اهمیت حضور جدی بازار نشر ایران در کشورهای منطقه
بیست و دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب بغداد پس از ۱۲ روز، سه‌شنبه به کار خود پایان داد تا تجربه‌ای دیگر برای بازار نشر ایران در کشورهای منطقه باشد و اهمیت حضور جدی را دوباره متذکر شود.
ایران به عنوان مهم‌ترین کشور فارسی‌زبان منطقه همیشه در موقعیت سیاسی و فرهنگی تاریخ‌سازی قرار داشته و به همین دلیل برخی ویژگی‌های آن اگرچه کار مراوداتش را سخت‌تر می‌کرده اما همواره مزیت نسبی آن هم بوده‌است. مثل همین زبان فارسی که ما را از اغلب کشورهای منطقه، متمایز کرده اما همزمان دارد باعث می‌شود که ساختار نشرمان بیشتر به خودش بجنبد تا جایش را در بازار کتاب کشورهای عرب‌زبان بازتر کند. از احمد ذوعلم، مدیر آژانس ادبی مینا که این روزها در نمایشگاه کتاب بغداد حضور داشت، درباره همین موضوعات صحبت کردیم.
استقبال مردم عراق از نمایشگاه چطور بود؟
استقبال مردم عراق خیلی خوب است چون دقیقا مثل نمایشگاه کتاب تهران، مردم می‌آیند این جا و کتاب‌هایی را که نیاز دارند خریداری می‌کنند و چون مشکل توزیع در خیلی از کشورهای منطقه مثل خود ایران، مشکلی جدی است، مردم نیازهایشان به کتاب را در نمایشگاه برطرف می کنند ضمن این که در نمایشگاه هم می توانند کتاب هایی را که لازم دارند همزمان تهیه کنند و هم از تخفیف ها بهره ببرند. البته این را هم بگویم که توزیع در کشور ما خیلی بهتر از توزیع در کشورهای عربی است که من اطلاع دارم خصوصا نسبت به عراق.
تجمیع ناشران و کتاب‌های ایرانی در یک غرفه را برای بازار نشر ایران در عراق اتفاق مثبتی ارزیابی می کنید؟ سایر کشورها هم به همین صورت در نمایشگاه حضور داشتند؟
نه ایران تنها کشوری است که در اینجا غرفه تجمیعی دارد. به نظرم از جهاتی خیلی بهتر است چون خیلی از افراد سراغ کتاب هایی می‌آیند که می دانند کتاب ایرانی است و طبیعتا مستقیم سراغ غرفه ایران می آیند و درباره آن می پرسند. البته طبعا همه کتاب های ایرانی در غرفه نیست و خیلی وقت ها حتی کتاب هایی که توسط ناشران عرب از نویسندگان ایرانی منتشر شده را هم از غرفه ایران می‌پرسند.
استقبال مردم عراق از این کتاب ها و غرفه ها چطور بود؟
البته من استقرار دائم در غرفه نداشتم اما تا حدی که من در غرفه بودم استقبال مردم عراق خوب بود. گاهی می آیند کتاب هایی را که هست می بینند و خیلی وقت ها هم سراغ کتاب هایی را می گیرند که دنبال‌شان هستند.
کتاب های ترجمه‌ای فارسی که تاکنون در عراق منتشر شده‌اند، بنا به علاقه ناشر عراقی بوده است یا معرفی ناشر ایرانی یا ساز و کارهای احتمالی دیگر؟
تا حدی که من دیدم و خبر گرفتم و بررسی کردم، کتاب های مرتبط با ایران دو دسته هستند: یکی کتاب هایی که از نویسندگان ایرانی منتشر شده و کتاب‌هایی که درباره ایران منتشر شده است. در مورد دسته دوم، کتاب‌هایی هستند که توسط اندیشمندان و اساتید عرب در مورد ادبیات یا فضای سیاسی ایران و موضوعاتی از این قبیل منتشر شده است. با این حال در مورد دسته اول که کتاب‌های ترجمه‌ای از نویسندگان ایرانی هستند، ساز و کار مشخصی نداشته است.
گاهی محصول ارتباطی بوده که نویسنده یا ناشر ایرانی با ناشر عراقی داشته یا ناشر عراقی بنابه علاقه خودش دنبال کرده و با ناشر ایرانی ارتباط گرفته‌است و گاهی هم البته متاسفانه بدون اطلاع ناشر ایرانی، کتاب‌ها چاپ شده‌اند. ولی مساله‌ای که وجود دارد این است که به وضوح کمبود حضور آژانس‌های ادبی به عنوان واسط میان ناشر ایرانی و ناشر عرب دیده می‌شود. چون خیلی وقت‌ها ناشران عرب به دنبال کتاب‌هایی با موضوعات خاص مثل فلسفه می‌گردند و مثلا می‌گویند دنبال کتاب‌هایی هستیم که در حوزه در ایران مطرح است و دوست داریم آنها را منتشر کنیم.
از آنجا که چون تسلطی بر بازار نشر ایران و ارتباطی گسترده و سیستماتیک با ناشران مختلف هم ندارند، این امکان برایشان خیلی سخت پیش می‌آید و شاید به همین علت هم باشد که تا الان خیلی‌ها را ترجمه نکرده‌اند.
