در حالی که طی ماه های اخیر و پس از ویروس کرونا، برخی از ناشران تلاش کرده اند تا فروش آنلاین را جایگزین فروش فیزیکی کتاب کنند تا جبرانی برای خسارت هایشان باشد، برخی از ناشران معتقدند که به دلیل نبود فرهنگ‌سازی مناسب، فروش آنلاین نیز با کاهش همراه بوده است.
به گزارش چاپ و نشر آنلاین به نقل از خبرگزاری تسنیم، شیوع بیماری کرونا بسیاری از صنایع در جهان را تا مرز ورشکستگی و تعدیل نیروها پیش برده است. کرونا اقتصاد بسیاری از کشورها را تهدید کرده و کسب و کارها را با خطر تعطیلی مواجه کرده است. صنعت نشر نیز همانند دیگر حوزه‌ها، از این قاعده مستثنی نبوده و روزگاری را می گذراند که پیش از این، تجربه نکرده بود.
صنعت نشر در ایران که طی سال‌های اخیر با چالش‌های مختلف و متعددی دست و پنجه نرم کرده، حالا در شرایط ویژه‌ای قرار دارد. هرچند دولت و ارشاد که متولی این حوزه است، به منظور حمایت از ناشران و فعالان این عرصه، وعده‌هایی داده است، اما فعالان صنعت نشر همچنان با چشم تردید و نگرانی به روزهای پیش روی خود می‌نگرند. این در حالی است که نمایشگاه کتاب تهران که بسیاری از ناشران به آن دل بسته بودند و امید داشتند، نیز به دلیل رعایت پروتکل‌های بهداشتی امسال برگزار نمی‌شود.
غیبت نمایشگاه کتاب در حالی است که حیات برخی از ناشران به ویژه آن دسته که فعالیت محدودتری داشتند یا تازه وارد این عرصه شده بودند، به برگزاری این رویداد مهم فرهنگی وابسته بود.
جبران مقطعی خسارت کرونا و کاهش فروش فیزیکی کتاب
در چنین شرایطی بسیاری از ناشران تلاش کردند تا با استفاده از روش‌های میان‌بر و مقطعی، بخشی از آسیب و ضرری را که کرونا به صنعت نشر وارد کرده بود، جبران کنند. فروش آنلاین کتاب و ارسال آن به درب خانه‌ها، از جمله راهکار معمول در کشور بود که توانست تا حدودی میزان خسارت‌ها را جبران کند. اما به دلایل مختلف از جمله عدم فرهنگ استفاده از خرید اینترنتی در میان تمام سطوح و اقشار مردم و همچنین عرضه برخی از آثار به صورت رایگان در شبکه‌های اجتماعی از جمله معضلات در ماه‌های اخیر بوده که به بدنه نحیف نشر، نهیب دیگری زده است.
رضا حاجی آبادی، مدیر انتشارات هزاره ققنوس، از جمله فعالان حوزه نشر است که فروش آنلاین خود را در این مدت گسترش داده است. با وجود این، حاجی‌آبادی معتقد است که نبود زیرساخت‌های فنی و فرهنگی موجب شده تا فروش آنلاین کتاب نیز در ماه‌های اخیر همانند فروش فیزیکی کتاب با کاهش همراه شود. او در این رابطه به تسنیم بیشتر توضیح داد و گفت: حوزه نشر همانند دیگر بخش‌های صنعت اوضاع چندان مناسبی ندارد و با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم می‌کند.
وی ادامه داد: احتمال شیوع بیماری کرونا سبب شده تا بسیاری از دست اندرکاران این صنعت مجبور باشند تا فعالیت خود را همانند سابق ادامه ندهند. از سوی دیگر، خرید کتاب هم در مقایسه با گذشته بسیار کمتر شده است؛ البته شرایط جدیدی که کرونا ایجاد کرد، سبب شد تا ناشران برای خروج از وضعیت رکود، به فکر انجام طرح‌ها و کارهای جدید روی آورند که از جمله این موارد می‌توان به گسترده‌تر شدن فروش آنلاین اشاره کرد.
وی با تأکید بر اینکه برای خروج از وضعیت رکود فعلی باید راه چاره جست، ادامه داد: همه ناشران توان استفاده از روش‌های نو برای فروش آثارشان را ندارند؛ به همین دلیل برخی از همکاران ما در مرز ورشکستگی هستند. براساس آمار، می‌توان گفت که فروش فیزیکی کتاب در مقایسه با ماه‌های پیش‌تر و یا سال گذشته بسیار پایین آمده است. به عنوان نمونه، انتشارات هزاره ققنوس پیش از شیوع کرونا فروش اینترنتی خود را فعال کرده بود.
حاجی‌آبادی تاکید کرد: میزان فروش آنلاین کتاب هم در دوران کرونا در مقایسه با پیش از آن باز با کاهش مواجه شده است؛ رعایت پروتکل‌های بهداشتی یا بسته بودن دفاتر پستی و … گاه کار را محدود می‌کند. در بخش فروش فیزیکی کتاب نیز کاهش فروش محسوس است؛ تعداد مراجعه به دفتر ما برای خرید کتاب بسیار کم شده و به انگشتان یک دست در هفته رسیده است.
مدیر انتشارات هزاره ققنوس با تأکید بر اینکه فرهنگ خرید مردم باید تغییر کند، یادآور شد: اینکه مردم باید فرهنگ کتابخوانی داشته باشند یک بحث است؛ بحث دیگر این است که مردم باید فرهنگ استفاده از خرید آنلاین را هم داشته باشند و به این روش اعتماد کنند. رعایت حق مؤلف در خرید کتاب نیز موضوع مهم دیگری در این حوزه است.
