دوره چهار ساله اتحادیه ناشران و کتابفروشان در روزهای پایانی خود قرار دارد؛ دوره‌ای که با چالش شروع شد و با چالش هایی چون شیوع کرونا و بحران ارزی ادامه یافت. اتحادیه در این دوره با مسئله‌هایی چون مشارکت در برگزاری نمایشگاه کتاب، مخالفت جدی و بعد مشارکت در برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب، فعالیت جدی و بعد سکوت در قضیه قاچاق کتاب و از همه پررنگ‌تر، بحران کاغذ دست به گریبان بود. عملکرد اتحادیه ناشران و کتابفروشان
ماجرای تخصیص کاغذ دولتی چالشی برای آن‌ها تبدیل شد که ناشرانی معتقدند اتحادیه در ماجرای کاغذ عملکرد بدی نداشت، گروهی معتقدند عملکرد اتحادیه ناشران و کتابفروشان قابل دفاعی نداشت و برخی هم معتقدند این ماجرا بازی دو سر باخت برای اتحادیه بود.
به گزارش چاپ و نشر آنلاین به نقل از ایسنا، کمتر از یک هفته دیگر، یعنی سه‌شنبه، نهم اسفندماه، قرار است انتخابات پانزدهمین دوره اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران برگزار شود؛ دوره‌ای که با جنجال و حاشیه شروع شد، با کرونا و تغییر دولت و رویکردهای معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پیدا کرد.
در دولت دوازدهم، معاونت فرهنگی طرح واسپاری امور به صنف را پیگیری می‌کرد و بخشی از امور مربوط به صنعت نشر به اتحادیه ناشران و کتابفروشان واگذار شد؛ از جمله امور نمایشگاه کتاب تهران و تخصیص کاغذ با نرخ دولتی به ناشران و نظارت بر استفاده از کاغذ مصرف شده. اما با آمدن کرونا، دو سالی نمایشگاه کتاب برگزار نشد و عملا اتحادیه نتوانست توانایی خود را در این زمینه به نمایش بگذارد، هرچند در سال‌های قبل درباره عملکرد اتحادیه ناشران و کتابفروشان در نمایشگاه انتقادهایی و دفاع‌هایی وجود داشت.
با تغییر دولت و روی کار آمدن دولت سیزدهم در نمایشگاه سی و سوم حضور اتحادیه ناشران کمرنگ بود و معاون فرهنگی وزارت ارشاد در توضیح این مسئله عنوان کرده بود: «ما برای برگزاری نمایشگاه از حضور تشکل های نشر بهره‌مند بودیم و از همکاری آن‌ها در کارهای سیاست گذاری و برپایی نمایشگاه‌ها بهره‌مند شدیم اما ما به دنبال نمایش واسپاری و تصدی‌گری پنهان نیستیم و بخشی که واسپاری می‌شود، به صورت واقعی خواهد بود. البته ما به دنبال تقویت بخش خصوصی هستیم و این تاثیر تقویت در سال‌های آینده خود را نشان خواهد داد.»
بیشتر بخوانید: پانزدهمین دوره انتخابات اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران برگزار می شود
یاسر احمدوند در مصاحبه‌ای گفته بود: «واگذاری‌ها در کارها اختلال ایجاد می‌کند، موضوع روشنش هم مسئله کاغذ در دوره قبل بود.» موضوعی که می‌توانست یکی از دستاوردهای چهاردهمین دوره اتحادیه ناشران و کتابفروشان باشد اما بعد از افشای فهرست ناشرانی که کاغذ دولتی گرفته‌اند، انگشت اتهام به سمت اتحادیه رفت و این شائبه مطرح شد که رفتار اتحادیه برای تخصیص کاغذ ضابطه‌مند نبوده است و حامیان اتحادیه بیشترین کاغذ را گرفته‌اند یا کسانی کاغذ گرفته‌اند که حقشان نبوده، مانند تعدادی از چاپخانه‌ها.
مسئله دیگر، موضوع قاچاق کتاب بود که در هنگامه انتخابات اتحادیه این موضوع به صورت پررنگی مطرح بود اما رفته‌رفته کمرنگ شد و دیگر از این موضوع خبری شنیده یا رسانه‌ای نمی‌شود.
موضوع عملکرد اتحادیه ناشران و کتابفروشان را با محوریت نمایشگاه کتاب و واسپاری امور به صنف، مسئله کاغذ و قاچاق کتاب، با تعدادی از ناشران در میان گذاشته‌ایم که مشروح این مصاحبه‌ها در پی می‌آید:
نمی‌توانید همه را راضی نگه دارید
جمال خداپناهی، مدیر انتشارات بهنام گفت: در اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، اختلاف و دسته‌بندی میان اعضا وجود ندارد و این مطلب مربوط به بیرون از اتحادیه است، درباره عملکرد اتحادیه ناشران و کتابفروشان در اداره نمایشگاه بین‌المللی کتاب که در دولت دوازدهم در قالب برون‌سپاری مطرح می‌شد و در دولت سیزدهم با مطرح شدن تمرکز مدیریتی برون‌سپاری متوقف شد.
