کارشناسان در همایش کتاب دانشگاهی و نشر الکترونیک با اشاره به لزوم توسعه فضای استفاده از کتاب دیجیتال به سهم یک درصدی ایران از کتاب دیجیتال اشاره کردند و خواستار مشارکت گسترده ناشران بخصوص در بخش دانشگاهی برای استفاده از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های موجود در نشر دیجیتال شدند.
به گزارش چاپ و نشر آنلاین به نقل از خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، همایش کتاب دانشگاهی و نشر الکترونیک ازجمله برنامه‌های دومین جشنواره نشر دانشگاهی، با حضور قاسم خداوردی‌لو، مدیر ارتباط با بخش خصوصی مرکز ملی فضای مجازی و محمد صادق افراسیابی، معاون مرکز رسانه‌های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی عصر دوشنبه (۴ اسفند) به‌صورت برخط برگزار شد.
خداوردی‌لو، درباره راهبردهای حاکمیتی برای توسعه نشر الکترونیک در حوزه علوم دانشگاهی گفت: ما سعی می‌کنیم در حوزه نشر الکترونیک از ناشران دانشگاهی حمایت کنیم، زیرا معتقدیم ناشران در خط مقدم فعالیت فرهنگی هستند و بار اصلی علم را بر دوش می‌کشند، به همین دلیل تلاش داریم از فعالیت آن‌ها حمایت کنیم.
وی با اشاره به ضرورت پرداختن به موضوع نشر دیجیتال، عنوان کرد: از سه سال قبل، کمیته‌ای در مرکز ملی فضای مجازی تحت عنوان کتاب دیجیتال راه‌اندازی کردیم که با حضور بخش خصوصی و دولتی و نهادهای مختلف به راهکارهای توسعه کتاب دیجیتال در ایران می‌پرداختیم، در این زمینه مسایل و مشکلات را شناسایی و بخشی از آن‌هارا حل کردیم اما بخشی هنوز به عنوان مشکل و معضل باقی است که همت بیشتر فعالان حوزه کتاب را می‌طلبد.
خداوردی‌لو با بیان اینکه مرکز ملی فضای مجازی بازوی اجرایی شورای عالی فضای مجازی است که رئیس جمهور، ریاست آن را به عهده دارد، عنوان کرد: از آنجایی که عینی‌ترین نمود فرهنگی یک جامعه در قالب کتاب است در طول سال‌های گذشته به کمک فعالان این حوزه بسیاری از چالش‌های نشر دیجیتال را شناسای کردیم و با توجه به توسعه فضای مجازی طی این سال‌ها در همه زندگی بشر بحث کتاب هم نوعی دگردیسی را تجربه می‌کند و ضرورت دارد که به کتاب دیجیتال به عنوان یک بخش جدید دقت بیشتری داشته باشیم.
وی با اشاره به ضرورت توجه به کتاب دیجیتال از منظر سیاستگذار توضیح داد: اهمیت کتاب دیجیتال از یک منظر موجب اشتغال بیشتر می‌شود؛ در حوزه کتاب کاغذی زنجیره نسبتا محدودی کار می کرد تا کتاب چاپ شود و به دست مردم برسد اما در حوزه کتاب دیجیتال عوامل دیگری مثل صدابردار، فیلم‌بردار و تدوین‌گر هم اضافه می‌شود و اگر کتاب‌ها تعاملی باشند که گاهی تا ۱۵ شغل جدی ایجاد می‌شود و برای حاکمیت مهم است که اشتغال‌زایی بیشتر داشته باشد
خداوردی‌لو از تحقق عدالت محتوایی و آموزش به‌عنوان یکی دیگر از این دلایل نام برد و افزود: طبق آمار رسمی ۱۳۰۰ هزار عنوان کتاب در طول ۳۰ سال گذشته چاپ شده است و که شاید بخش زیادی از آن‌ها به دست همه مردم نرسیده باشد به دلیل برخی محدودیت‌های توزیعی و کتاب دیجیتال می‌تواند تا حد زیادی این چالش‌ها را کاهش دهد.
