از اوایل امسال صحبت هایی درباره برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب مطرح بود تا بلکه بخشی از خسارات ناشران جبران شود و رونق را به صنعت نشر برگرداند. هرچند نمایشگاه مجازی کتاب تهران قابلیت پوشش تمام رویدادها و برنامه‌های جنبی یک نمایشگاه را ندارد، اما اکنون بیش از هرچیزی باید به فکر وضعیت فروش ناشران بود تا بیش از این شاهد تعطیلی و توقف فعالیت آن‌ها نباشیم.
به گزارش چاپ و نشر آنلاین به نقل از خبرگزاری دانشجو؛ کرونا، همان مهمان ناخوانده‌ای که حالا یک سال از حضورش می‌گذرد، موجب شد ناشران و کتابفروشی‌ها نیز مانند سایر مشاغل خسارات فراوانی را متحمل شوند و در این مدت بیش از گذشته به فروش اینترنتی و برگزاری طرح‌های تخفیفی گوناگون روی بیاورند.
از اوایل امسال صحبت‌هایی درباره برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب مطرح بود تا بلکه بخشی از خسارات ناشران جبران شود و رونق را به صنعت نشر برگرداند. اکنون پس از گذشت ماه‌ها از مطرح شدن پیشنهاد برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب قرار است از تاریخ یکم تا ششم بهمن ماه شاهد برگزاری شکلی متفاوت از نمایشگاه کتاب تهران باشیم و از مقابل صفحه مانیتور و یا تلفن همراه غرفه‌های ناشران را رصد کنیم.
هرچند نمایشگاه مجازی کتاب تهران قابلیت پوشش تمام رویدادها و برنامه‌های جنبی یک نمایشگاه را ندارد، اما اکنون بیش از هرچیزی باید به فکر وضعیت فروش ناشران بود تا بیش از این شاهد تعطیلی و توقف فعالیت آن‌ها نباشیم. آن‌گونه که تاکنون مطرح شده ایجاد یک پلتفرم یکپارچه و سراسری با قابلیت مشاهده همزمان یک میلیون و ۵۰۰ هزار کاربر، برای صنعت نشر گامی مثبت است؛ هر چند باید ببینیم این گفته تا چه میزان قابل اجرا خواهد بود.
نمایشگاه مجازی جنوب کرمان از تاریخ ۲۳ آذر تا ۳ دی با حضور ۴۸۸ ناشر برگزار شد، این رویداد در اصل به منظور آزمایش ساختار طراحی شده برای نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران به حساب می‌آمد که تجربه ناشران و میزان فروش آن‌ها از ناموفق بودن این نمایشگاه حکایت می‌کند؛ این اتفاق تا حدودی دیدگاه ناشران را نسبت به نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران تحت تاثیر قرار داده است.
بیشتر بخوانید: مهلت ویرایش ناشران نمایشگاه مجازی کتاب تهران اعلام شد
دولت و فرصت‌های از دست رفته
حمید نورشمسی، مدیر نشر تداعی نمایشگاه مجازی کتاب را در یک نگاه کلی برای ایجاد فضایی گسترده و واحد که تمام ناشران توانایی عرضه محصولات خود را داشته باشند، مثبت ارزیابی می‌کند، اما می‌گوید: تجربه نمایشگاه جنوب کرمان به ما نشان داد زیرساخت‌های فنی کشور در زمینه پست و اینترنت، ظرفیت برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران را ممکن است نداشته باشد. از طرفی دیگر تمامی مراحل برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری این نمایشگاه به صورت مخفیانه و به دور از نظر رسانه‌ها و فعالان حوزه ادبیات و نشر ساماندهی شده است.
وی افزود: متاسفانه این شیوه از برخورد و سیاست‌گذاری در تمام رویداد‌های فرهنگی به چشم می‌خورد بنابراین درباره برگزاری نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران تنها می‌توان برایش آرزوی موفقیت داشت هر چند با باتوجه به شیوه برگزاری نمایشگاه مجازی جنوب کرمان گمان می‌کنم این آرزو در حد آرزو باقی بماند.
این ناشر معتقد است: نمایشگاه مجازی کتاب تهران قرار نیست رویداد مجازی نمایشگاه کتاب تهران باشد، به بیانی دیگر نباید منتظر برگزاری یک فروشگاه آنلاین بزرگ به همراه تمام رویداد‌های فرهنگی چه در بخش خارجی و چه در بخش داخلی باشیم، در حالیکه با توجه به شرایط ناشی از شیوع ویروس کرونا و مجازی شدن بسیاری از اتفاقات، فرصت مناسبی برای تن‌آزمایی اتفاقات بزرگ در حوزه نشر بود که متاسفانه مورد غفلت واقع شد.
وی ادامه داد: سالهاست که در رده‌های مختلف مدیریتی عنوان می‌شود که نمایشگاه کتاب تهران دارای نواقصی است و وجه نمایشگاهی بودن آن جدی گرفته نمی‌شود، سالهاست که به دلایلی از جمله مسائل مالی از حضور چهره‌ها و ناشران بین‌المللی در نمایشگاه کتاب تهران صرف نظر می‌کنیم، در حالیکه با توجه به شرایط موجود، تمام موارد فوق می‌توانست در نمایشگاه مجازی به عنوان یک رویداد فرهنگی یک پارچه بین‌المللی در راستای تقویت روحیه صلح دوستی ایران به وقوع بپیوندد.
