به گزارش چاپ و نشر آنلاین، روزنامه ابتکار نوشت: پیاده‌روهای خیابان انقلاب، حوالی دانشگاه، در حالت عادی جای سوزن انداختن ندارند. معمولا عده‌ای در مقابل ویترین کتابفروشیها در حال تماشا هستند. حتی دیدن کتاب‌ها هم آدم را سر ذوق می‌آورد. اما حالا چند وقتی است که انگار گرد مرده پاشیده شده باشد، تمام کرکره‌ها جز یکی دو مغازه پایین هستند. در خیابان هم جز چند رهگذر، عابری دیده نمی‌شود. کرونا همه چیز را تغییر داده، از حال و هوای خیابان انقلاب گرفته تا دخل و خرج کتابفروشیها، چرخه نشر و اقتصاد نشر.
دیگر حساب و کتاب اینکه چند روز است همه چیز به حالتی غیرعادی درآمده از دست‌مان در رفته. نمی‌دانیم چند روز است که به خاطر ویروس سمج کرونا خانه‌نشین شده‌ایم و چند روز است که کسب و کارها از رونق افتاده‌اند. از زمانی که گام نخست فاصله‌گذاری اجتماعی اعلام شد، بسیاری از کسب و کارها به دلیل جلوگیری از شیوع ویروس کرونا دچار مشکل شدند و البته این تنها مختص ایران نیست. در این میان تمام چرخه نشر نیز دچار آسیبی جدی شدند.
درآمد قطره‌چکانی نشر و بحران کرونا
در حالت عادی هم کتابخوانی و فروش کتاب چندان تعریفی نداشت و حالا با به وجود آمدن این ماجرا و لغو شدن نمایشگاه بین‌المللی کتاب مشکلی بر دیگر مشکلات اهالی نشر افزوده شده است. هومان حسن‌پور، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان کشور در این زمینه می‌گوید: برآوردهای این نهاد صنفی حاکی از کاهش ۹۰ درصدی فروش ناشران و کتابفروشان تهرانی است. او می‌گوید: با تداوم این وضع باید فاتحه صنف نشر، چرخه نشر و کتابفروش و توزیع‌کننده را خواند.
حسن‌پور به نمایندگی از صنفی که مسئولیتش را بر‌عهده دارد، چندی قبل در نامه‌ای مفصل به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاون اول رئیس جمهوری، رئیس سازمان امور مالیاتی و رئیس سازمان تامین اجتماعی درباره مطالبات و حمایت‌های لازم از صنف خود درخواست‌هایی کرده بود که شامل کمک‌هایی در زمینه پرداخت حق بیمه، بررسی حساب‌های مالیاتی و نیز ارائه تسهیلات به ناشران بود.
البته حسن‌پور از دریافت تسهیلات دولتی ناامید نیست. او می‌گوید: صدمات وارد شده به صنف نشر حتی با تخصیص این تسهیلات نیز بسیار دردناک و حتی جبران‌ناپذیر است. اعتقاد ما این است که اگر تقاضای صنف به‌طور کامل و همراه با هم عملیاتی نشود، بدنه این صنف صدماتی جبران‌ناپذیر خواهد دید. آنچه ما این روزها از طریق همکاران صنف می‌بینیم و می‌شنویم حاکی از همین است.
نیکنام حسینی‌پور، مدیرعامل خانه کتاب نیز دراینباره با بیان اینکه درآمد نشر ما قطره‌چکانی و کسب درآمد اندک اندک است، می‌گوید: ما نگران هستیم چون ممکن است بسیاری از ناشران و کتابفروشان به سمت تعطیلی بروند و نتوانند به کارشان ادامه بدهند. این نگرانی جدی ماست، حتی در خود تهران که ۷۰ درصد نشر ما در آن متمرکز است، امکان تعطیلی بسیاری از کتابفروشیها وجود دارد. امیدوارم با برنامه‌هایی که درنظر می‌گیریم، بتوانیم از این روزهای سخت عبور کنیم.