تعامل یا رقابت سایر کشورها در مقایسه با ایران را برای حضور در بازار نشر عراق چطور دیدید؟ از کدام کشورها حضور داشتند؟
حضور ایران را از جهتی نمی‌توان با سایر کشورهای دیگر مقایسه کرد به این علت که کشور ما عرب زبان نیست و به غیر از ناشران معدودی که برخی آثارشان را به زبان عربی منتشر یا برخی ناشران انگشت‌شمار که همه آثارشان را به عربی چاپ می‌کنند، بقیه ناشران‌مان طبیعتا کتاب فارسی چاپ می‌کنند. مثل این است که فکر کنید ناشری بیاید در نمایشگاه کتاب تهران، کتابی به زبان اسپانیایی بفروشد و بالطبع فروشش بسیار محدود خواهد بود. گرچه اینجا فارسی‌زبانان زیادی هم در عراق هستند و کتاب‌های فارسی هم فروخته می‌شوند.
در نمایشگاه های عربی از این جنس که برگزار می شود، کشورهای مختلفی در آن حضور پیدا می کنند. غیر از عراق در سایر کشورها هم ناشران از کشورهای مختلف عربی حضور دارند و در این نمایشگاه چیزی که بسیار به چشم می‌آمد، حضور پررنگ و ملموس ناشران مصری بود. ناشران مصری هم ناشران قوی و حرفه‌ای هستند و هم کتاب هایشان بسیار بازار دارد و خب این طور که تحقیق کردم در این نمایشگاه هم فروش بالایی داشتند.
نمایشگاه بغداد در مقایسه با نمایشگاه تهران و البته سایر نمایشگاه‌های حرفه‌ای که دیده‌اید تا چه اندازه جدی است؟
نمایشگاه بغداد خیلی جدی و مهم است، چون مثل نمایشگاه تهران، بسیاری از مردم برای خرید کتاب به آن مراجعه می‌کنند اما به لحاظ ابعاد و اندازه خیلی کوچک‌تر از نمایشگاه کتاب تهران است و خب البته در میان کشورهای عربی هم نمایشگاه‌هایی هستند بسیار بزرگ‌تر و جدی‌تر از نمایشگاه بغداد. نمایشگاه کتاب مصر، بزرگ‌ترین نمایشگاه کتاب آسیاست.
این هم به این دلیل است که بالاخره بازار نشر مصر، نوعی مرجعیت دارد. نمایشگاه مسقط هم همین طور است اما آن‌قدر بازار عربی و فروش کتاب مهم است که حتی ترکیه پنج سالی است که دارد برای مخاطبان عرب‌زبانی که در آنجا زندگی می‌کنند نمایشگاه کتاب عربی در خود ترکیه برگزار می‌کند. به هر حال این اتفاق نشان می‌دهد بازار کتاب عربی بسیار مهم است.
بیشتر بخوانید: طرح های فصلی فروش کتاب برای اهالی نشر
حضور در آن چقدر می‌تواند برای بازار نشر ایران آورده اقتصادی یا فرهنگی داشته باشد؟
معتقدم به دلیل اختلاف قیمتی که کتاب در ایران و عراق دارد و قیمت کتاب در عراق، تقریبا سه تا چهار برابر ایران است، اگر ناشران ایرانی موفق شوند کتاب عربی چاپ کنند که مورد علاقه خریداران عراق باشد حتما به لحاظ اقتصادی مفید خواهد بود. در مورد رایت هم فکر می‌کنم بازار عربی ظرفیت بسیار بالایی دارد.
کشورهای عربی، فرهنگ بسیار نزدیکی به ما دارند و ایران را می‌شناسند و در مورد کشورهایی مثل عراق هم که اصلا مراودات دائمی با ما دارد و بسیاری از ناشران عراقی به علت هزینه پایین‌تر چاپ و ظرفیت‌های دیگر در ایران، اساسا کتاب‌هایشان را در ایران چاپ می‌کنند. به علاوه، بازار نشر عراق می‌تواند نقطه ورود ما به بازار دیگر کشورهای عربی باشد.
خاصیت بازار نشر ایران و به تبع آن بازار کتاب هم این است اگر انتشار اثری از یک نویسنده با اقبال رو به رو شود، خود به خود سایر ناشران هم سراغ آن نویسنده می‌روند و خود به خود نظرشان جلب می‌شود که سراغ نویسندگان ایرانی بیایند و آثار مشابه را هم منتشر کنند. این البته خصلت اساسی بازار است و نمونه‌اش هم همین آثار دکتر شریعتی است که چون آثارش چاپ شده و بازار داشته، مدام ناشران دیگر هم سراغش آمده‌اند و رفته رفته جایش را در بازار نشر ایران پیدا کرده‌است.
یکی از ناشران مصری به من گفت ۴۰ جلد از کتابی را که درباره دکتر شریعتی نوشته شده بود به این نمایشگاه آوردم و همه آن فروش رفت و تمام شد. بنابراین اگر بتوانیم تعامل درست و حرفه‌ای را با ناشران عراقی و مصری سامان دهیم، حتما هم آورده فرهنگی زیاد و جدی برایمان خواهد داشت و هم آورده اقتصادی.