به گفته وی، در حوزه کتاب دیجیتال می‌توان به آمار و اطلاعت دقیق‌تری نسبت به حوزه‌های مختلف دسترسی داشت، از سوی دیگر دیگر کتاب دیجیتال مدیریت‌پذیر است و اگر کتابی نیاز به ممیزی داشته باشد در فضای مجازی به راحتی ویرایش می‌کنیم و منتشر می‌شود اما وقتی کتابی چاپ شود و به ویرایش نیاز داشته باشد ناشر باید هزینه‌های زیادی متقبل شود.
خداوردی‌لو همچنین درباره وضعیت بازار کتاب دیجیتال گفت: در سال‌های اخیر با توسعه و گسترش پلتفرمهای فروش کتاب دیجیتال در کشور شاهد رشد چشمگیر استفاده از کتاب دیجیتال بر روی تلفن‌های همراه بودیم، طبق برآوردهای انجام شده در سال ۱۳۹۷ حدود ۷۰۰ هزار کاربر فعال روزانه در پلتفرمهای کتاب دیجیتال حضور داشتند این آمار در فروردین ۱۳۹۹ به علت ویروس کرونا رشد فزاینده‌ای تجربه کرده و به ۱۲۰۰ کاربر فعال روزانه رسیده است.
وی تاکید کرد: در همین راستا حجم بازار کتاب دیجیتال با رشد حدود ۳ برابری از حدود رقم ۲۰ میلیارد تومان در سال ۹۷ به حدود ۶۰ میلیارد تومان در سال ۱۳۹۹ رسیده که رشد قابل‌توجهی داشته است.
خداوردی‌لو در بخش دیگر صحبت‌های خود درباره مقایسه سهم بازار کتاب دیجیتال در جهان و ایران نیز گفت: نگاهی به آمار منتشر شده جهانی نشان می‌دهد که وضعیت کتاب دیجیتال در ایران در حال توسعه است، مساله مهم دیگر این است که در امریکا به عنوان پیشرفته ترین کشور در مصرف کتاب دیجیتال ۲۵ درصد مردم از کتاب دیجیتال استفاده می‌کنند اما در ایران این آمار به زیر یک درصد رسیده است در حالی که طی سالیان قبل این آمار شش دهم درصد بود.
وی با بیان اینکه باید به‌گونه‌ای سیاستگذاری شود که این مصرف طبق شاخص‌های جامعه جهانی رشد کند و به بالای ده درصد برسد، توضیح داد: دولت و حاکمیت در این زمینه کمک کند اما نکته مهم این است که بخش خصوصی و ناشران باید وارد کار شود تا سهم خود در حوزه کتاب دیجیتال را توسعه دهیم از جامعه جهانی عقب نمانیم.
لزوم آشنایی با تهدیدها و فرصت‌های کتاب دیجیتال
خداوردی‌لو در ادامه صحبت‌های خود درباره تهدیدهای مرتبط با توسعه کتاب دیجیتال گفت: با توجه به خلاءهای قانونی در نظارتی در حوزه کتاب دیجیتال، نقض مالکیت معنوی آثار در فضای مجازی به نحو گسترده‌تری رخ می‌دهد و به همین دلیل سرقت علمی و ادبی یکی از تهدیدهای جدی در این حوزه به شمار می‌آید.
وی ادامه داد: یکی از تهدیدهای جدی حوزه نشر دیجیتال در سال‌های اخیر گسترش انتشار کتب انحرافی فاقد مجوز و لغو مجوز شده بر بستر پلتفرمهای فروش کتاب دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی است؛ با توجه به ماهیت فضای مجازی که نظارت و پیگیری در آن به نسبت فضای فیزیکی دشوارتر بوده و موانع بسیاری دارد تاکنون روش‌های نظارتی موجود نتوانسته‌اند کارآممدی لازم در این حوزه را داشته باشند و نیاز است که اقدامات موثری با همکاری دستگاه‌های مختلف انجام شود.
