صنعت چاپ، صنعت بزرگ و با اهمیتی است. این صنعت در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته در بین ۵ صنعت نخست جای گرفته، اما به‌گفته کارشناسان و فعالان آن، در کشور ما در جایگاه مناسبی قرار ندارد و دچار بحران شده است. فرسودگی ناوگان صنعت چاپ، یکی از چالش های پیش‌‌روی این صنعت است. در حال حاضر بسیاری از چاپخانه‌های کشور از فناوری‌های قدیمی و عمدتا فرسوده استفاده می‌کنند و یک‌سری دستگاه‌های خاص پیشرفته در ایران وجود ندارد و بیشتر ماشین‌آلات این صنعت با واردات تامین می‌شوند که آن هم سخت شده و این صنعت را با چالش‌های متعددی مواجه کرده است.
به گزارش چاپ و نشر آنلاین به نقل از صمت؛ این مطلب وضعیت صنعت چاپ، دغدغه ها و مشکلات فعالان آن را از کارشناسان و فعالان صنعت چاپ کشور جویا شده که در ادامه می‌خوانید.
صنعت چاپ مغلوب سیاست گذاری های اشتباه
افشین فرنگی، کارشناس صنعت چاپ درباره وضعیت این صنعت گفت: اینکه می گویند کالاها بدون بسته بندی و چاپ هویت ندارند، یعنی صنعت چاپ بسیار مهم و در اقتصاد تاثیرگذار است. واقعیت این است که در کشور ما اهمیتی به این صنعت استراتژیک داده نمی شود و این‌گونه است که ما نه شاهد حمایت های بانکی هستیم و نه دولتی.
وی ادامه داد: ترکیه در همسایگی ما برای تولیدکنندگان خود نه‌تنها در صنعت چاپ، بلکه در بیشتر صنایع دارای مزیت، مشوق های صادراتی تعریف می کند، اما برعکس در کشور ما شاهد ممنوعیت ها و محدودیت هایی هستیم که سر راه فعالان صنعت در بخش های مختلف گذاشته می‌شود. با این شرایط توان رقابت در بازارهای بین‌المللی را نداریم و صنعت ما روز به روز ضعیف‌تر و کوچک‌تر می‌شود.
فرنگی افزود: کشورهای دیگر، بر اساس اعتباری که واحد صنعتی دارد به آن ها تسهیلات می‌دهند و بانک‌ها همراه مولد هستند، اما در کشور ما اداره‌ها باید مجوز بدهند و در ادامه شاهد هیچ‌گونه حمایتی ازسوی بانک‌ها نیستیم.
این کارشناس چاپ افزود: در حالی‌که در دنیا، صنعت چاپ را به‌عنوان هویت‌دهنده به تولید ملی قبول دارند، متاسفانه در کشور ما چاپ را هنوز فقط مختص کتاب می‌بینند و این بزرگ‌ترین لطمه‌ای است که از نگاه فرهنگی به این صنعت وارد می‌شود. اگر صنعت چاپ مانند نفت در جایگاه خاص و استراتژیکی قرار بگیرد، درآمدزایی بسیاری برای صنایع وابسته خواهد داشت و بیشتر موردتوجه قرار خواهد گرفت؛ درنتیجه می‌توانیم یک خروجی مناسب داشته باشیم.
وی ادامه داد: یکی از دلایل اینکه درباره صنعت چاپ سیاست‌گذاری‌ها درست نیست و از این صنعت حمایت نمی‌شود به عدم اطلاع مسئولان و مدیران رده میانی و بالایی در حوزه تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری برای این صنعت برمی‌گردد.
این کارشناس صنعت چاپ اظهار کرد: درست این است که مدیران رده‌های میانی و بالا که در سیاست‌گذاری های صنعت چاپ دخالت دارند، آموزش ببینند تا به شناخت برسند و بتوانند درست تصمیم‌گیری کنند. این موضوع نه‌تنها در این صنعت، بلکه در تمام صنایع، لازم و ضروری است. متاسفانه آنچه شاهد آن هستیم سیاست گذاری بر اساس اطلاعات غلط است که آسیب های زیادی به اقتصاد کشور وارد می‌کند. باید از اخذ تصمیمات احساسی و شعار دادن دوری کنیم و بپذیریم بعضی کالاها را نباید تولید کرد.