ممکن است بسیاری از کتابفروشیها تعطیل شوند
همان‌طور که اشاره شد مدیرعامل خانه کتاب، از احتمال تعطیلی برخی ناشران و کتابفروشان سخن به میان می‌آورد و می‌گوید: اگر این شرایط ادامه پیدا کند، بسیاری از کتابفروشان و حتی ناشران بیکار می‌شوند، به ویژه که نامه‌هایی از برخی کتابفروشی‌های بزرگ داریم، به ویژه آنها که در مجتمع‌های تجاری هستند و تعداد نیروی انسانی بیشتری داشتند، برای پرداخت حقوق دچار مشکل شده‌اند و امکان تعدیل نیروی گسترده وجود دارد. این بخش‌ها مثل زنجیره به هم وصل است و بحران‌های اجتماعی را تجدید می‌کند، همه این‌ها را باید کنار هم ببینیم که انشاالله بتوانیم از این مسیر پر پیچ و خم عبور کنیم.
حسن‌پور، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران نیز درباره شرایط کتابفروشیها می‌گوید: شرایط برای کتابفروشیها هم بد است و با تعطیلی مواجه هستند. این روزها ناشران و کتابفروشیها نه تنها سود ندارد زیان هم می‌دهند زیرا حقوق پرسنل‌شان را باید از جیب پرداخت کنند. البته فقط ناشران و کتابفروشیها این مشکل را ندارند، موزعان، تولیدکنندگان کارت پستالی و سالنامه‌ها هم این مشکلات را دارند.
اعضای چرخه نشر ، فقط ناشر و کتابفروش نیستند
چرخه نشر و تولید کتاب تنها به کتابفروش یا ناشر ختم نمی‌شود و با وضعیت پیش‌آمده، آسیب متوجه تمام اعضای این چرخه است. حسن‌پور با تاکید بر همین موضوع می‌گوید: ما در چرخه تولید و انتشار کتاب پنج حلقه داریم، اهالی قلم که نویسندگان، ویراستاران، مترجمان، تصویرگران و همه تولیدکنندگان فکر و اندیشه که دست به قلم میبرند را شامل می‌شود و آنها نخستین حلقه هستند، بعد از آنها ناشران، کتابفروشان، توزیع‌کنندگان و مخاطبان قرار دارند. ما باید برای این پنج حلقه فکری کنیم، نه صرفا یک بخش خاص و یکی از این اعضا. اگر فقط به ناشر فکر کنیم اما کتابفروش را نبینیم، تکلیف دیگر بخش‌ها چه می‌شود؟
گرانی کاغذ و قوز بالای قوز چرخه نشر
حالا به این وضعیت تا‌سف‌آور، تلاطم قیمت کاغذ را هم اضافه کنید! اطلاعات منتشر شده در پایگاه مرکز اطلاعات کاغذ ایران حاکی از فروش هر بند کاغذ ۷۰ گرمی تحریر ۷۰ در ۱۰۰ به قیمت ۳۳۳ هزار تومان و هر بند کاغذ هفتاد گرمی تحریر ۶۰ در ۹۰ با قیمت ۲۴۳ هزار تومان دارد. همین محصول در گرماژ هشتاد نیز به ترتیب با نرخ ۴۱۰ و ۳۱۰ هزار تومان به فروش می‌رسد. در زمینه فروش کاغذ گلاسه که ماده اولیه تولید جلد کتاب نیز به شمار می‌رود هم هر بند گلاسه ۷۰ در صد براق ۹۰ گرمی با قیمت متوسط ۱۷۳ هزار تومان عرضه می‌شود. همین محصول در گرماژ ۳۰۰ و ۲۵۰ با قیمت ۱۸۳ هزار تومان قیمت خورده است.
