استان قم پس از پیروزی انقلاب، پیشتاز در صنعت چاپ و نشر کشور به ویژه در زمینه کتب دینی بوده است. شهر قم در طول تاریخ همواره پناهگاه فرزندان و محبان آل علی (ع) و محلی برای نشر و توسعه فرهنگ شیعه بوده است.
در قرن اخیر به دلیل وجود حرم کریمه اهل‌بیت، حضرت معصومه (س) و وجود حوزه علمیه این شهر به ام القرای جهان تشیع و مرکز تولید علوم اسلامی و تربیت طلاب و مبلغین اسلام و شیعه تبدیل شده است. استان قم به برکت انقلاب اسلامی‌توانسته در حوزه صنعت چاپ و نشر به ویژه چاپ و نشر کتب دینی در کشور پیشتاز شود، به‌طوری که ۱۳۰۰ ناشر و ۳۰۰ چاپخانه در حوزه چاپ و نشر فعال و بیشتر آنان در حوزه کتب دینی پیشتاز کشور محسوب می‌شوند.
با توجه به جایگاه ویژه و خاص استان قم در کشور و جهان اسلام، این استان درزمینه‌ی صدور مجوز کتاب‌های دینی، رتبه نخست را دارد و برگزاری نمایشگاه کتاب دین در استان قم نیز به دلیل ظرفیت زیاد این استان در این زمینه است.
زیرساخت‌ها، ظرفیت‌های کالبدی و انسانی برای توسعه صنعت چاپ و نشر در شهر
استان قم در سال ۷۵ نزدیک به ۵۸ چاپخانه فعال داشته که از این تعداد ۱۸ واحد قبل از انقلاب و ۴۰ واحد بعد از انقلاب ایجاد شده‌اند. در سال ۱۳۷۹، ۸۸ چاپخانه تحت نظارت ارشاد در استان موجود بوده که با متوسط رشد سالانه ۵ درصد به ۱۰۷ چاپخانه در سال ۸۳ و ۱۱۴ چاپخانه در سال ۸۷ رسیده است.
هم‌اکنون استان قم با داشتن بیش از ۱۳۰۰ ناشر کتاب، ۳۰۰ چاپخانه و واحدهای وابسته (اعم از لیتوگرافی، چاپ و صحافی) به یکی از قطب‌های صنعت چاپ و نشر کشور تبدیل شده و پس از استان تهران، دومین مرکز تولید و پخش کتاب است.
هرساله به‌طور متوسط حدود ۱۰ هزار عنوان کتاب با شمارگانی در حدود ۱۰ میلیون جلد در این استان به چاپ می‌رسند. تعداد فعالان صنعت چاپ و انتشارات در استان قم، حدود سه هزار نفر ارزیابی شده است.
تعداد ماشین‌آلات چاپ افست موجود در چاپخانه‌های این استان، ۲۷۰ دستگاه با ظرفیت بیش از هزار ورق است.
همچنین وجود دفاتر مراجع عظام تقلید، صدها مرکز نشر کتاب، مؤسسه تحقیقاتی و انبوه نیروهای فرهیخته که در عرصه‌ی پژوهش‌های دینی به فعالیت مشغول هستند، نشان از حجم عظیمی از فعالان حوزه صنعت چاپ و نشر در استان قم است.
احداث بزرگ‌ترین شهرک صنعتی چاپ و نشر در قم
استان قم که درزمینه‌ی چاپ کتب دینی پس از انقلاب اسلامی حرف اول را در کشور می‌زند، می‌رود تا با احداث بزرگ‌ترین شهرک صنعتی چاپ در دنیا مطرح شود.
شرکت شهرک‌های صنعتی استان قم، در راستای صیانت از علوم اسلامی، فعالیت‌های گسترده‌ای برای انجام مطالعات مکان‌یابی و توجیه احداث این شهرک انجام داد و نهایتاً در سال ۱۳۸۷ زمین مناسب به مساحت ۲۰۰ هکتار در کیلومتر ۵ اتوبان قم- تهران برای احداث این شهرک در نظر گرفته شد.
لذا در تاریخ ۲۳ آبان ماه سال ۸۷ کلنگ احداث این شهرک توسط علی لاریجانی رئیس محترم مجلس شورای اسلامی به زمین زده شد.
در حال حاضر شهرک صنعتی چاپ و نشر به عنوان یکی از بزرگ‌ترین شهرک‌های صنعتی تخصصی درزمینه‌ی چاپ به بهره‌برداری رسیده و متقاضیان می‌توانند ضمن اخذ جواز تأسیس از اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، نسبت به انعقاد قرارداد واگذاری زمین با شرکت شهرک‌های صنعتی اقدام نمایند.