وی ادامه داد: به‌عنوان نمونه، وضعیت خشکسالی را در تولید کاغذ در نظر بگیریم. باتوجه به اینکه ما به سمت خشکسالی می‌رویم و کشور ما بی‌آب می‌شود، بزرگ‌ترین اشتباه این است که به تولید کاغذ بپردازیم. گاه براساس تصمیمات اشتباه و در حمایت از این تصمیمات، دولت اقداماتی انجام می‌دهد که مشکلات صنعت چاپ را بیشتر می‌کند. به‌عنوان نمونه، در راستای حمایت از تولید داخل، ورود کاغذها و مقواهای خاص را محدود می‌کند یا تعرفه‌های سنگین بر آنها می‌بندد و در نتیجه از فرصت رقابت هم در بازار صادراتی و هم داخلی به‌خاطر گران شدن کالا، محروم می‌شویم. نتیجه تصمیمات امروز در آینده خود را نشان می‌دهد.
فرنگی خاطرنشان کرد: ما از کشورهای توسعه‌یافته هم الگوبرداری نمی‌کنیم. در کل کشور، حدود ۴ هزار چاپخانه کوچک و بزرگ داریم و کشور همسایه ما ترکیه با جمعیت و شرایطی شبیه ما، حدود ۲۲ هزار چاپخانه فعال دارد. آن ها در صنعت چاپ رشد کردند، چون باصرفه تولید می‌کنند و به جایگاه خوبی رسیدند که به‌راحتی به بازارهای آزاد دسترسی دارند، اما ما درگیر سیاست‌های اشتباه شدیم و جایگاه مناسبی در این صنعت نداریم.
وی ادامه داد: در حال‌حاضر، حدود ۹۰ درصد صنعت چاپ کشور از مواد اولیه گرفته تا ماشین‌آلات، وابسته به خارج است. در زمینه ماشین‌آلات وضعیت بسیار نامناسبی داریم. بیش از ۷۰ درصد ناوگان صنعت چاپ کشور فرسوده شده و میانگین سنی آنها بین ۴۰ تا ۶۰ سال است که دلیل عمده آن نبود سیاست‌گذاری‌ها درست و حمایت‌های دولتی و بانکی است. واقعیت این است که در همه جای دنیا تا اعتبارات بانکی در کنار یک مجموعه نباشد، آن مجموعه توسعه پیدا نمی‌کند.
وی در بیان راهکار برون‌رفت صنعت چاپ از مشکلاتی که دارد، گفت: اول اینکه آدم‌های باسوادی را که کندوکاو می‌کنند و پیگیر هستند در مسند تصمیم‌گیری بگذارند تا به‌دنبال شناخت فرهنگ و استانداردها و وضعیت بازار صنعت چاپ باشند و در نهایت بتوانند سیاست‌گذاری مناسبی برای این صنعت انجام دهند. دوم اینکه انسجام و هماهنگی بین نهادهای متولی از بانک و گمرک گرفته تا وزارت صمت و ارشاد حاکم باشد. اگر هر کدام از این نهادها، ساز خود را بزنند و جزیره‌ای تصمیم بگیرند و عمل کنند، منجر به بروز فاجعه می‌شود. اگر می‌خواهیم آینده این صنعت را درست کنیم، باید ضعف‌ها را بپذیریم و از این صنعت به‌معنای واقعی حمایت کنیم.
فرنگی با اشاره به اینکه متاسفانه اهمیت صنعت چاپ را باور نداریم و این‌گونه است که این حوزه متولیان متعددی دارد، افزود: وقتی صحبت از صنعت چاپ می‌شود، نخستین چیزی که به ذهن می‌آید، کتاب است؛ بر همین اساس وزارت ارشاد خود را متولی آن می‌داند، اما واقعیت این است که تمام صنایع از لوازم‌خانگی گرفته تا خودرو و دارو به صنعت چاپ و بسته‌بندی نیاز دارند.