وی اظهار کرد: در طول چندین دوره اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران به‌عنوان عضوی از اداره کنندگان نمایشگاه کتاب ایفای نقش می‌کرد. این‌که حضور اتحادیه امسال و در نمایشگاه سی و سوم، کمرنگ شد، در واقع تشخیص متولیان امر در دوره جدید مدیریت وزارت ارشاد بود که امور را به شکل دیگری به انجام رسانند، این موضوع به این معنا نبود که اتحادیه نخواهد با همکاری اعضای صنف عهده‌دار برگزاری نمایشگاه باشد.
خداپناهی با اشاره به فعالیت‌های اتحادیه در سال ۱۳۹۸ برای برپایی نمایشگاه سی‌وسوم که با شیوع بیماری کرونا تعطیل شد، بیان کرد: تاجایی که می‌دانم امسال از اتحادیه برای بخش اجرایی دعوتی نشده بود. دقیق‌ترش را دوستان هیئت مدیره می‌توانند توضیح دهند که چرا اتحادیه در دوره اخیر نمایشگاه فعالیت اجرایی نداشت. این موضوع تصمیم مدیران وزارت ارشاد بود و نه خواست و انتخاب اتحادیه ناشران و کتابفروشان.
این ناشر درباره انتقادهایی که از اتحادیه درباره نحوه برگزاری نمایشگاه مطرح شده بود، از نادیده گرفتن مجموعه‌ای از تخلفات تعدادی از ناشران تا جانمایی آن‌ها، گفت: هر کاری که انجام شود، ممکن است ۸۰ درصد از آن راضی باشند و ۲۰ درصد هم راضی نباشند. هیچ‌گاه نمی‌توانید جمعی را به صورت صد در صدی از انجام کاری راضی نگه دارید. این یک موضوع کلی است. طبق آیین‌نامه نمایشگاه کتاب، قواعدی در نمایشگاه برقرار است.
وی افزود: تا جایی که مطلع هستم در دوره ۳۲ نمایشگاه، تلاش بیشتری بر رعایت آیین‌نامه (نمی‌گوییم تخلف که بار حقوقی دارد) انجام گرفته بود. بعضا همکاران ما آیین‌نامه مربوطه را نادیده می‌گرفتند یا به گونه دیگری رفتار می‌کردند. نمی‌شود این را به اتحادیه یا متولیان آن زمان نسبت داد که در دوره‌های قبل این اتفاق نیفتاده و دیده نشده است، بلکه کسانی برخلاف آیین‌نامه عمل کرده‌اند. اما این سٔوال مطرح است که آیا نمایشگاه سی وسوم آنقدر منزه بود که هیچ‌کس خلاف آیین‌نامه رفتار نکرد؟ به نظرم رعایت نکردن ضوابط و آیین‌نامه در این دوره پررنگ‌تر بود.
خداپناهی درباره تخصیص و توزیع کاغذ که گاه انگشت اتهام به سمت اتحادیه ناشران و کتابفروشان نشانه گرفته می‌شود که تخلف کرده یا رفتار ضابطه‌مند نداشته و به ناشری کاغذ زیاد داده و ناشر دیگری را هم از کاغذ دولتی محروم کرده است، گفت: توزیع کاغذ بر عهده اتحادیه شرکت‌های تعاونی ناشران آشنا بود. در آن زمان کمیته‌ای متشکل از اتحادیه شرکت‌های تعاونی ناشران آشنا، نماینده معاونت امور فرهنگی وزارت ارشاد و نماینده اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران تشکیل شد که کار تخصیص کاغذ را انجام بدهند.
مدیر انتشارات بهنام اشاره کرد: نکته‌ای که معمولا در این انتقادها نادیده گرفته می‌شود، این است که تخصیص طبق دستورالعمل و شیوه‌نامه اجرایی ابلاغی وزارت فرهنگ و ارشاد انجام پذیرفته که به مرور زمان تکوین می‌شد. در ضمن این نکته را اضافه کنم؛ مثلا انتشارت بهنام اگر برای پنج عنوان هزارتایی درخواست کاغذ می‌کردم به سه عنوان پانصدتایی کاغذ اختصاص می‌دادند، شنیده هایم از همکاران نزدیک حاکی از این است که عموما چنین بوده.
وی با اشاره به فهرست کسانی که کاغذ دولتی گرفته‌اند، گفت: اگر ۱۰ ناشر نخست فهرست را در نظر بگیرد، همه مقدار قابل توجهی کاغذ دریافت کرده‌اند؛ نمی‌توانم به کار کمیته کاغذ نمره بدهم چون اطلاعی از ریز و درشت کارشان ندارم. حرف من این است آن‌ها طبق وظیفه‌ای که داشتند و طبق آیین‌نامه عمل کردند.