این شهرک در پنج کیلومتری شهر قم، بعد از عوارضی تهران ـ قم قرار دارد. از سال ۱۳۸۹ نخستین اقدامات برای تأسیس شهرک چاپ قم با هدف انتقال اعضای صنف چاپ به این شهرک انجام شد.
هم‌اکنون به دنبال این هستیم که صنعت چاپ استان قم به خوشه صنعت چاپ تبدیل شود و در تعامل با استانداری قم در تلاشیم ارزش افزوده خوب و مناسبی در این صنعت ایجاد کنیم. در نهایت، می‌توان زمینه‌ای فراهم کرد تا بسیاری از خدمات چاپی که اکنون خارج از مرزهای کشور انجام می‌شوند، در داخل این شهرک و به همت فعالان و تولیدکنندگان داخلی انجام شود و با این اقدام، از خروج ارز، ترافیک جاده‌ای و هزینه حمل‌ونقل جلوگیری و به ایجاد درآمد، ارزش افزوده و ایجاد اشتغال پایدار کمک کرد.
چشم‌انداز و راهبردهای توسعه صنعت چاپ و نشر
در راستای تحقق چشم انداز توسعه صنعت چاپ، مأموریت نهاد متولی صنعت چاپ استان این خواهد بود که صنعت چاپ را قادر سازد:
الف) به صنعتی چابک، حساس، هوشمند و منعطف نسبت به تغییرات محیطی تبدیل شود و قابلیت پیش‌بینی تغییرات و ارائه عکس العمل‌های مقتضی را به ویژه در زمان‌های بروز بحران با استفاده از ابزارهای فناورانه داشته باشد.
ب) با به‌کارگیری فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی، توان و قابلیت صنعت را برای ارائه خدمات در بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی افزایش دهد.
ج) با توسعه و هدایت مراکز آموزش چاپ در بخش خصوصی در گسترش آموزش‌های مستمر و برخط، شبکه وسیعی از فعالان صنعت چاپ را در نظام یادگیری و رشد قرار داده و توسعه فرصت‌های جدید شغلی را به همراه داشته باشد.
د) با تعامل سازنده با مراجع قانونی و نظارتی در حوزه اجتماع و محیط‌زیست، به عنوان صنعتی سبز، سرآمد صنایع کشور باشد.
هـ) به عنوان بخش کلیدی در ایجاد ارزش افزوده برای سایر صنایع و بخش‌های اقتصادی کشور، امکانات و قابلیت‌های دستگاه‌های اجرایی و تحقیقاتی کشور را برای افزایش نقاط قوت و توانایی مواجهه با تهدیدات محیطی فراهم سازد.
مشکلات صنعت چاپ و نشر در استان قم
مشکلات صنعت چاپ استان قم به سه موضوع اصلی و اساسی تقسیم می‌شود:
– تأمین کاغذ، مواد مصرفی و مواد اولیه در صنعت چاپ
– نوسازی ماشین‌آلات و تجهیزات چاپخانه‌ها و واحدهای وابسته
– مالیات بر درآمد و مالیات بر ارزش افزوده چاپخانه‌ها
شرایط حاکم بر اقتصاد کشور و تحریم ظالمانه‌ای که در حق مردم کشور ما شده است، مشکلات زیادی را برای همکاران چاپخانه‌دار ما ایجاد کرده است و این موضوع بر اقتصاد و خدمات تولیدی ما به خصوص درزمینه‌ی چاپ و بسته‌بندی، تأثیر جدی گذاشته است. همچنین قابل توجه است که این مشکلات فقط مختص به این استان نبوده، بلکه تمام استان¬ها درگیر این مسائل هستند.
موضوع اول، کمبود کاغذ
عمده‌ترین مشکل صنعت چاپ و نشر قم مربوط به مسئله تأمین کاغذ است. عده‌ای از ناشران در سامانه کاغذ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ثبت‌نام کرده و از سهمیه کاغذ دولتی استفاده می‌کنند اما عزیزانی که در بخش چاپ و بسته‌بندی فعالیت می‌کنند با مشکل مواجه شده و سهمیه‌ای در این خصوص ندارند. تعدادی از چاپخانه‌ها هم‌اکنون به حالت نیمه تعطیل درآمده‌اند، کاغذ تعاونی برای صنعت بسته‌بندی جوابگو نیست، بنابراین آن‌ها مجبور هستند که کاغذ مورد نیاز خود را از بازار آزاد تهیه کنند و این موضوع اصلاً برای آن‌ها مقرون به‌صرفه نیست.
