اهمیت صنعت چاپ و نشر بر کسی پوشیده نیست. افزایش تعداد انتشارات علاوه بر اینکه تأثیر چشمگیری در تولید محصولات فرهنگی ازجمله کتاب دارد، منجر به افزایش قشر کتابخوان و در نتیجه ارتقاء سطح فرهنگ جامعه نیز می شود؛ اما مشکلاتی مانند صدور مجوز نشر ایجاد می‌کند که نمی‌توان از آنها چشم پوشید.
به گزارش چاپ و نشر آنلاین به نقل از ایمنا، چاپ و نشر یکی از صنعت‌های آسیب دیده جامعه ماست که نبود ثبات در قیمت کاغذ و لوازم چاپ به اندازه کافی مشکلاتی را در آن ایجاد کرده بود؛ اما با شیوع ویروس کرونا زوایای جدیدی از آفت نهفته در این صنعت روشن شد.
تعطیلی ناشی از شیوع این ویروس زیان مالی بسیاری به فعالان صنعت نشر وارد ساخت. به این دلیل برای حمایت از آنها تسهیلاتی در نظر گرفته شد، اما همین تسهیلات خود پرده از معضل بزرگی برداشت که صنعت نشر کشور به آن دچار شده است. این مشکل تعداد بسیار زیاد انتشارات دارای مجوز بود.
بر اساس ماده ۸ ضوابط و مقررات آئین نامه صدور پروانه فعالیت نشر، متقاضی این پروانه باید تقاضا نامه و مدارک لازم را به اتحادیه ناشران تحویل دهد. اتحادیه نیز موظف است حداقل ظرف مدت سه ماه پرونده متقاضی را تکمیل کرده و به اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان ارسال کند و مطابق با ماده ۹ همین بند اداره کل استان موظف است ظرف مدت ۱۰ روز از تاریخ دریافت پرونده تکمیل شده، نسبت به بررسی و ارسال آن به هیأت رسیدگی اقدام نماید.
همچنین بر اساس ماده ۷ این آئین نامه هیأت موظف است حداکثر ظرف مدت یک ماه از تاریخ تکمیل پرونده و دریافت استعلام نسبت به بررسی تقاضا و ابلاغ تصمیم قطعی به متقاضی اقدام کند.
اصغر مختاری، معاون امور فرهنگی و رسانه‌ای اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان در گفت و گو با خبرنگار ایمنا، می‌گوید: پیش از کرونا برخی افزایش قیمت‌ها در حوزه کاغذ و ملزومات نشر، مشکلاتی ایجاد کرده بود. کرونا نیز آسیب را در این حوزه بیشتر کرد و باعث شد بسیاری از ناشران نتوانند کار خود را انجام دهند. وزارت ما در رابطه با تمامی فعالیت‌های وابسته به ارشاد که در دوران کرونا دچار مشکل شده بودند تدابیری اندیشید و تسهیلاتی در نظر گرفت که نشر نیز از آنها مستثنی نبود.
وی در خصوص مجوز نشر تصریح می‌کند: برای دادن مجوز به شخصی که شرایط لازم را داشته باشد، نمی‌توانیم تعلل کنیم. به صورت کلی ما به واسطه اینکه وظیفه صدور مجوز نشر را بر عهده داریم، ناچاریم به کسانی که شرایط پایه، اولیه و لازم را داشته باشند، مجوز بدهیم.
باید نظارت را بیشتر کنیم
با استناد به ماده ۱۲ آئین نامه صدور پروانه فعالیت نشر، ناشر مکلف است هر سال تعداد عنوان مشخصی کتاب با اولویت تألیف، ترجمه، تصحیح و ترجیحاً چاپ اول منتشر کند. همین امر خود معضلات فراوانی ایجاد کرده است. ناشران برای ابقای مجوز ناچارند حتی کتاب‌های بی کیفیت را در ردیف چاپ قرار دهند و این امر کار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای نظارت و ممانعت از چاپ آثار ضعیف و بی محتوا در حوزه نشر کتاب را چند برابر می‌کند.