خداپناهی ادامه داد: شاید نقایصی هم در کارها بوده و همکارانی هم این را ادعا کرده‌اند اما من مستنداً چیزی ندیدم و نمی‌توانم به قطعیت بگوییم در حق ناشری اجحاف شده یا نشده است. بعد از انتشار این فهرست، اتحادیه اطلاعیه‌ای با این مضمون منتشر کرد، هر ناشری که در توزیع کاغذ سهمیه‌ای خود دچار ابهام است و مشکلی دارد، کافی است با نامه‌ای به اتحادیه، دلایل تعیین میزان سهمش سهمیه‌ای را جویا شود، به ایشان پاسخ داده خواهد شد. نمی‌دانم آیا کسانی که معترض بودند درخواست بررسی ارائه کرده و بعد نتیجه‌اش را در جایی منعکس کرده‌اند یا خیر؟
این ناشر خاطرنشان کرد: هرچیزی که با قیمت کمتر از بازار آزاد توسط نهادی توزیع شود، همیشه این بحث‌ها را همراه دارد. ممکن است ناشری بیشتر کاغذ بگیرد و دیگری کمتر، اما نکته مهم آن است که اگر آیین‌نامه ملاکِ توزیع و تخصیص کاغذ به ناشر بوده باشد، در واقع کتاب و حجم تولید بوده که سهمیه را تعیین می‌کرده و پرسش قابل طرح آنست که آیا ناشری که کمتر تولید داشته به همان میزان هم سهمیه دریافت کرده یا خیر؟
وی یادآور شد، بخش شمارش کتاب‌های چاپ شده مطابق قراردادی در اتحادیه مستقر بود و تا همین اواخر هم فعال بود. اکنون با پایان مهلت قرارداد مربوطه فعالیتش در اتحادیه به اتمام رسیده.
عملکرد اتحادیه ناشران و کتابفروشان درباره قاچاق کتاب
خداپناهی درباره عملکرد اتحادیه ناشران و کتابفروشان درباره قاچاق کتاب که نوع مبارزه ابتدا در حجم بالا بود اما رفته رفته به سکوت کشیده شد و این گمانه مطرح می‌شود که ممکن است این فعالیت در سال‌های پیش حالت نمایشی داشته است، نیز اظهار کرد: کاربرد کلمه قاچاق درباره همه‌ی این‌گونه کتاب‌ها درست نیست. دسته‌ای از این کتاب‌ها در واقع آنهایی است که به صورت موازی و بدون زحمت تولید شده، که به کتاب بدلی معروف است.
وی ادامه داد: کسانی عنوان‌های موفق و پرفروش ناشران معتبر را با کیفیت فیزیکی و محتوایی نازل در تعداد زیاد منتشر می‌کنند. اگر به لیست کتاب‌های این این ناشران بدلی نگاهی بیندازید، حدود ۱۵۰ عنوان کتاب مشخص دارند که همگی عمده تولیدشان از همان‌هاست. یعنی پخته‌خواری است. کس دیگری زحمت کشیده، کتاب را آماده برای انتشار و منتشر کرده و کار و تبلیغ کرده تا دیده شود، زمانی که به آن کتاب اقبال نشان داده می‌شود، ناشر دیگری سودش را می‌برد.
مدیر انتشارات بهنام توضیح داد: مفهوم قاچاق کتاب این است که کتاب من ناشر تمام شده، از یکی از فروشندگان کتاب را می‌خرم، دست بر قضا فروشنده اینترنتی است و یکی از بزرگ‌ترین پلتفرم‌های فروش اینترنتی، اما کتاب من را که تکثیر کرده‌اند، برایم می‌فرستند؛ کتابی را که در انبار نشر تمام شده و جعبه‌هایش موجود است، از پلتفرم اینترنتی خریدم! منِ ناشر، کتابم را می‌شناسم، کیفیتش را می‌دانم. ابعاد و قطع کتاب تغییر کرده است. این قاچاق است.
وی افزود: تاجایی که می‌دانم، زحمت زیادی در این زمینه کشیده شد اما موضوعی که وجود دارد، باید دستگاه‌های مختلف نسبت به حل این مشکل ورود کنند؛ اتحادیه که خود قدرت بازدارندگی و ممانعت ندارد و صرفا یک نهاد صنفی است، نمی‌تواند بساط کتابفروش‌های متقلب را جمع کند. اگر جواز کسب داشته باشند و داخل فروشگاه این کار را بکند، باز هم نمی‌شود کاری کرد (غیر از کتاب قاچاق).
خداپناهی تاکید کرد: کتابی که مجوز نشر از وزارت ارشاد دارد و فروشش جایی است که جواز کسب ندارد، بلکه در گوشه خیابان، میدان تره‌بار، ایستگاه مترو، مجتمع تجاری بزرگ است، اتحادیه ناشران و کتابفروشان چطور می‌تواند عمل کند؟ در راسته خیابان انقلاب شاهد حضور دائمی گروهی از این‌چنین محصولات هستیم، هرچند به‌طور مقطعی با فشار از سوی اتحادیه اقداماتی صورت می‌گرفت اما این فشار نمی‌توانست دائمی باشد.