حاجی‌آبادی افزود: بسیاری از گروه‌های تلگرامی که فایل پی دی اف کتاب‌ها را می‌گذارند، با ژست تبلیغ فرهنگ کتابخوانی این کار را انجام می‌دهند؛ یعنی می‌گویند ما می‌خواهیم فرهنگ کتابخوانی را در میان مردم گسترش دهیم، به همین دلیل این فایل‌ها را به صورت رایگان در دسترس مردم قرار می‌دهیم.
در واقع آنها با انجام یک فعل حرام، می‌خواهند کار فرهنگی و ثواب انجام دهند. این کار یک فعل حرام است؛ چون آنها دسترنج و ثمره تلاش یک نفر را به صورت رایگان در اختیار دیگران قرار می‌دهند.
وی با بیان اینکه بسیاری از مردم حتی برخی از افرادی که فعال حوزه فرهنگی هستند نیز عضو این کانال‌ها می‌شوند، اضافه کرد: برخوردی هم نمی‌توان با این دست از اقدامات کرد. تنها راه این است که فرهنگ استفاده درست از نسخه الکترونیک کتاب‌ها را در میان مردم جا بیندازیم و به آنها یادآوری کنیم که حقوق مؤلف را در استفاده از این نوع کتاب‌ها رعایت کنند.
این ناشر با تأکید بر اینکه استفاده از فروش اینترنتی نیازمند ایجاد مقدماتی است، ادامه داد: در مرحله اول باید فرهنگ رعایت حق مؤلف در میان مردم نهادینه شود. موضوع دیگر اعتمادسازی بین مردم برای پرداخت از طریق فضای مجازی است که متأسفانه به نظر می‌رسد برخی از نهادهای متولی این اعتماد را بین مردم جا نینداخته‌اند. استفاده از رمزهای یکبار مصرف نیز خریدها را گاه با مشکل مواجه می‌کند؛ به همین دلیل مخاطب عطای خرید را به لقای آن می‌بخشد. در واقع هم زیرساخت‌های فرهنگی و هم زیرساخت‌های ارتباطی در این زمینه دچار مشکل هستند. ابتدا باید این مقدمات را فراهم کرد و بعد از آن می‌توان راجع به فروش اینترنتی صحبت کرد.
مدیر انتشارات هزاره ققنوس با اشاره به عدم برگزاری نمایشگاه کتاب در سال جاری، به خرید کتاب از سوی ارشاد به عنوان یکی از راهکارهای عنوان شده اشاره و بر هدفمند بودن این خرید تأکید کرد. او در این رابطه گفت: معمولاً ۲۰ تا ۳۰ درصد فروش ناشران در نمایشگاه کتاب بود.
وی افزود: وزارت ارشاد و دیگر نهادهای متولی برگزاری نمایشگاه کتاب، بودجه‌ای برای این کار تخصیص داده بودند، حالا که قرار است نمایشگاه کتاب برگزار نشود، باید این بودجه در مسیر حمایت از نشر در نظر گرفته شود. دو سال پیش با توجه به تغییر مکان نمایشگاه و رایگان شدن اجاره بها، قرار شد که مبلغ اجاره به خرید نمایشگاهی کتاب اختصاص داده شود که البته این کار تا حدودی هم صورت گرفت.
حاجی‌آبادی همچنین انتقادی نیز به شیوه خرید کتاب ارشاد کرد و گفت: لیست خرید کتاب ارشاد به صورت مداوم منتشر می‌شود، در این لیست گاه از یک ناشر که کتاب‌هایش قیمت بالایی دارد، در مقاطع مختلف خریداری می‌شود.
وی افزود: گاه رقم خرید از یک ناشر برابر با خرید از چند ناشر است که کتاب‌هایی با قیمت ارزان‌تر منتشر کرده‌اند. با اینکه بخشی در ارشاد با عنوان کتب نفیس وجود دارد، این دسته از آثار نیز در زمره خرید کتاب ارشاد قرار می‌گیرد و سبب می‌شود تا خیلی از این کتاب‌های گران‌قیمت، بودجه تخصیص داده شده را ببلعند.
حاجی‌آبادی گفت: در بخش خرید کتاب باید گروهی از نویسندگان شاخص و ناشران مشارکت داشته باشند و اظهار نظر کنند. به نظر می‌رسد لازم است تا در این بخش در کنار توجه به سیاست‌های ارشاد و … به نیاز مردم نیز توجه شود؛ چون بسیاری از این کتاب‌ها به کتابخانه‌ها برده می‌شود. در این بخش علاوه بر اینکه به هزینه کرد بودجه و سیاست‌های خود نگاه می‌کنند، به نیاز مردم و تأمین آن مانند کتاب‌های پرفروش و … نیز نگاه کنند.
به نظر می‌رسد آنچه بیش از همه به روزهای آشفته نشر، سامان می‌دهد برنامه‌ریزی منسجم برای خروج از وضعیت فعلی است. بیش از پنج ماه از شیوع ویروس کرونا و تأثیر آن بر نشر می‌گذرد، اما تا امروز تنها برنامه‌های متولیان برای حمایت از دست اندرکاران این حوزه اعلام شده و راه عملی اجرا نشده است. از نظر فعالان این حوزه، راه برون رفت از شرایط فعلی باید به صورت کلان‌تر اجرا شود. حمایت‌های برنامه‌ریزی شده از فعالان این عرصه درخواست اکثر فعالان نشر است.
بیشتر بخوانید: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حمایت از ناشران