وی افزود: در ادامه هم زمانی که این آگاهی ایجاد شد، در حد همان حرف ماند. باید مجلس در کمیسیون‌های صنایع و تلفیق و سیاست‌گذاران، متولی این صنعت را آگاهانه تعیین کنند. تعیین‌تکلیف این مسئله باید در سطح کلان انجام شود؛ یعنی کارگروه‌ها تصمیم بگیرند به‌عنوان یک دستورالعمل بفرستند وزیر مطالعه کند و به مسائل این صنعت آگاه شود. سپس آن را با اعداد و ارقام تایید کند، به مجلس بفرستد، مجلس تایید کند و به قانون تبدیل شود. راحت است، اما متاسفانه کسی که در رأس تصمیم‌گیری است، حتی به مخیله‌اش هم خطور نمی‌کند که واقعا این موضوع مهمی است و باید متولی صنعت چاپ یک نهاد مشخص باشد.
فرنگی تاکید کرد: در آمریکا، سومین رسته پولساز، صنعت چاپ و بسته‌بندی است، اما در کل خاورمیانه، فقط یک تا ۲ درصد این بازار در دست کشور ما است. با این شرایط، چگونه می‌توانیم در این صنعت رقابت کنیم. کشورهایی که تا دیروز اسمی از آن ها در نقشه نبود، امروزه در بازار چاپ و بسته‌بندی سهم‌طلبی می‌کنند و جالب این است که بسیاری از آنها ریشه‌های هویتی خود را از بازار ایران گرفته و بعد مستقل و قوی شدند.
صنعت چاپ در محاصره مشکلات
علی مغانی، رئیس اتحادیه چاپخانه‌داران استان خراسان رضوی درباره وضعیت این صنعت گفت: در حال حاضر، صنعت چاپ در همه بخش‌ها دچار چالش است. از آنجا که بیشتر ماشین‌آلات و تجهیزات صنعت چاپ وارداتی است و درگیر مشکلات مربوط به تخصیص ارز، تحریم‌ها و محدودیت‌های گمرکی هستیم، نمی‌توانیم به موضوع نوسازی و بازسازی ورود کنیم.
وی ادامه داد: در بخش ماشین‌آلات، بخشی از نیاز این صنعت با واردات ماشین‌آلات دست دوم برطرف می‌شود، اما متاسفانه محدودیت‌ها و تعرفه‌های گمرکی این راه را هم بر صنعت چاپ بسته است. ماشین‌آلات صنعت چاپ سنگین هستند و گمرک نیز تعرفه آنها را وزنی محاسبه می‌کند. این رویکرد اشتباه است و صنعت فرسوده ما را دچار چالش‌های متعددی می‌کند و فرصت نوسازی را از فعالان آن می‌گیرد. اگر در زمان سیاست‌گذاری‌ها از کارشناسان و فعالان نظرسنجی شود و نظرات آنها موردتوجه قرار بگیرد، برخی از این تصمیم‌های اشتباه گرفته نخواهد شد.
مغانی افزود: برای واردات ماشین‌آلات نو هم نوسانات نرخ ارز بیشترین مشکلات را ایجاد کرده است. ما وابستگی زیادی به واردات تجهیزات صنعت چاپ داریم، اما فعالان ما در این صنعت با جهش‌هایی که نرخ ارز در چند سال گذشته داشته، توان خرید ماشین‌آلات و تجهیزات نو را ندارند. اینکه مدیریت و سیاست‌گذاری درستی در زمینه صنعت چاپ نداریم، این صنعت را به محاق برده است.
رئیس اتحادیه چاپخانه‌داران استان خراسان رضوی اشاره کرد: علاوه بر موارد یادشده، طبق مصوبه هیئت وزیران تمام ماشین‌آلات باید با مجوز وزارت صمت ثبت سفارش شوند، این در حالی است که نمی‌دانیم متولی ماشین‌آلات صنعت چاپ کدام وزارتخانه است؛ وزارت ارشاد یا وزارت صمت. اگر متولی صنعت چاپ به‌طور خاص مشخص شود، دست‌کم در زمان پیگیری مشکلاتی که داریم کمتر سردرگم خواهیم شد. ماشین‌آلات صنعت چاپ متولی ندارند و طبیعی است که وارد چرخه نوسازی و بازسازی هم نشوند و برای آنها برنامه و تسهیلاتی هم تعریف نشود.