این ناشر با بیان این‌که نسبت به اتحادیه ناشران و کتابفروشان کم مهری و فعالیت‌هایش نادیده گرفته شده است، اظهار کرد: طی چند سال گذشته، کرونا یکی از موضوعات مهم بود که به ناشران، کتابفروشان و موزعان لطمه بسیار بزرگی زد. از طرف دیگر تعطیلی دو سه ماهه در سال ۹۸، نیمه تعطیلی و تعطیلی دوران کرونا و چند ماه گذشته، به ناشران و کتابفروشان آسیب رساند. در دوران شیوع کرونا در دولت دوازدهم، وزارت کار وامی را با عنوان کارا تعریف کرد که بخش عمده‌ای از ناشران چه در تهران و چه در شهرستان‌ها از این وام بهره بردند.
وی اشاره کرد: در این دوران سامانه دیگری هم مربوط به موسسه مالی و اعتباری کارآفرین طراحی شد که این هر دو طرح در جلسات زیادی با حضور اتحادیه در ارشاد و دیگر ارگان‌های ذیربط تحقق یافت. رقم وام کارآفرین تا سقف ۲۰۰ میلیون تومان بود و وام کارا تا چند میلیارد. شاید وام کارآفرین عدد بزرگی نباشد ولی سه سال پیش قابل توجه بود و به درد می‌خورد.
مدیر انتشارات بهنام تاکید کرد: اتحادیه ناشران و کتابفروشان پیگیر موضوع بود که حتی شیوه تضامن وام‌ها با شیوه منطقی صورت بگیرد و کارها ساده‌تر انجام شود با حضور در جلسات متعدد و روزهای بسیاری جهت پیگیری و رفع مشکلات وام گیرندگان این کار به انجام رسید. بخش قابل توجهی از همکاران وام کارا را دریافت کردند اما در مورد صندوق کارآفرینی امید چنین نشد.
وی ادامه داد: تاکنون شاید حدود ۵۰ ناشر در تهران موفق به دریافت شده‌اند، درحالی که به گفته مسئولان امر در وزارتخانه بودجه لازم برای حدود ۲۰۰ ناشر در ابتدای امسال توسط وزارت ارشاد به صندوق پرداخت شده و مدتی است که وقتی ناشران مراجعه می‌کنند مسئولین صندوق می‌گویند پول نداریم. ناگفته نماند آمار شهرستان‌ها به مراتب از مرکز بدتر است.
خدا پناهی با اشاره به بازنگری قوانین در نهادها و سازمان‌های مختلف، افزود: در یک دوره عنوان می‌کنند ناشر می‌تواند در منزل مسکونی کار کند اما در دوره بعد شهرداری این قانون را لغو می‌کند خوب، اتحادیه تلاش می‌کند تا ناشر باز بتواند در منزل مسکونی فعالیت کند. یا درباره مشکلات مالیاتی همین‌طور، بیمه و در دیگر موضوعات صنفی اتحادیه تلاش بسیاری انجام می‌دهد اما این فعالیت‌ها برجسته نشده، ظاهرا هیئت مدیره هم تنها به انعکاس نتایج تلاش‌هایش در کانال تلگرامی اکتفا کرده است.
تضاد منافع در مسئله واسپاری کاغذ
حسین جاوید، مدیر نشر سده درباره عملکرد اتحادیه ناشران و کتابفروشان گفت: حضور تشکل‌ها و فعالیت‌های صنفی، در دنیا امری نیست که بشود آن را نادیده گرفت، طبیعتا شرایط مطلوب این است که اصناف امور مربوط به خودشان را در دست بگیرند. اتحادیه ناشران و کتابفروشان مانند بقیه نهادهای صنفی ریشه‌دار، نهاد قابل احترام، فعالیت‌هایش بجا و لازم است و هیچ شک و تردیدی در آن وجود ندارد.
جاوید ادامه داد: اگر به عنوان ناشر و یا فعال صنفی انتقاداتی به اتحادیه داریم، نباید این‌طور برداشت شود که داریم به خود اتحادیه انتقاد می‌کنیم. ممکن است به فرد و عملکرد کسی در اتحادیه انتقاد داشته باشیم اما در اهمیت و ضرورت نهاد و انجمن و صنف، شک و تردیدی وجود ندارد.
وی سپس با بیان این‌که معمولا امور صنفی تاجایی به دست اصناف سپرده می‌شود که تضاد منافع در آن جود نداشته باشد، گفت: در دولت گذشته، تصمیم اشتباهی گرفته شد و اموری را که تضاد منافع در آن وجود داشت، به ناشران واگذار کردند؛ یعنی سرنوشت ناشر همکارم به دست من ناشر نوعی افتاد؛ این‌که چه مقدار کاغذ مصرف کرده و چه مقداری نیاز دارد پس چه مقداری تخصیص دهم یا ندهم یا بیشتر بدهم.