خداوردی‌لو همچنین درباره فعالیت کارگروه ساماندهی نشر دیجیتال گفت: این کارگروه در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تشکیل شده و یکی از ماموریت‌های آن تعیین ساز و کارهای مقابله با انتشار الکترونیکی کتاب‌های انحرافی و فاقد مجوز در فضای مجازی است و بنظرم حداقل اقدام ممکن در این حوزه ایجاد بسترهای سیستماتیک موثر برای نظارت بر پلتفرمهای داخلی فروش کتاب است که امکان رگولاتوری بر آن‌ها وجود دارد.
بیشتر بخوانید:
آخرین آمار خرید از نمایشگاه مجازی کتاب
آئین اختتامیه سی و هشتمین دوره جایزه کتاب سال…
وضعیت انتشار کتاب در بهمن ماه ۹۹
امکانات فراهم شده برای حوزه حاکمیتی موضوع دیگری بود که وی به آن پرداخت؛ خداوردی‌لو در این زمینه گفت: سهولت حمایت، هدایت و نظارت بر محتوا در پلتفرم‌ها، امکان تشخیص خلاءهای محتوایی، ایجاد عدالت آموزشی و محتوایی و کاهش شکاف دیجیتالی، امکان ارایه بازخوردهای آنلاین و قابل اعتماد، تحقق حاکمیت مجازی در گستره زبن فارسی در جهان برای ایران و تعامل فرهنگی با کمترین هزینه و تاثیرگذاری بیشتر در گستره زبان‌های بین‌المللی نیز ازجمله این امکانات است که در سایه کتاب‌های دیجیتال محقق شده است.
وی درباره موانع توصعه صنعت کتاب دیجیتال در ایران نیز توضیح داد: نقض مالکیت مادی و معنوی کتاب‌های دیجیتال، وجود برخی تبعیض‌ها در حمایت از ناشران کتاب دیجیتال در مقایسه با ناشران کاغذی کتاب، توسعه ابزارها و زیرساخت‌های فنی تولید محتوای کتاب دیجیتال، تصور منفی ناشران کاغذی کتاب ب صنعت نشر دیجیتال کتاب و کم‌اهمیت بودن مصرف کتاب در سبد خانواده‌های ایرانی از جمله موضوعاتی بوده است که موجب شده صنعت کتاب دیجیتال در ایران رشد زیادی نداشته باشد.
شفاف‌سازی آمار و اطلاعات با کتاب دیجیتال
در بخش دیگر این همایش محمد صادق افراسیابی معاون مرکز رسانه‌های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره برنامه‌های این وزارتخانه درخصوص نشر الکترونیک توضیح داد: کسانی که علاقه‌مند هستند در حوزه نشر الکترونیک و دیجیتال فعالیت کنند لازم است از مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی به عنوان نشر دیجیتال مجوز بگیرند و این مجوز فرصتی به ناشر می‌دهد که در حوزه نشر الکتروینک کار کند.
وی ادامه داد: این مجوزها دو نوع هستند یکسری مجوزهای حقوقی و یکسری مجوزهای حقیقی که هر دوی این مجوزها بر روی سایت سرمد معرفی شده است و فرایند اخذ مجوز برای آثار و محتواهایی که قرار است عرضه شود نیز به صورت کامل در این سایت درج شده است.
افراسیابی با بیان اینکه اگر ناشری بخواهد از فرصت‌های نشر دیجیتال استفاده کند و با ناشران فعال در این حوزه آشنا شود می‌تواند در سایت سرآمد اسامی ناشران دیجیتال را مشاهده کند، گفت: همانطور که در حوزه نشر کتاب سنتی اسامی ناشران فعال وجود دارد در حوزه نشر دیجیتال هم می‌توان به سایت مراجعه کرد و با ناشران آشنا شد و حتی پس از دریافت مجوز کتاب را به شکل دیجیتال در فضای مجازی منتشر کرد.