در این میان همیشه کتاب‌های فاقد کیفیتی وجود دارد که از این فیلتر عبور کرده و چاپ می‌شوند. معضل مجوزهای بی رویه این حوزه به همین جا ختم نخواهد شد. ناشرانی که مجوز خود را در خطر می‌بیند دست به دامن ترجمه می‌شوند. اینگونه است که ترجمه‌های غیر اصولی به سرعت شروع به رشد کرده و بازار نشر پر از کتاب‌های ترجمه‌ای بدون کیفیت می‌شود.
معاون امور فرهنگی و رسانه‌ای اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان با اشاره به این مساله تاکید می‌کند: باید نظارت را بیشتر کنیم تا کتاب‌هایی که دچار مشکل بوده و کیفیت لازم را ندارند، چاپ نشده و وارد بازار نگردند. در عوض باید کتاب‌هایی در اختیار مردم قرار بگیرند که از نظر علمی، فکری و اطلاعاتی چیزی به داشته‌های آنها اضافه کنند.
بیشتر بخوانید: نگرانی ناشران از عدم اختصاص ارز به کاغذ نشر
۱۷ هزار مجوز نشر تا سال گذشته!
مهرانگیز بیدمشکی، مدیر انتشارات نهفت نیز در این خصوص به خبرنگار ایمنا می‌گوید: کسانی که به سراغ کارهای فرهنگی و هنری می‌روند، آگاهند که منافع مالی ناشی از این فعالیت‌ها بسیار ناچیز است. حتی در شرایط شکوفایی اقتصاد نیز حجم پولی که در این حوزه جا به جا می‌شود به هیچ وجه قابل مقایسه با سایر بخش‌ها نیست. دادن مجوز به علاقه‌مندان که با آگاهی نسبت به نبود عوائد مالی مجوز گرفته و فعالیت درست و اصولی انجام دهند، مشکلی ایجاد نمی‌کند.
وی می‌افزاید: متأسفانه میزان مجوزی که در این حوزه داده شده تا سال گذشته بیش از ۱۷ هزار مجوز بوده است. به نظرم این خیلی کار زیان بخشی است. خود وزاتخانه نیز متوجه معضل این اتفاق شده است؛ چرا که برای مثال وقتی یارانه کاغذ ارائه می‌شود ۱۷ هزار ناشر می‌خواهند سبد خود را در صف دریافت آن قرار دهند. درست است که اگر فعالیتی انجام نداده باشند کاغذی به آنها تعلق نمی‌گیرد اما نهایتاً نوعی عوامل مزاحم و بازدارنده محسوب می‌شوند.
انتشارات غیر فعال لغو مجوز شده‌اند؟
با وجود اینکه تسهیلاتی در گرفتن مجوز نشر صورت گرفته است و به همین واسطه انتشارات بسیاری مجوز فعالیت گرفته‌اند، اما تمامی آنها فعال نیستند. اینکه چه چیزی این افراد را متمایل به گرفتن مجوز و پس از آن عدم فعالیت می‌کند خود پرسشی قابل پرداخت است اما نکته مهم‌تر این است که آیا این انتشارات غیر فعال لغو مجوز شده‌اند؟
مدیر انتشارات نهفت ادامه می‌دهد: شاید کمتر از هزار نشر فعال باشند، پس این ۱۶ هزار نشر دیگر کجا هستند و چه کاری انجام می‌دهند؟ وزارتخانه باید پاسخ دهد که آیا مجوزهای این افراد تمدید می‌شود یا خیر. من اطلاعی ندارم که تعدادی که فعالیت نمی‌کنند، مجوزهایشان تمدید شده است یا خیر اما گمان می‌کنم به دلیل اینکه تعداد بیکاران کشور بسیار است؛ احتمالاً اینگونه تصمیم گرفته‌اند که هر وزارتخانه تسهیلاتی ایجاد کند و مجوزهایی برای کار بدهد و وزارت فرهنگ نیز یکی از همان وزارتخانه‌ها است. در گذشته برای دادن مجوز خیلی سخت‌گیری می‌شد اما در دوره‌ای این روند تسهیل شد.
دزدی، رونویسی و قاچاق کتاب نتیجه مجوز بی رویه!