این ناشر در ادامه با اشاره به آشفتگی وضعیت کاغذ بعد از خروج ترامپ از برجام، بیان کرد: پیش از آن چند سالی در موضوع کاغذ ثبات داشتیم و کاغذ کمابیش بدون کمک دولتی به تعادل رسیده بود و صنف نشر خود شرایط بازار و موجودی کاغذ و قیمت آن را هماهنگ کرده بود و پیش می‌رفت.
مدیر نشر سده تاکید کرد: بعد از تصمیم اشتباه [یعنی سپردن امور به صنفی که خود از ناشران قدرتمند بوده و تولید بالا و سابقه بیشتری داشتند]، آن‌ها امور دیگر ناشران را به دست گرفتند؛ مثلا به ناشری صد بند کاغذ دادند و به ناشر دیگری هزار بند. یا پیش از مسئله کاغذ، در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به ناشری ۱۰۰ متر و ۲۰۰ متر جا در فلان نبش که نزدیک در ورودی است دادند و ناشر دیگری را هم در فلان غرفه جانمایی کردند و وقتی اعتراض می‌شد، می‌گفتند طبق آیین‌نامه بوده اما این آیین‌نامه‌ها به صورت دقیق اجرا نشده است.
وی ادامه داد: اگر به صنف بگویید چرا کاغذ فلان شد، می‌گوید براساس آیین‌نامه یا چرا جای من فلان بود، می‌گفتند نه بر اساس حروف الفبا بوده است. در حالی که همه اعضای صنف می‌دانستند پوسته قانون رها شده است، یا خدا نکرده در تفسیر قانون سوء استفاده می‌شود و یا آن‌که در برخی از موارد خطاهایی اتفاق می‌افتد که ذی‌نفع هستند. اتفاقاتی که باعث شد اتحادیه وارد بازی دو سر باخت شود.
اتحادیه وارد بازی دو سر باخت شد
جاوید خاطرنشان کرد: اتحادیه وارد بازی‌ای شد که هم اعتبارش را پیش ناشرها از دست داد و هم قدرت چانه‌زنی‌اش را با نهادهای دولتی از جمله وزارت ارشاد و نهادهای بالادستی که بر سر موضوع اعتراض ناشران به کاغذ درباره عملکرد اتحادیه ناشران و کتابفروشان حساس شده بودند. بعد هم برخی از ناشران قدرتمند دولتی وارد ماجرا شدند که پای نهادهایی غیر از وزارت ارشاد وارد مسائل شد. این‌ها برای اتحادیه باخت بود؛ هم اعتبار صنفی‌اش زیر سوال رفت و هم از طرفی اعتبارش در بین خود اعضاء.
وی ادامه داد: همه موارد بالا باعث شد دوره‌ای که گذشت، به اذعان فعالان صنفی بدترین دوره برای اتحادیه ناشران باشد؛ زیرا مرجعیت خود را از دست داد. زمانی اتحادیه ناشران و کتابفروشان حرمت و اعتباری داشت اما در این دوره شاهد بودیم ناشران بسیار زیادی به عملکرد اتحادیه ناشران و کتابفروشان در زمینه کاغذ معترض بودند.
این ناشر همچنین با بیان این‌که تخصیص و توزیع کاغذ فقط در اتحادیه ناشران و کتابفروشان تصمیم‌گیری نمی‌شد، بلکه اتحادیه دیگری نقش اساسی داشت، توضیح داد: اتحادیه نمایندگانی در این هیئت داشت که قدرت تصمیم‌گیری داشتند که البته هیچ تصمیم مقتضی و قابل دفاعی گرفته نشد. این دوگانگی، یعنی اتحادیه‌ای داریم که با رای اعضا و اکثریت ناشران تشکیل شده و اتحادی دیگری داریم که به شیوه دیگری عمل می‌کند، نوعی موازی کاری وجود دارد که از عوامل تضعیف اتحادیه ناشران بود. ظاهرا تعاونی آشنا قدرت چانه‌زنی بیشتری با نهادهای بالادستی از جمله ارشاد دارد، آن‌ها روی کار سوار شدند که از عوامل تضعیف اتحادیه ناشران در دوره اخیر بود.
وی تأکید کرد: این دوره اتحادیه ناشران که بسیار برای آن تبلیغ شده بود و می‌گفتند اعضای به دنبال ایجاد تحول هستند و متأسفانه به رغم این‌که همکاران بسیار خوشنامی در اتحادیه بودند، به دلایل شرایط پیش‌بینی نشده که اتحادیه درگیر آن شد، موفق نشدند تأثیری که باید بگذارند چه در دوره کرونا و حمایت‌هایی که باید اتفاق می‌افتاد و چه در زمینه کاغذ آن انتظاری که از اتحادیه می‌رفت، برآورده نشد.
این ناشر در زمینه عملکرد اتحادیه ناشران و کتابفروشان در زمینه قاچاق کتاب نیز گفت: اتحادیه نقشی در کاری که انجام می‌شود، نداشت یعنی نمی‌شود اتحادیه را بابت اصل موضوع قاچاق کتاب، مقصر دانست. این موضوع از سال‌های دور وجود داشت و در سال‌های اخیر بیشتر شده بود.