نکته قابل‌توجهی که نباید از خاطر دور داشت و نقطه قوت صنعت چاپ استان قم محسوب می‌شود، این نکته است که با توجه به همه این مشکلات، اکثر چاپخانه‌های ما کم و بیش مشغول به فعالیت هستند. ما اکنون در استان قم ۱۲۰ چاپخانه افست داریم که از این میزان حدود ۱۰۰ چاپخانه فعال هستند. این نکته قابل قدردانی است که با وجود همه این مشکلاتی که وضعیت اقتصادی کشور دارد، این مجموعه‌ها همچنان کار می‌کنند و چرخ صنایع وابسته به خود را می‌چرخانند.
برای بهتر کردن وضعیت پیش‌آمده می‌توان اقداماتی انجام داد و مسئولان و متولیان امر برای تأمین سهمیه کاغذ چاپخانه‌ها در حوزه بسته‌بندی باید تلاش زیادی داشته باشند. قابل توجه اینکه اگر سهمیه کاغذی به چاپخانه‌های ما تعلق بگیرد آن‌ها به خوبی می‌توانند در قسمت بسته‌بندی با قدرت بیشتری کار کنند و نیروهای بیشتری نیز جذب کنند و از تعطیلی چاپخانه‌ها نیز جلوگیری به عمل بیاید اما اگر کاغذ تزریق نشود مشکلات به همین منوال ادامه پیدا خواهند کرد.
موضوع دوم، عدم اعطای تسهیلات آسان
موضوع دوم، عدم اعطای تسهیلات آسان برای نوسازی و به‌روزرسانی ماشین‌آلات و تجهیزات است. هرچند عمده مشکلات درزمینه‌ی تأمین کاغذ است اما این همه مطلب نیست و نباید نبود تسهیلات کارساز را از نظر دور داشت. امروز بسیاری از ماشین‌آلات چاپخانه‌ها فرسوده شده‌اند و وضعیت‌های تحریمی، سال‌ها از به‌روزرسانی اصولی آن‌ها جلوگیری کرده است.
باید دانست که اگر چاپخانه‌ها بتوانند ماشین‌آلات و تجهیزات خود را به‌روز کنند تأثیر بسیار زیادی بر کیفیت کارشان دارد و این امر مستلزم آن است که باید به آن‌ها تسهیلات تعلق بگیرد و اگر این تسهیلات برایشان فراهم شود و بتوانند ماشین‌آلات را به‌روز کنند شاهد پیشرفت بزرگی در صنعت چاپ و بسته‌بندی خواهیم بود؛ صنعتی که می‌دانیم بسیاری از صنایع دیگر در مباحث تکمیل تولید خود به آن وابسته هستند.
موضوع سوم، مشکلات مالیاتی
یکی دیگر از مشکلات چاپخانه‌داران در وضعیت کنونی مالیات بر ارزش افزوده و مالیات بر درآمد است و این در حالی است که در سال‌های اخیر چاپخانه‌داران با مشکلاتی مثل رکود و بیکاری روبرو بوده‌اند. در هر کشوری برای آسان شدن شرایط تولیدکنندگان تدابیری اندیشیده می‌شود و مثلاً در اقتصادی که مشکل تولید و رکود و موانع کسب‌وکار وجود دارد همیشه کاهش مالیات در دستور کار قرار می‌گیرد و این موضوع انگیزه‌ای ایجاد می‌کند که فعالان اقتصادی صرفه‌جویی در هزینه مالیاتی را در چرخه تولید به کار ببرند.
بیشتر بخوانید: چرخ چاپ استان قم با یک‌سوم توان می‌چرخد
عزم جدی برای رفع مشکلات
به نظر بنده در این زمینه دولت‌مردان باید عزم جدی برای رفع این سه مشکل اساسی داشته باشند تا صنایع تولیدی بیش از این با مشکل روبه‌رو نشوند زیرا اگر چرخ‌های تولید در کشور کندتر از این حرکت کند اتفاق‌های خوبی پیش روی ما نخواهد بود. همچنین پیشنهاد می‌کنم که دستگاه‌های تصمیم‌گیری برای تصمیمات تأثیرگذار در اقتصاد کشور با تشکل‌های مربوط و اتاق بازرگانی تعامل بیشتری داشته باشند و از نظرات بخش خصوصی برای بهبود محیط کسب‌وکار استفاده کنند.
در پایان، از جناب آقای سید موسی حسینی کاشانی مدیرکل محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی استان قم و جناب آقای محمودیان، رئیس محترم اتحادیه چاپخانه‌داران استان قم به خاطر زحمات و پیگیری‌هایی که برای حل مشکلات این صنف زحمت‌کش داشته‌اند تشکر و قدردانی می‌کنم.
