تاریخ اولیه چاپ و نشر ایران در کتاب «نخستینه های چاپ ایران؛ کتاب‌های چاپ سربی دوره اول» مورد بررسی قرار می‌گیرد و چاپخانه ها به تفکیک هر شهر معرفی می‌شوند. حدود ۴۰۰ صفحه از این کتاب به تصاویری مانند ته‌نقش ها و انواع قلم اختصاص یافته است.
به گزارش چاپ و نشر آنلاین به نقل از ایبنا؛ کتاب پژوهشی «نخستینه های چاپ ایران؛ کتاب های چاپ سربی دوره اول» به موضوع «اینکونابولا» در ایران اختصاص دارد. اینکانوبولا اصطلاحی برای توصیف یک کتاب، جزوه و تک‌برگه چاپی است که قبل از اول ژانویه ۱۵۰۱ م. در اروپا منتشر شده باشد. اینکونابولای ایران به کتاب هایی اطلاق می‌شود که در طلوع صنعت چاپ به شیوه چاپ سربی یا حروفی در ایران منتشر شده است.
پروفسور الریش مارزلف قصه‌شناس و خاورشناس آلمانی در رابطه با دشواری جمع‌آوری مطالب این کتاب گفته است: «هرچه یک مطالعه تاریخی مانند مطالعه کنونی در موضوع نخستین کتاب‌های چاپ سربی در ایران، به گذشته‌های دورتر مربوط باشد، هم موضوع و هم اسناد مربوط به آن، بیشتر در خطر مدفون شدن در غبار تاریخ قرار دارند.»
او در ادامه به این نکته پراخته است: «اگر بخواهیم تاریخ اولیه چاپ و نشر در ایران را مطالعه کنیم، در گام اول شناسایی و رویت اقلام چاپ شده ضروری است و این شناسایی نه تنها باید مبتنی بر ارزیابی انتقادی تحقیقات قبلی باشد، بلکه باید بر اساس تایید و بازرسی دقیق اقلام موجود صورت پذیرد.»
این کتاب، به عنوان سند تاریخی به مشارکت ناشران و ابتکارات آنها برای چاپ متون خاص پرداخته است که پژوهشی برای درک بهتر جنبه‌های تاریخ صنعت چاپ ایران بشمار می‌آید.
چاپ کتاب به شیوه سربی در ایران، عمری کوتاه دارد که طی آن تنها حدود ۶۰ کتاب در این دوره چاپ شده است.
فصل بندی های کتاب نخستینه های چاپ ایران
کتاب نخستینه های چاپ ایران حاضر در ۴ فصل و ۷ پیوست تنظیم شده است. در مقدمه این کتاب، با سه پژوهش مکتوبات شچگلووا ۱۹۷۹، بابازاده ۱۳۷۸ و مارزلف ۲۰۰۷ تاریخچه چاپ حروفی در ایران بررسی شده است.
در فصل دوم چاپخانه های چاپ حروفی به تفکیک هر شهر معرفی و مواردی چون قطع، صفحه‌آرایی، قلم، رکابه و صفحه‌شمار، آرایه، تصاویر و ته‌نقش نیز در ذیل هر چاپخانه مورد بررسی قرار گرفته است.
«ته‌نقش ها» علائمی هستند که در زمینه کاغذها، تمبرها یا اسکناس ها قرار داده می‌شوند و در حالت عادی قابل مشاهده نیستند اما در برابر آفتاب یا چراغ پدیدار می‌شوند.
بررسی «ته‌نقش ها» برای شناسایی تاریخ و مشخصات دست نوشته‌ها و کتاب های قدیمی ناشناس اهمیت ویژه‌ای دارد. این نقش‌ها در کاغذ مورد استفاده اکثر نخستینه‌چاپ‌ها دیده می‌شود و در برخی از ته‌نقش‌ها تاریخ ساخت کاغذ ضبط شده که می‌تواند فاصله زمانی ساخت تا استفاده از کاغذ را معلوم کند.
در این کتاب به قلم‌های به کار رفته در نخستینه چاپ های ایران نیز پرداخته شده است. قلم‌ها با ویژگی‌هایی مانند نوع خط و تعداد نویسه‌ها تفکیک و بر اساس شهرهای تبریز، تهران، اصفهان و همدان معرفی می‌شوند.
فصل بعدی به موضوع نخستینه چاپ ها اشاره شده است. در فصل «مشخصات ظاهری» به تصاویر تزئینات و قلم نخستینه چاپ ها پرداخته شده است. شیوه‌های گوناگونی که چاپخانه‌ها برای ترتیب دادن صفحات به کار برده‌اند، تبدیل به شاخصه‌ای برای پژوهشگران در پیدا کردن کتاب‌های بی‌نام و نشان است. برای ترتیب دادن صفحات در نخستینه‌چاپ‌های ایران یا از شیوه سنتی که در نسخه‌های خطی مرسوم بوده یعنی رکابه، یا شیوه جدیدتر یعنی برگ‌شمار استفاده شده است.
بیشتر بخوانید: نخستین موزه چاپ و نشر کشور در تبریز احداث می شود
پیوست‌های این کتاب به ترتیب «کتابشناسی»، «تصاویرِ صفحات اول و آخر کتاب»، «تصاویر»، «سرلوح»، «کلیشه‌های قرآن ۱۲۶۵ ق.، سرسوره‌ها و محل قرارگیری آنها»، «قلم» و «ته‌نقش» است.
کتاب «نخستینه های چاپ ایران؛ کتاب های چاپ سربی دوره اول» نوشته علی بوذری با موضوع کتاب‌های چاپی فارسی توسط انتشارات پویانما در سال ۱۴۰۲ در اولین نوبت به تعداد ۵۰۰ نسخه در ۶۰۶ صفحه با صفحه‌آرایی رامین حکیمی‌آرا و با قیمت ۳۸۵ هزار تومان به فروش رسیده است.
نخستینه های چاپ ایران