جاوید تاکید کرد: قدرت چانه‌زنی اتحادیه با نهادهای دولتی کاهش داشت و پیگیری مسئله مهمی مانند قاچاق کتاب به همکاری با نهادهای مختلف نیاز دارد مثلا شهرداری‌ها که اجازه ندهند دست‌فروشان بساط کنند، نهادهای قضایی و انتظامی یا نهادهایی که مانع فعالیت‌های چاپ غیرقانونی شوند از جمله اتحادیه چاپخانه‌داران تا کسانی که در ابعاد کلان قاچاق کتاب انجام می‌دهند، حداقل از طریق تشکیلات رسمی پیش نبرند. آسیبی که به قدرت چانه‌زنی و پرستیز اتحادیه ناشران وارد شد، و این‌که تمرکزی بر روی این موضوع نداشت، باعث شد مبارزه با قاچاق افت کند.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: از طرف دیگر، بخش عمده‌ای از سال‌های اخیر به درگیری با ویرو س کرونا گذشته و خواه و ناخواه باعث شد قاچاق کتاب کمرنگ‌تر شود؛ زیراعمدتا کسانی که کتاب قاچاق می‌کنند، آن‌ها را به صورت مستقیم و با بساط‌گستری عرضه می‌کنند. طبیعتا در دوره کرونا رفت‌وآمد کم شد، خریدها آنلاین شد که بیشتر به سمت کتابفروشی‌های رسمی رفت. با افتخار می‌توان گفت دامن کتابفروشان رسمی ما از این موضوع کاملا پاک بوده و این جریانات در شبکه رسمی نفوذ نداشت.
مدیر نشر سده اشاره کرد: کرونا به رغم همه مشکلاتی که برای نشر داشت، امتیاز ناخواسته‌ای هم داشت و آن این بود که بساط‌گستری کم و قاچاق کمرنگ شد. همچنین کسانی که ذی‌نفع بودند، متوجه شدند با برخورد قضایی و انتظامی نمی‌توان این موضوع را مدیریت کرد و بهتر است در کنار این برخورد، آگاه‌سازی جامعه اتفاق بیفتد تا مخاطبان بدانند کتابی که در فلان ایستگاه مترو با تخفیف نامتعارف می‌فروشند، نسخه اصلی ناشر و ترجمه متقنی نیست.
جاوید در انتها خاطرنشان کرد: در سال‌های اخیر کتاب با فروش انفجاری نداشتیم که قاچاق کتاب به این شکل جلو برود. کاغذ بسیار گران شد، چاپ گران شد و حاشیه سود قاچاق‌چی‌ها پایین‌تر آمد و طبعا اوضاع کمی کنترل شد. از طرفی هم اتحادیه با مسائلی چون کاغذ سرگرم شد و اولویت‌هایش تغییر کرد. رییس اتحادیه ناشران که شخصی بسیار محترم است در این دوره فعالیت چشم‌گیری نداشت یا رسانه‌ای نشد و به رویت ما ناشران نرسید. اگر بگویند در پشت پرده مذاکرات و پیگیری‌هاییهم بوده، به شیوه‌ای نبوده که در جامعه نشر محسوس باشد.
نمی‌شود گفت اتحادیه مقصر است
مرتضی دانش اشراقی، مدیر مسئول نشر موج درباره عملکرد اتحادیه ناشران و کتابفروشان در موضوع نمایشگاه کتاب گفت: مسئله این است که چون اتحادیه از دل صنف بالا آمده می‌دانند چطور کارها را به خوبی پیش ببرند اما نخواستند و نمی‌گذارند به طور کامل امور دست اتحادیه باشد.
وی تأکید کرد: اتحادیه تلاش کرد همه امور نمایشگاه کتاب را بر عهده بگیرد و نمایشگاه دست صنف باشد.
این ناشر درباره مسئله کاغذ و عملکرد اتحادیه ناشران و کتابفروشان در این زمینه نیز گفت: در دولت قبل یک‌سری از امور به عهده اتحادیه گذاشته شد. درباره مسئله کاغذ هم یک‌سری از کارها را به اتحادیه واگذار کردند. نمی‌شود گفت اتحادیه مقصر است، زیرا اگر توزیع کاغذ را به طور کامل در دست داشت، قطعاً راه‌کارهای بهتری برای توزیع انجام می‌داد.
وی افزود: کسانی که در حوزه نشر و کاغذ فعال‌تر هستند و کتاب‌های بیشتری چاپ می‌کنند، قاعدتا مصرف کاغذ بیشتری دارند اما مشکل این است که ناشری می‌توانست هزار بند کاغذ داشته باشد و کتاب هم چاپ کند اما صد بند دادند که این عزیزان به توزیع ناعادلانه معترض بودند. بحثی که وجود دارد، بحث اخلاقی است که چرا ناشری ۲۰ هزار بند گرفته و نباید می‌گرفته است. این بحث، بحث داخلی است.