وی با اشاره به برخی نگرانی‌ها در زمینه نقض قانون کپی‌رایت با انتشار کتاب دیجیتال افزود: بحثی درباره کپی‌رایت مطرح است که ناشران نگران نقض آن هستند اما طبق آمار ما تا الان حدود ۹۹ درصد کسانی که از ما مجوز گرفتند مشکل کپی‌رایت نداشتند زیرا از نظر فنی کسانی که مجوز می‌گیرند کسانی هستند که در حوز فناوری خبره هستند و حتی می‌توانم بگویم رعایت کپی‌رایت در فضای ناشران دیجیتال قوی‌تر از ناشران سنتی است.
افراسیابی یادآور شد: گاهی در حوزه نشر مکتوب مشکلاتی وجود داشت که گاهی نسخه‌های زیادی از یک کتاب چاپ می‌شود و ناشر حق آن را به مولف نمی‌دهد یا چاپخانه‌ایی داشتیم که کتاب‌ها را جعل می‌کرد اما در حوزه نشر دیجیتال همه آمار شفاف است و ناشری که کتاب خود را در فرمت دیجیتال منتشر کرده اصلا نگران این موضوع نیست.
وی درباره این موضوع توضیح داد: وقتی یک کتاب در قالب نرم‌افزار یا یک پلتفرم مشخص فقط قابلیت خواندن دارد پس قابل دانلود نیست بلکه افراد فقط از طریق نرم‌افزار می‌توانند به کتاب دسترسی داشته باشند؛ به همین دلیل معتقدیم که نشر دیجیتال یک فرصت است که ناشران باید از آن استفاده کنند و باید به نشر دیجیتال اعتماد کنند.
به گفته افراسیابی، انتشار کتاب در قالب فایل پی‌دی‌اف کار غیرمجازی است، اگر یک ناشر از فرصت نشر دیجیتال استفاده کرد، نوع فناوری به‌گونه‌ای است که اجازه دانلود نمی‌دهد بلکه مخاطب صرفا از طریق پلتفرم‌ها می‌تواند کتاب را مطالعه کند، ورق بزند و نکات مهم را برای خود مشخص کند و از آنجایی که به امنیت نرم‌افزارها توجه زیادی شده نقض کپی‌رایت نسبتا محال است.
وی درباره برخورد با افرادی که بدون مجوز کتاب ناشران را در قالب دیجیتال منتشر می‌کنند، گفت: اگر کتابی از سوی یک شرکت بدون مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به صورت دیجیتال منتشر شود با شکایت افراد به سرعت فیلتر می‌شود و حتی برای کسانی که قانون را نقض کنند مجازات قضایی پیش‌بینی شده است و در دادسرای جرایم فرهنگی و دادسرای جرایم رایانه‌ای موضوع پیگیری می‌شود و امکان دریافت خسارت وجود دارد.
وی در بخش پایانی صحبت‌های خود با تاکید بر اینکه ناشرانی که قصد دارند در حوزه کتاب دیجیتال فعال شوند بهتر است با فعالان این حوزه ارتباط بگیرند، گفت: ناشر مکتوب که مجوز کتاب دارد می‌تواند خودش کتاب را در فضای مجازی منتشر کند اما توصیه ما این است که این کار را نکند زیرا ممکن است با ظرافیت فناوری آشنا نباشد و قانون کپی‌رایت نقض شود، توصیه ما این است که حتی اگر مجوز دارند به سراغ اپلیکیشن‌‌های حوزه کتاب بروند تا از فضای ایمن‌تری برای انتشار کتاب‌های دیجیتال‌شان بهره‌مند شوند.