همچنین تمامی انواع محصول کاغذهای برش خورده نیز همین روند صعودی را طی کرده و تنها کاغذ بالک با روند کاهش قیمت همراه شده است. از سوی دیگر با تشدید شیوع کرونا در کشور تعاونی ناشران کشور (آشنا) نیز اعلام کرده است که تا اطلاع ثانوی تحویل و فروش کاغذ به ناشران را تعلیق کرده است و تا عادی شدن این شرایط حواله تازه‌ای صادر نخواهد کرد.
بنابراین به نظر می‌رسد کاهش قیمت ناشی از رکود شدید ماه‌های اخیر بازار کتاب که کاهش فروش کتاب و درنتیجه کاهش خرید کاغذ از سوی ناشران را به همراه خواهد داشت، منجر به افزایش کاذب قیمت کاغذ توسط واسطه‌گران شده است تا در دوران رکود و کاهش قیمت، سطح قیمت‌ها در سطح نرم اواخر سال گذشته باقی بماند.
فرصتی برای «Ebook»ها
شاید وضعیت کنونی، قرنطینگی و تعطیلی بسیاری از مشاغل تهدیدی جدی باشد اما برخی همین تهدید را هم به فرصت تبدیل کرده‌اند. خانه‌نشینی و داشتن اوقات بیکاری زیاد، بسیاری را به سوی کتاب خواندن سوق داده است. گرچه امکان خرید اینترنتی نسخه‌های فیزیکی کتاب فراهم است اما ترکیب تکنولوژی، خانه‌نشینی و قیمت مقرون به صرفه بسیاری را به سوی کتاب‌های الکترونیکی کشانده به طوری که مراجعه به یکی از بسترهای ارائه‌دهنده اینگونه کتاب‌ها چهار برابر شده است.
ندا برادران، مدیر عامل فیدیبو با اشاره به افزایش مراجعه به پلتفورم‌های عرضه نسخه‌های الکترونیکی کتاب دراینباره می‌گوید: ما از اوایل ماه اسفند رشد قابل توجهی در مراجعه به پلتفورم خودمان را تجربه کردیم و در برخی از ایام گذشته با تمامی ظرفیت ممکن به کار پرداختیم. البته بخش قابل توجهی از رجوع به فیدیبو نیز به کمپین‌هایی بازمی‌گشت که ما با همراهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و جمع زیادی از ناشران در اسفندماه سال ۹۸ آن را اجرا کردیم.
وی می‌افزاید: در این موقعیت ما از منظر مراجعه و تعداد نسخه‌های مورد مطالبه افزایش چهار برابری رجوع به پلتفورم خودمان را تجربه کردیم که اتفاق بسیار قابل اعتنایی به شمار می‌رود و نیروهای انسانی ما با وجود دورکاری تقریباً چیزی به نام تعطیلات را در این مدت تجربه نکردند.
وی همچنین درباره ثبات این مراجعه به مطالعه کتاب‌های آنلاین در میان جامعه ایران نیز می‌گوید: وضعیت فعلی ترکیبی است از طبیعتی که بر زندگی ما حاصل شده است. حضور بیشتر افراد جامعه در خانه فرصت بیشتری برای مطالعه توسط آنها فراهم ساخته و البته همواره تعطیلات نوروزی یکی از پیک‌های فروش محتواهای الکترونیک نیز بوده است. ما با توجه به این موقعیت یک فرصت فراهم کردیم تا مخاطب از استفاده از کتاب الکترونیکی لذت ببرد و تاکید دارم که نگاه‌مان برای این مهم تنها متوجه فروش نبوده است که اگر بود این استقبال فعلی شکل نمی‌گرفت.
بیشتر بخوانید: رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران : خسارت ۹۰ درصدی ناشران در روزهای کرونایی
بدون شک هر آسیب به چرخه نشر به معنی آسیب به فرهنگ کشور خواهد بود. بنابراین به نظر می‌رسد در جریان توجه به نیازهای کوتاه‌مدت مردم، نباید از نیازهای بلندمدت غافل شد چرا که درصورت آسیب به فرهنگ، برای جبران آن نیازمند صرف سال‌ها زمان و هزینه خواهیم بود.