افزایش تعداد مجوزها مشکل دیگری نیز ایجاد می‌کند. نویسندگان حرفه‌ای برای نوشتن وسواس بسیاری به خرج داده و کیفیت اثر را اولویت قرار می‌دهند به همین دلیل برای نوشتن یک کتاب زمان زیادی صرف می‌کنند. حتی ممکن است چند سال برای یک کتاب وقت بگذارند اما این مساله با چاپ حداقل چهارکتاب در سال برای ابقای مجوز جور در نمی‌آید.
به همین دلیل است که ناشران از نویسندگان غیر حرفه‌ای استفاده می‌کنند و این خود در به حاشیه راندن و منزوی کردن نویسندگان دغدغه مند و حرفه‌ای و افزایش کتب بی کیفیت بسیار تأثیر خواهد گذاشت. از طرفی کپی برداری از کتاب‌ها را نیز رایج می‌کند.
بیدمشکی به این نکته اشاره کرده و می‌گوید: هر ناشر در سال باید حداقل چهار کتاب چاپ کرده باشد تا مجوز او تمدید شود. ۱۷ هزار را در چهار ضرب کنید و محاسبه‌ای در خصوص اعداد و ارقام انجام دهید. برای چاپ این مقدار کتاب باید چه تعداد نویسنده حرفه‌ای داشته باشیم تا کتاب خوب تولید کنیم؟ نتیجه این امر دزدی، رونویسی و قاچاق کتاب خواهد بود.
ممکن است عده بسیاری از کسانی که مجوز می‌گیرند چهارچوب فکری و اصولی درستی نداشته باشند. کسی که مجوز می‌دهد و شرایط چهار کتاب در سال را قرار می‌دهد، باید به این مساله نیز بیندیشد که قرار است این کتاب‌ها را چه کسانی بنویسند.
آئین نامه صدور پروانه نشر نیاز به بازنگری دارد
وی اضافه می‌کند: کدام انجمن فرهنگی و ادبی می‌تواند به طور اصولی پا گرفته، تکامل یابد و در کنار آن نویسندگانی حرفه‌ای تربیت کند، مگر سالانه چند نویسنده پرورش می‌دهیم، اصلاً کدام دانشگاه‌های ما رشته نویسندگی دارند؛ هیچ زیر ساخت درستی در این خصوص وجود ندارد. می‌گویند یک ده آباد بهتر از صد شهر خراب است. دادن این همه مجوز مسلماً به نتیجه بدی منجر می‌شود. مگر اینکه دیدگاه آنها این بوده باشد که مجوز می‌دهیم هر اتفاقی می‌خواهد بیفتد، بالاخره آن‌هایی که باید کار کنند، می‌کنند.
با توجه به مسائلی که عنوان شد، به نظر می‌رسد تسهیلات ایجاد شده در خصوص مجوز نشر مشکلات بسیاری در پی داشته است. اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی موظف است مطابق با آئین نامه وزاتخانه عمل کند و به متقاضیان واجد شرایط مجوز بدهد؛ اما از طرفی نظارت بر کیفیت کتب و انجام فعالیت اصولی ناشران دارای مجوز کاری دشوار است که مسئولیت بسیار زیادی برای این اداره ایجاد می‌کند.
علاوه بر این مسائل، ناشرانی که به گونه‌ای غیر اصولی کار کرده و برای اهدافی غیر از فرهنگ سازی فعالیت می‌کنند، عرصه را بر ناشران دغدغه مند تنگ کرده و مشکلاتی برای بهره‌مندی آنها از تسهیلات ارائه شده ایجاد می‌کنند. همانطور که اشاره شد نویسندگان نیز از این آسیب در امان نمانده و دچار مشکل شده‌اند.
مخاطبان که به نوعی مهم‌ترین بخش این چرخه هستند نیز نمی‌توانند از آثاری فاخر و ارزشمند بهره مند شده و خود را ارتقا دهند. با استفاده مکرر از کتاب‌هایی با کیفیت پایین به مرور سلیقه مخاطب نیز نزول پیدا کرده و آسیبی جبران ناپذیر به فرهنگ وارد خواهد شد. همه این موارد لزوم بازنگری در آئین نامه صدور پروانه فعالیت نشر را گوشزد می‌کند.