مغانی در تشریح انتظارات فعالان صنعت چاپ از دولت اظهار کرد: انتظار داریم دولت نخست متولی صنعت چاپ را مشخص کند و در ادامه به‌طورجدی به‌دنبال حل مشکلات این صنعت باشد. متولی این صنعت باید بداند که از یک سو ماشین‌آلات و تجهیزات صنعت چاپ گران است و ما نمی‌توانیم ماشین‌آلات نو وارد کنیم و از سوی دیگر، هیچ ارزی برای نوسازی و بازسازی اختصاص داده نمی‌شود، همچنین گمرکات هم برای واردات ماشین‌آلات دست‌دوم رویکرد مناسبی ندارد.
وی افزود: در گذشته متولی صنعت چاپ چه در بخش محتوا و چه ماشین‌آلات وزارت ارشاد بود که از ۵ سال پیش بخشی از این صنعت زیرمجموعه وزارت صمت قرار گرفت. وزارت صمت هم در این مدت هیچ کاری انجام نداده؛ یعنی ما از آنجا مانده و از اینجا رانده شده‌ایم. پیش از این فعالان صنعت چاپ راحت‌تر با وزارتخانه متبوع خود ارتباط برقرار می‌کردند.
مغانی تصریح کرد: اما اکنون که صنعت چاپ زیر نظر وزارت صنعت، معدن و تجارت قرار گرفته، هیچ چیزی مشخص نیست و برای انجام برخی کارها ما را بین وزارت صمت و ارشاد پاس می‌دهند و در نهایت هم به نتیجه‌ای که باید نمی‌رسیم. درباره این مشکل خاص، انتظار داریم دولت تکلیف را روشن کند و ما را از بلاتکلیفی نجات دهد.
رئیس اتحادیه چاپخانه‌داران استان خراسان رضوی ادامه داد: اگر متولی صنعت چاپ مشخص باشد، می‌توانیم از او مطالبه‌گری کنیم که چرا چند سال است امکانی برای نوسازی و بازسازی به فعالان صنعت چاپ داده نشده است. در این میان، تحریم‌ها نیز به چالش‌های این صنعت افزوده است. گفتنی است تمام صنایع برای بسته‌بندی به صنعت چاپ وابسته هستند و این صنعت اشتغالزایی بالایی هم خواهد داشت.
مغانی در پایان تاکید کرد: برای کمک به این صنعت دولت باید دستورالعمل‌ها و سیاست‌گذاری‌های حمایتی واردات ماشین‌آلات و تجهیزات این صنعت را راحت‌تر کند، متولی آن را مشخص کند و معافیت گمرکی یا تسهیلاتی برای واردات ماشین‌آلات صنعت چاپ تعریف کند تا این صنعت بسیار مهم بتواند در توسعه کشور نقش‌آفرینی کند.
بیشتر بخوانید: نوسازی ناوگان فرسوده چاپ در برنامه شورای راهبردی
سخن پایانی
سال‌هاست از ورود صنعت چاپ به ایران می‌گذرد و این صنعت در کشورمان فراز‌وفرودهای بسیاری را تجربه کرده، اما باوجود قدمتش، هنوز نتوانسته آنچنان‌که باید و شاید با رشد جهانی همگام شود. این صنعت به‌دلیل وابسته بودنش به واردات در دوران تحریم و نوسان و افزایش قیمت ارز، دچار مصائب گوناگون شده و از دنیا عقب مانده است. ضمن آنکه نبود سرمایه در گردش و سخت بودن جذب سرمایه از بخش خصوصی، موجب‌شده فعالان صنعت چاپ با روندی کندتر از گذشته فعالیت کنند.
صاحبان این صنعت نیز همچون دیگر مشاغل و صنایع با چند برابر شدن نرخ ارز و نبود تبادلات بین‌بانکی جهانی نتوانستند به‌طور شایسته این صنعت را به‌روز نگه دارند، به‌طوری که امروز بیش از هر چیز، نبود دستگاه‌ها و ماشین‌آلات پیشرفته و استفاده از تجهیزات فرسوده و کم‌بازده وضعیت صنعت چاپ را آشفته کرده است.