مدیر نشر تداعی افزود: سرآغاز مشکلات این حوزه از آنجایی است که با وجود انتقادات وارد به بخش دولتی در زمینه برگزاری و پیشبرد نمایشگاه کتاب تهران، بخش دولتی همچنان اصرار دارد مدیریت این رویداد را برعهده داشته باشد، اما فروش و عرضه کتاب با این شیوه از تصدی گری سرو سامان نمی‌یابد.
وی تاکید کرد: بخش دولتی در زمینه برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب فرصت خوبی را از دست داد از این نظر که می‌توانست با سپردن این رویداد به بخش خصوصی و تشکل‌های صنفی نشر، آن‌ها را به سمت مسئولیت‌پذیری بیشتر و جذب سرمایه هدایت کند.
پلتفرم، دور از چشم ناشران و رسانه ها
در این میان هنوز درباره ساختار پلتفرمی که قراراست بستر برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران باشد، اطلاعات شفاف و دقیقی از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد منتشر نشده است و ناشران هنوز به طور دقیق نمی‌دانند قرار است در چه ساختاری حضور پیدا کنند و این رویداد تا چه میزان می‌تواند بخشی از خسارات واردشده به ناشران را جبران و انتظاراتشان را برآورده سازد. با این حال معتقدند پلتفرم طراحی شده باید متناسب با جنس عرضه کتاب و فضای نمایشگاه کتاب حضوری باشد.
محمد حقی، مدیر انتشارات کتابستان معتقد است: هرساله ماهیت نمایشگاه کتاب تهران بیشتر به فروشگاه کتاب شباهت داشته، بنابراین برگزاری این رویداد به صورت مجازی به ماهیت ماجرا ضربه‌ای وارد نمی‌کند، اما باید دید وزارت فرهنگ و ارشاد چه نوع پلتفرمی را به منظور برگزاری این رویداد در نطر گرفته است.
وی افزود: در نمایشگاه کتاب حضوری، مخاطبان بر اساس چینش الفبایی با ناشران مختلف مواجه می‌شوند، برحسب سلیقه برخی از غرفه‌ها را با تامل بیشتری رصد می‌کنند، گپ و گفت میان مخاطبان و ناشران در جریان است و این اتفاقات به فرایند فروش ناشران کمک می‌کند؛ در نمایشگاه مجازی نیز نیازمند چنین فضایی هستیم؛ ایجاد بستری مناسب برای گفتگوی آنلاین میان متصدیان فروش و مخاطبان از جمله ویژگی‌های یک نمونه موفق نمایشگاه مجازی است.
مدیر نشر کتابستان در این‌باره ادامه می‌دهد: ساختار نمایشگاه مجازی کتاب تهران باید به گونه‌ای طراحی شده باشد که تمام ناشران خرد و وسیع در معرض دید مخاطبان قرار گیرند در غیر این صورت تنها ناشران شناخته شده با توجه به سطح تبلیغات و تنوع محصولات از این رویداد مجازی سود خواهند برد.
البته برخی از ناشران با این دیدگاه مخالف‌اند و نظر دیگری دارند؛ نورشمسی، مدیر نشر تداعی دراین‌باره می‌گوید: فارغ از دسته‌بندی ناشران کشور، عموما کتاب‌هایی که قبل از شروع نمایشگاه و خارج از این ساختار به خوبی مطرح شده باشند و تبلیغات و تولید محتوا درباره آن‌ها به خوبی صورت گرفته باشد در نمایشگاه کتاب نیز فروش موفقی خواهند داشت.
مسئله دیگر نمایشگاه مجازی کتاب تهران، تعداد مخاطبانی هستند که به نظر می‌رسد امسال محدودتر از سال‌های قبل باشد؛ عادل طالبی، مدیر نشر برآیند از جمله افرادی است که با برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب چندان موافق نبوده و در این باره می‌گوید: عموما مخاطبان کتابخوان نیاز سالانه کتاب خود را از طریق نمایشگاه کتاب تهران تامین می‌کردند و در کنار آن‌ها مخاطبان عام نیز تحت تاثیر محیط نمایشگاه و تبلیغات رسانه‌ها به نمایشگاه کتاب مراجعه می‌کردند که البته این دسته درصد قابل توجهی از آمار فروش نمایشگاه بین‌المللی کتاب را به خود اختصاص می‌دادند.
وی افزود: اما در نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران، تنها با مخاطبان حرفه‌ای ادبیات و نشر روبرو خواهیم بود که براساس برنامه‌ریزی قبلی از این فرصت استفاده می‌کنند و کتاب‌های موردنیازشان را تهیه می‌کنند؛ در چنین شرایطی برخی از ناشران شناخته شده که مخاطب از قبل برای آن‌ها برنامه‌ریزی کرده است برنده نهایی این رویداد مجازی خواهند بود.
طالبی در آخر بیان کرد: البته هنوز مشخص نیست که پلتفرم طراحی شده به چه صورت خواهد بود با این وجود فکر می‌کنم نمایشگاه مجازی کتاب تهران ماهیت ارتباطی نداشته باشد؛ اما به عنوان ناشری که این مدت با مشکلات اقتصادی فراوانی روبرو بوده نخستین نمایشگاه مجازی کتاب را به عنوان یک محل درآمد و روزنه امید می‌دانم، اما معتقدم نمایشگاه مجازی جایگزین نمایشگاه حضوری کتاب نخواهد بود.