دانش‌اشراقی تأکید کرد: اتحادیه در مسئله تخصیص کاغذ مسئولیت‌هایی داشته، می‌توان گفت ۸۰ درصد امور دست اتحادیه نبوده است، بنابراین نمی‌توان انتقاد سختی نسبت به اتحادیه داشت. نمی‌توان اتحادیه را مقصر دانست. ناشرانی که کتاب‌های زیادی چاپ می‌کردند و رابطه هم داشته فلان مقدار کاغذ گرفته‌اند و اگر قرار بود عادلانه باشد کسان دیگری هم بودند می‌توانستند کتاب‌های بیشتری چاپ کند اما کاغذ متناسب با توان چاپ کردنشان به آن‌ها تعلق پیدا نکرده است. عمدتاً اشکال سر اتحادیه نیست.
این ناشر درباره مسئله قاچاق کتاب هم گفت: تاجایی که اطلاع دارم، کارگروه‌های مختلف اتحادیه همیشه فعال بودند. مسئله قاچاق چیزی نیست که اتحادیه به تنهایی بتواند با آن مبارزه کند. عوامل مختلفی است که منجر به تکثیر غیر قانونی کتاب می‌شود. اتحادیه تاجایی که توان داشته، بر روی این موضوع کار کرده و همین ماه گذشته حجم زیادی کتاب قاچاق را کشف کردند. نمی‌توانیم بگوییم مبارزه با قاچاق کتاب کمتر شده و یا تعمدی در آن وجود دارد، چون عوامل مختلفی در آن دخیل است و تکنولوژی هم موضوع را پیچیده‌تر می‌کند.
اتحادیه ناشران و کتابفروشان پیگیر اعتراضات
عماد شاطریان، مدیر انتشارات بیدگل درباره عملکرد اتحادیه ناشران و کتابفروشان گفت: جبهه‌گیری‌هایی که درباره اتحادیه می‌شود دو نوع است؛ اتحادیه قبلا دست گروهی بود وحالا آن گروه منصفانه نقد نمی‌کنند. نقد خوب است و اگر نباشد، اصلا رشدی وجود ندارد. نقد جبهه‌گیرانه با نقد عادلانه فرق می‌کند. متأسفانه مقداری نقد جبهه‌گیرانه می‌کنند و نقدهایشان، نقد بی‌نقصی نیست بلکه مغراضانه است. البته نقدهای منصافانه و صحیحی هم می‌شود.
این ناشر درباره این‌که آیا این رفتار نتیجه تبلیغات اتحادیه در انتخابات قبل و کنار رفتن برخی از ناشران بوده است، گفت: این ناشران کنار گذاشته نشدند، خودشان شرکت نکردند.از همه خواسته شده شرکت کنند اما آن‌ها قهر کردند. متأسفانه نه مبارازات، مبارزاتِ دلسوزانه‌ای است و نه رفتارها و نقدها؛ دو طرف همدیگر را می‌کوبیدند و بعد هم یک جبهه قهر کرد. البته برخی آمدند و در کمال احترام رای هم دادند ولی بقیه قهر کردند و گفتند شرکت نمی‌کنیم و با این‌که آن‌ها شرکت نکردند، حضور صنف چشم‌گیر بود.
وی درباره نتیجه این قهر بر عملکرد اتحادیه ناشران و کتابفروشان گفت: اگر مسائل دلسوزانه بررسی شود، اتحادیه رشد خواهد کرد اما اگر قرار باشد گروهی قهر کند، یا گروهی که قدرت را به دست نیاورده به جای حمایت شروع به کارشکنی و چوب لای چرخ گذاشتن بکند، امور پیش نخواهد رفت. این مسئله در صنف خیلی چمشگیر است. اگر ناشران دانشگاهی نمی‌تواند نماینده‌ای در اتحادیه داشته باشد، به جای این‌که بگوید علت نداشتن نماینده چیست و بیشتر همکاری داشته باشند، قهر می‌کنند که و نتیجه منفی‌ای برای خود و کل صنف دارد دارد.
شاطریان با اشاره به انتخابات پیش‌رور در اتحایه ناشران و کتابفروشان، گفت: گاه می‌بینم نوع برخوردها، برخوردهای خوبی نیست؛ مثلا گروهی تشکیل داده‌اند با نام «گروه احیاء»، خوب این نام بوی خصومت می‌دهد، مگر اتحادیه مُرده که می‌خواهند احیاء کنند؟ تا عنوان گروه را دیدم، گفتم این‌ها نیت منفی دارند، یعنی چه گروه احیاء؟! به جای همکاری، رفتار خصمانه‌ای دارند. این گروه‌بازی و کوبیدن دو طرف باعث تضعیف اتحادیه می‌شود.
