‌اندازی شد، اما به علت مشکلات فنی و نداشتن صرفه اقتصادی این کارخانه تعطیل شد. در سال ۱۳۲۹ کارخانه کاغذسازی دیگری به کمک بانک ملی و بخش خصوصی در ورامین تاسیس شد که قرار بود از کاه به عنوان ماده اولیه استفاده کند اما این واحد نیز به سبب مشکلات و مسایل فنی تعطیل شد.
در سال ۱۳۴۴ هجری شمسی مقدمات ایجاد اولین کارخانه کاغذسازی به منظور تولید کاغذ چاپ و تحریر با استفاده از تفاله نیشکر در هفت تپه خوزستان به ظرفیت ۱۰۰ تن در روز فراهم شد. بدین ترتیب زمینه برای تاسیس شرکت کاغذ پارس در سال ۱۳۴۶ هجری شمسی فراهم شد تا این شرکت با ظرفیت اولیه ۳۵ هزار تن کاغذ، در سال ۱۳۴۹ رسما تولید کاغذ را آغاز کند. اما کاغذ تولیدی این کارخانه چنان کیفیتی نداشت که بتوان با آن کتاب منتشر کرد.
کارخانه کاغذ مازندران از روسیه چوب وارد می‌کند
در سال ۱۳۵۲، کلنگ بزرگ‌ترین کارخانه کاغذسازی ایران به نام مجتمع صنایع چوب و کاغذ ایران (چوکا) با مشارکت وزارت صنایع (۶۰ درصد سهام) وزارت کشاورزی و عمران روستایی (۴۰درصد سهام) در کیلومتر شش جاده رضوان شهر به تالش به زمین زده شد و در سال ۱۳۵۷ کار خود را آغاز کرد. شرکت صنایع چوب و کاغذ مازندران (چوکا) نیز که بزرگ‌ترین کارخانه تولید کاغذ روزنامه و هم چنین صنایع بسته‌بندی و کاغذ کرافت در کشور است، این روزها برای تولید کاغذ از چوب درختان روسیه استفاده می‌کند.
اما با اوج گیری انقلاب بسیاری از کارخانه ها از جمله همین کارخانه کاغذسازی عملا تعطیل شدند. با این وجود پس از پیروزی انقلاب و از سال ۱۳۶۱ تلاش‌های برنامه‌ریزی شده‌ای برای راه‌اندازی دوباره تولید کاغذ آغاز شد و با تحویل کارخانه به سازمان صنایع ملی ایران در سال ۱۳۶۴، این تلاش‌ها به بار نشست و فعالیت این کارخانه از سر گرفته شد.
گرچه این دو مجموعه؛ تنها کارخانه‌هایی نبود که در ایران کاغذ تولید می‌کرد. بعدها مراکز دیگری نیز از جمله شرکت صنایع چوب و کاغذ مازندران در سال ۱۳۷۶ راه اندازی شد که به عنوان تولید کننده کاغذ در ایران با ظرفیت ۱۷۵ هزار تن (شامل ۹۰ هزار تن کاغذ روزنامه و چاپ و تحریر و ۸۵ هزار تن کاغذ فلوتینگ) شناخته می‌شوند. ضمن آنکه احداث کارخانه صنایع چوب و کاغذ مازندران در سال‌های اخیر و وجود کارخانجاتی نظیر نئوپان، فیبر و… از جمله دیگر اقدامات در حوزه صنعت کاغذ بوده‌است.
روند تولید کاغذ توسط کارخانه مازندران
روابط عمومی کارخانه کاغذ مازندران اعلام کرده بر اساس آمار، تولید کاغذ چاپ و تحریر در این کارخانه از مرز ۲۶ هزار تن طی ۸ ماه اخیر گذر کرده‌است. طبق گزارش یاد شده این آمار از سال ۹۲ تاکنون تجربه نشده و رکورد جدیدی محسوب می‌شود که درصورت ادامه روند تامین مواد اولیه مورد نیاز و تثبیت شرایط قطعا روند صعودی خود را ادامه خواهد داد.
هم چنین در آبان ۱۴۰۱ حدود ۸ هزار تن کاغذ صنعتی نیز تولید شده که با مجموع تولید کاغذ چاپ و تحریر، بیش از ۱۴ هزار تن کاغذ تولید و رکورد ماهیانه تولید کل کاغذ نیز در هم شکسته شد. کارخانه چوب و کاغذ مازندران، کارخانه های چوکا، خزر کارتن، کاسپین، میهن کارتن و آسان پک قزوین همچنین شرکت کاغذسازی کاوه و کاغذ پارس شرکت‌ها و کارخانه‌های تولیدکننده کاغذ در ایران هستند.
بیشتر بخوانید: چک الکترونیکی از کاغذ بازی می‌کاهد
قاچاق کاغذ به دلیل وزن سنگین آن امکان‌پذیر نیست
خلاف بسیاری از کالاها، قاچاق کاغذ به دلیل وزن سنگین آن امکان‌پذیر نیست و این کالا اغلب از طریق رسمی وارد کشور می‌شود. البته گفته می‌شود باندهای به اصطلاح مافیایی نیز مانند همه جای دنیا و همه صنایع، در صنعت کاغذ ایران نیز وجود دارند و بازار آن را مدیریت می‌کنند.
صنعت تولید کاغذ، چهارمین علت ایجاد گازهای گلخانه‌ای است، به‌طوری که در حال حاضر ۴۰ درصد از کنده‌های درختی در تمام دنیا برای مصارف کاغذسازی مورد استفاده قرار می‌گیرند و انتظار می‌رود در آینده‌ای نزدیک، ۵۰ درصد صنعت چوب‌بری به تولید کاغذ اختصاص یابد. کاغذسازی سومین صنعت مصرف‌کننده انرژی در میان تمام صنایع است و امروزه ۱۲ درصد از انرژی صرف شده در صنایع را به خود اختصاص داده است. تاثیر صنعت کاغذ بر محیط زیست به قدری زیاد است که زمانی که ضایعات کاغذی دفن شده تجزیه می‌شود، گاز متان آزاد می‌کند که ۲۳ برابر از کربن دی‌اکسید قوی‌تر است.
مجموع مصرف انرژی مورد نیاز صنعت کاغذ برای هر تن فیبر بازیافت شده‌ای که جایگزین فیبر دست نخورده می‌شود، تا ۲۷ درصد کاهش می‌یابد. همچنین، با جایگزینی کاغذ بازیافتی به جای کاغذ نو، گازهای گلخانه‌ای متصاعد شده تا ۴۷ درصد و گازهای خاص گلخانه‌ای نیز تا۲۸ درصد کاهش می‌یابند. یک تن از ۳۰ درصد کاغذهایی که بازیافت می‌شوند، ۲.۷ درخت را از قطع شدن نجات می‌دهد و موجب حفظ دو هزار و صد گالن آب می‌شوند و همچنین، ۱۰۰ درصد کاغذهای بازیافتی ۲۴ درخت و هفت هزار گالن آب را حفظ می‌کند که در نهایت اینکه بازیافت کاغذ زباله‌های جامد را تا ۵۴ درصد کاهش می‌دهد.