مدیر انتشارات بیدگل افزود: در هر جای دنیا، هر حزبی انتخاب که رای بیاورد، حزب دیگر کارشکنی نمی‌کند، بلکه طبق قوانین همکاری کرده و سعی می‌کند در دوره بعد جبران کند و رای بیاورد اما اینجا تا رد می‌شوند، قهر می‌کنند و «ننه من غریبم» بازی در می‌آوردند، به جای ائتلاف در دوره‌های بعدی که انتخاب می‌شوند، می‌خواهند تقاص بگیرند، خوب بچه‌بازی می‌شود.
وی با اشاره به این‌که حتما نقدهایی به عملکرد اتحادیه ناشران و کتابفروشان وجود دارد، گفت: نمی‌توان گفت عملکرد اتحادیه ناشران و کتابفروشان صدرصد خوب بوده است. در ین دوره مجوز ۴۰۰ ناشر صادر شده است. در دوره‌های قبل شورای شهر به اتحادیه ناشران کمک مالی می‌کرد که در این دوره قطع شد و اتحادیه ناچار شد به اعضاء متوسل شود و از آن‌ها کمک بگیرند. در این دوره مشکلات و نقص‌هایی وجود داشت. نقدهایی داشتیم، گاه جواب می‌دادند، گاه می‌گفتند، گاهی قبول می‌کردند که اشکالاتی هست و همه این‌ها بود. در همه اداور هم این اتفاق می‌افتد؛ در دوره‌ای بیشتر و در دوره‌ای کمتر و به نظرم در این دوره نقص‌ها کمتر بوده است.
این ناشر درباره مسئله کاغذ نیز عنوان کرد: تاجایی که من اطلاع دارم و اطلاع گرفتم و پیگیری کردم، اتحادیه در زمینه کاغذ نسبتا عادلانه رفتار کرده است و نسبت به مصرف کاغذ و کنترل این‌که بر اساس کاغذ چقدر کتاب شده، کاغذ داده است. اما جا دارد اصلاحاتی انجام شود و توزیع عادلانه‌تر باشد. انتظار داریم در انتخابات جدید، اعضاء مقداری عادلانه‌تر رفتار کنند.
وی درباره این‌که مدتی است دیگر اتحادیه نقشی در تخصیص کاغذ ندارد، گفت: خوب دیگر نمی‌توان انتظاری هم داشت. در دوره قبل میزان توزیع نسبتا عادلانه بود، اگر آقای قدیانی بیش از همه کاغذ گرفته بود، خوب آمار کتاب‌هایی که چاپ کرده بیشتر بود یا نشر چشمه زیاد کاغذ گرفته بود، آمارهایی که می دانند هم بیشتر بود. هرچند باز می‌گویم جا داشت در توزیع عادلانه‌تر برخورد شود؛ زیرا یک‌سری کاغذ گرفته بودند اما کتابی زیاد چاپ نکردند.
این ناشر درباره با نمایشگاه کتاب و عملکرد اتحادیه ناشران و کتابفروشان نیز گفت: خوب دو سال اخیر کرونا بود و کلا نمایشگاه منتفی شد و به صورت مجازی برگزار می‌شد. در دوره‌ای که برگزار شد خود ما هم انتقاداتی داشتیم که گفتند بهتر از این، نمی‌شد و خوب ناشران دولتی بیشتری فضاها را گرفته بودند و درباره ناشران خصوصی هم عادلانه بود. امسال ببینیم شرایط به چه شکل خواهد شد.
وی درباره مسأله قاچاق کتاب نیز توضیح داد: در این سال‌ها مبارزه با قاچاق کتاب ادامه داشت، کتاب‌هایی شناسایی شد. در دوره‌ای مشکل شهرداری و نیروی انتظامی داشتیم که گفتند همکاری می‌کنیم و زمانی که تصویب شد، گفتند از بالا دستور آمده که فعلا جلوی کارگرفته شود زیرا به مشکل بر می‌خوردیم و اعتراض می‌شود. الان جلوی هر کتابفروشی، دو قاچاق‌فروش بساط کرده و کتاب می‌فروشد، این به کار ما ضربه می‌زدند. بعد گفتند برنامه‌های داریم که می‌خواهیم اجرا کنیم. هرچه به اتحادیه اعتراض می‌کنیم می‌گویند ما در حال پیگیری هستیم و فعلا نمی‌شود مبارزه کرد.
شاطریان با اشاره آزاد شدن یک قاچاقچی کتاب با ۸۰ میلیون تومان جریمه گفت: متأسفانه فساد در جمه جا هست و باعث می شود پیگیری‌ها بی‌نتیجه بماند و آدم از ادامه کار مأیوس شود.امیدواریم ریشه فساد کم شود. جلوی کتابفروشان زده‌اند، ۵۰ درصد تخفیف، مشتری می‌گوید چرا شما تخفیف نمی‌دهد، باید به آن‌ها بگوییم کتاب آن‌ها از اساس قاچاق است، مترجم الکی است و کتابسازی کرده است. یک مورد را پیگیری کردیم که مترجمی ۱۶ کتاب داشت بعد فهمیدم نام یک دختر ۶ ساله را روی کتاب گذاشته‌اند. این‌ها ناامیدکننده است و امیدواریم تغییراتی ایجاد شود.
